تازه وارد اقتصاد ایران

● تحلیلی بر روند گسترش مالیات بر ارزش افزوده
لایحه مالیات بر ارزش افزوده نخستین لایحه ای نیست كه پشت درهای بسته مجلس درگیر و دار بررسی های كارشناسی منتظر تأیید است.این لایحه پس از اصل ۴۴ قانون اساسی در زمینه خصوصی سازی، یكی از بحث انگیزترین مسائلی است كه نظر كارشناسان را به خود جلب كرده، اما با این حال هنوز به نتیجه قانع كننده ای نرسیده است.
كارشناسانی كه در پی استقرار سیستم مالیات برارزش افزوده هستند، ۲۰ سالی است كه كوله بار تلاش های خود رابه دوش می كشند تا جدیدترین نظام مالیاتی جهان در سیستم مالیاتی ایران جای گیرد.
این لایحه كه در سال ۶۶ و در شرایط خاص اقتصادی ویژه جنگ و اجرای سیاست های تثبیت اقتصادی به صورت نیمه كاره از دستور كار مجلس خارج شد، به پیشنهاد صندوق بین المللی پول در سال ۷۰ دوباره مورد توجه وزارت امور اقتصادی و دارایی قرار گرفت تا با بررسی های بیشتر راهی مجلس شود. اما پس از سالیان دراز تنها نقطه روشن در این مسیر پرپیچ و خم و با وجود تأكید ماده ۴۲ این لایحه مبنی بر تاریخ اجرای این قانون از اول فروردین ماه سال ،۸۴ تصویب ۱۲ ماده از ۴۲ ماده آن است كه با وعده های مسئولان و مجریان طرح در تضاد قرار دارد و می رود تا به سال های آینده ـ شاید سال ۸۷ ـ نوید دوباره داده شود.به همین دلیل تعجبی ندارد كه اقدامات جدی تحقیقی در خصوص مالیات بر ارزش افزوده ناچیز است.
به هر حال چه بخواهیم و چه نخواهیم تحول نظام مالیاتی از محورهای اساسی اصلاح ساختار اقتصادی كشور است و این تحول در سند چشم انداز در افق ۱۴۰۴ و نیز برنامه های سوم و چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد توجه و تأكید قرار گرفته است.
بویژه این كه استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده یكی از اقدام های اساسی به منظور تحول نظام مالیاتی كشور محسوب می شود.
● مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده با وجود نامش مالیاتی بر خود ارزش افزوده نیست بلكه معمولاً منظور از آن نوعی مالیات بر مصرف است. به طور خلاصه، مالیات مزبور در تمام مراحل تولید دریافت می شود، اما با ارائه مكانیسمی خاص امكان تهاتر مالیات پرداختی بابت خرید كالا و خدمات را در برابر مالیات دریافتی بابت فروش محصولات و خدمات به شركت ها می دهد.
«مالیات بر ارزش افزوده یك نوع مالیات بر فروش چند مرحله ای است كه خرید كالاها و خدمات واسطه ای را از پرداخت مالیات معاف می كند. برای معاف كردن خرید كالاها و خدمات واسطه ای، روش های متفاوتی پیشنهاد شده است. یكی از معمول ترین روش ها، منظور كردن اعتبار برای خریدهای واسطه ای است.
پس در اعمال مالیات بر ارزش افزوده یك اعتبار مالیاتی برای خریدهای واسطه ای بنگاه اقتصادی در نظر گرفته می شود كه این امر موجب از بین رفتن پدیده مالیات بندی مضاعف در اجرای این نوع مالیات می شود، درواقع عوامل اقتصادی برای هر ارزش ایجاد شده فقط یك بار مالیات می پردازند.
مالیات بر ارزش افزوده از انواع مالیات غیرمستقیم محسوب می شود كه بر مصرف وضع می شود. این نوع مالیات اغلب جایگزین مالیات های غیركارا، مالیات های با نرخ های متعدد و ... می شود و فرصتی را مهیا می كند تا با كنار گذاشتن مالیات های نامناسب ، نظام مالیاتی دوباره سازماندهی شود.
