بچه‌های امروز، بروسلی را بیشتر از رستم می‌شناسند

همه‌ی ما با این متن كتاب درسی آشناییم. قطار زندگی من با قطار زندگی «زرین كلك» در همین نقطه یعنی در ایستگاه كتاب‌های درسی تلاقی كرد و از چهل و چند سال پیش تا امروز سرنوشت ما به همین‌گونه گره خورده است و من در این‌جا می‌خواهم درباره آن‌چه كه برای «زرین كلك» سرنوشت‌ساز بوده، سخن بگویم.
همكاری ما از كتاب‌های درسی به نشریات آموزشی پیك كشید، در همین زمان جوان تحصیل‌ كرده‌ای از انگلیس به‌عنوان مدیر تولید هنری (Art Editor) سرپرست ما شد. این جوان پُر انرژی و با سلیقه، فیروز شیروانلو بود. هنوز چند صباحی از همكاری ما با او نگذشته بود كه همراه با گروهی از بروبچه‌های فعال در كنفدراسیون دانشجویی در انگلیس به اتهام ترور شاه دستگیر و زندانی شد. پس از مدتی معلوم شد كه آن‌ها در جریان ترور شاه نقشی نداشته‌اند و شیروانلو آزاد شد. اما پس از آزادی به كار سابقش بازنگشت تا این‌كه بعدها سر از كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان درآورد. در واقع او كه بنیان‌گذار كانون بود، گروهی از همكاران گرافیست‌های قدیمی از جمله «زرین كلك» را با خود به كانون پررورش فكری كودكان و نوجوانان برد.
اما نه به این سادگی، زیرا «زرین كلك» جوان، دكتر داروساز ارتش بود و انتقال یك فرد نظامی به دستگاه غیرنظامی غیر ممكن بود. اما شیروانلو كه استعداد و قابلیت «زرین كلك» را در كار تصویرگری می‌شناخت، برایش نقشه كشیده بود كه از او یك استاد هنر انیمیشن بسازد، لذا با سماجت به‌ دنبال انتقالی او از ارتش به كانون بود. از طرف دیگر ارتش هم از روی لجبازی حكم «دكتر ستوان نورالدین زرین كلك» را به خاش تدارك دید. خوشبختانه قبل از این‌كه حكم به امضا مقامات بالا برسد، شیروانلو توانست ترتیب انتقال او به كانون را بدهد و لذا اگر به تقدیر معتقد باشیم، بنا بر حكم سرنوشت «زرین كلك» رهسپار بلژیك شد تا در كنار «راول سروه» یكی از بزرگ‌ترین استادان انیمیشن جهان، این هنر را بیاموزد.
خوشبختانه «زرین كلك» جوان، وقتش را تلف نكرد و آموختنی‌ها را آموخت و وقتی به ایران بازگشت، دیگر همكارانش هنر انیمیشن را به شیوه خودآموزی تجربه می‌كردند و تنها كسی كه به جز او به‌طور آكادمیك این هنر را در اروپا آموخته بود، فقط زنده‌یاد نفیسه ریاحی بود كه آثار بسیار باارزشی از خود به‌جای گذاشته است.
«زرین كلك» از روزی كه به ایران بازگشت تا امروز مهم‌ترین دغدغه خاطرش آموزش این هنر به نسل بعد بوده است. او بخش بزرگی از عمرش را صرف این هدف باارزش كرد. نخست بخش مدیریت این دانشكده تازه تاسیس را به‌عهده گرفت كه متاسفانه نیمه‌كاره ماند. مدتی هم در خود كانون پرورش فكری كودكان با پرهیز از مدرك‌گرایی، مدرسه‌ای تشكیل داد كه در آن هنرجویان مستعد را با دیپلم ساده می‌پذیرفت.
این مدرسه فارغ‌التحصیلان خوبی را بیرون داد. اما متاسفانه اغلب آن‌ها تغییر شغل دادند و برای گذران زندگی به كارهای دیگری غیر از هنری كه آموخته‌ بودند، پرداختند. یك فیلم ۲۰ دقیقه‌ای انیمیشن حدود یك سال وقت می‌گیرد ولی متاسفانه در عمل، هنرمند نمی‌تواند با اجرت آن زندگی كند. صدا و سیما كه مصرف‌كننده‌ی اصلی فیلم‌های انیمیشن است، این سری فیلم‌ها را از ژاپن با قیمت ارزان خریداری می‌كند و از این رو فیلم‌ساز داخلی به ناچار شغلش را عوض می‌كند. من در این‌جا می‌خواهم درباره‌ی تهاجم فرهنگی و مسئله هویت سخن بگویم. از پنجره‌ی خانه‌ام بچه‌ها را می‌بینم كه توی كوچه به تقلید از همین فیلم‌ها مثل بروسلی كاراته‌بازی می‌كنند، این‌گونه است كه بچه‌های امروز، بروسلی را بیشتر از رستم می‌شناسند.
وقتی زیباترین كتاب‌های نقاشی شده توسط «زرین كلك» كتاب‌های شاهنامه از انتشارات كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان خمیر شدند و مجموعه سریال‌های خارجی برنامه كودك تلویزیون شد، طبیعی است كه بچه‌های امروز، بروسلی را بیشتر از رستم بشناسند. بنا بر همت انجمن تصویرگران قرار است موزه‌ای از آثار تصویرگران ایران تشكیل شود. این اقدام بسیار ستایش‌انگیز است اما ای كاش آثار هنرمندانی مثل «زرین كلك» كه در كانون پرورش فكری كودكان بود، به این موزه راه پیدا می‌كرد. به‌هر حال «زرین كلك» امروز چهره‌ای است جهانی. او عضو هیئت امنای انجمن فیلم‌سازان انیمیشن در جهان است. امید است هر چه زودتر موزه سینما برپا شود تا هنرمندانی نظیر «زرین كلك» در زمان حیاتشان، آثارشان به موزه راه یابد.

نویسنده : پرویز كلانتری

منبع : دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی تندیس