مالیات بر ارزش افزوده، مالیات رایج دنیاست، هرچند فهم آن برای عموم ساده نیست و به همین دلیل برخی كشورها نام دیگری برای مالیات بر ارزش افزوده مانند «خدمات» برگزیده اند.
مالیات برارزش افزوده نوعی جدید از مالیات است.
پیش از ابداع مالیات بر ارزش افزوده، مالیات های غیرمستقیم داخلی به محصولاتی با تعریف خاص مانند عوارض تنباكو و ... محدود می شد و برجسته ترین آنها مالیات برفروش و مالیات برگردش سرمایه بود. اختلال های حاصل از آخرین نوع مالیات همراه با افزایش نیاز به كسب درآمد، انگیزه طراحی انواع مالیات های دارای آثار اختلالی كمتر را تشدید كرد و به همین دلیل بود كه اندیشه اولیه مالیات بر ارزش افزوده توسط بازرگانی آلمانی به نام «فون زیمنس» نخستین بار در سال ۱۹۱۸ میلادی ارائه شد. مالیات بر ارزش افزوده برای بیش از ۳ دهه تا قبل از اجرای آن مورد بحث قرار گرفت. «آدامز» روش اعتباری آن را پیشنهاد كرد و «موریس لوره» با ایفای نقشی مؤثر در آن لقب «پدر مالیات بر ارزش افزوده» گرفت.
● مالیات بر ارزش افزوده در جهان
مالیات بر ارزش افزوده ابتدا در سال ۱۹۲۰ در فرانسه و در سال های بعد یعنی سال ۱۹۴۹ در ژاپن مطرح شد. این نوع مالیات در سال ۱۹۵۳ در ایالت میشیگان آمریكا و در سال ۱۹۶۰ در ساحل عاج و سنگال اجرایی شد.پس از این كشورها مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۹۶۷ با ورود به برزیل در آمریكای جنوبی و با ورود به دانمارك در اروپا رواج یافت.
اجرای مالیات برارزش افزوده تا اواخر دهه ۱۹۷۰ با سرعت بسیاری ادامه داشت و بعد به مدت یك دهه و به كندی نهاد. در نیمه دوم دهه ۸۰ این روند سرعت گرفت، به طوری كه تاكنون در ۱۴۰ كشور جهان اجرایی شده است. جالب توجه آن است كه مالیات بر ارزش افزوده هنوز در پرجمعیت ترین كشورها یعنی هند و آمریكا به دلیل اختلاف های بسیار اجرایی نشده است. این نوع نظام مالیاتی در كشورهای توسعه یافته ، در حال توسعه (به ویژه آفریقا، آسیا و اقیانوس آرام) و نظام های اقتصادی جزایر كوچك در حال اجراست.
● اهمیت مالیات بر ارزش افزوده
مهم ترین تحول مالیاتی قرن بیستم، نظام مالیات بر ارزش افزوده است، در حالی كه این نوع مالیات تا ۴۰ سال پیش نظام شناخته شده ای نبود.هم اكنون مالیات بر ارزش افزوده در ۱۴۰ كشور جهان اجرا می شود و به عنوان یكی از منابع اصلی درآمد دولت ها به حساب می آید.
امروزه بیش از ۷۰درصد جمعیت جهان مبلغی بالای ۱۸تریلیون دلار از درآمدهای مالیاتی ـ بیش از یك چهارم كل درآمد دولت ها ـ را از طریق مالیات بر ارزش افزوده تأمین می كنند.
اعمال این نظام مالیاتی به طور متوسط ۲۷ درصد درآمدهای مالیاتی را افزایش داده كه این مقدار
۵ درصد از تولید ناخالص داخلی كشورها را تشكیل می دهد.
اهمیت نظام مالیات برارزش افزوده تاجایی است كه صندوق بین المللی پول و بانك جهانی ـ در
۲۰ سال اخیر ـ كمك های قابل توجهی برای معرفی، مشاوره و اجرای آن به كشورهای مختلف داشته اند، چرا كه اتكای بیمارگونه بعضی از دولت ها به درآمدهای سهل الوصول مانند درآمدهای نفتی ، عوارض گمركی و غیره به ارتباط ارگانیك دولت و مردم در بعضی از امور خدشه وارد كرده است به نحوی كه دولت ها توانسته اند بدون توجه به تقاضای مردم روز به روز بزرگ تر و غیركاراتر شوند. بدیهی است كه در این شرایط نظام های مالیاتی موجود كاركرد مناسب خود را از دست داده و با پیكره بیمار اقتصاد هماهنگ می شوند.
بنابراین اصلاح ساختار مالی در این كشورها كه اغلب كمتر توسعه یافته هم هستند، از اهمیت بسیاری برخوردار است و به نظام های جدید مالیاتی در دنیا مانند مالیات بر ارزش افزوده نیاز دارد. مشاهده عملی نظام های مالیات بر ارزش افزوده حكایت از وجود تنوعی فراوان درمورد طیف نهاده های برخوردار از تهاتر مالیاتی و نیز طیف فعالیت های اقتصادی مشمول آن - پایه مالیاتی - دارد.
ویژگی های نظام مالیات بر ارزش افزوده نظام مالیات بر ارزش افزوده شامل خصوصیات جالب توجهی است.
مالیات بر ارزش افزوده برپایه مصرف وضع می شود و پایه مالیاتی بسیار گسترده ای دارد. این نظام موجب شفاف سازی مبادلات و در نتیجه شناسایی بخشی از اقتصاد پنهان می شود. در واقع بسیاری از حلقه های زنجیره مبادلات اقتصادی كه در وضع موجود از نظارت سازمان مالیاتی و سیستم مالیات بر درآمد خارج هستند، شناسایی می شوند و بدین ترتیب سیستم مالیات بر درآمد از شالوده متحول خواهد شد. از سوی دیگر باید توجه داشت كه مالیات بر ارزش افزوده موجب هیچ گونه اخذ مالیات مضاعف از كالا و خدمات نمی شود، یعنی عوامل اقتصادی برای هر ارزش ایجاد شده فقط یك بار مالیات می پردازند. این نظام مالیاتی به دلیل وضع برپایه مصرف هیچ گونه افزایش فشار بر فعالان اقتصادی - تولیدكنندگان، توزیع كنندگان و غیره - به دنبال نخواهد داشت. از آنجا كه مالیات بر ارزش افزوده در نهایت به مصرف تعلق می گیرد نه بر معاملات میانی بین شركت ها، در قیمت های فراروی تولیدكنندگان به هنگام خرید و فروش با یكدیگر اختلال ایجاد نمی كند.
مالیات بر ارزش افزوده یك نظام خود اجرا و بر مبنای خوداظهاری است و در واقع می تواند در تدوین شیوه های مدرن اجرای مالیات براساس تمكین داوطلبانه همراه با نظارت مؤثر نقشی محوری ایفا كند. در این نظام مؤدیان بدون دخالت مقام های مالیاتی به وظایف مالیاتی اساسی خود عمل می كنند - خوداظهاری - و در صورت امتناع از انجام این كار تشكیلات مالیاتی این قصور را تشخیص داده و اقدام های لازم را برای وصول و اجرا شامل اعمال مجازات های قانونی انجام می دهد. در بسیاری از كشورها استفاده از خوداظهاری با بالا رفتن مالیات بر ارزش افزوده رابطه نزدیك دارد و فعالیت مؤدیان موجب می شود كه هزینه وصول كاهش یابد. همچنین در این نظام مشكل تعیین فهرست كالاها و خدمات مشمول و مصرف كننده نهایی وجود ندارد و محاسبه و اعمال آن در مقایسه با مالیات بر درآمد ساده است.علاوه بر این سرعت وصول آن بالا و موجب حداقل اختلاف ها میان تشكیلات مالیاتی و مؤدیان است.
مهمترین خصوصیات مالیات بر ارزش افزوده برای دولت ها شاید درآمد قابل اتكای آن باشد. این نظام منبع درآمد مناسبی برای دولت است چرا كه در هر صورت در اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده نیازهای درآمدی غالباً به عنوان مسأله اساسی مورد توجه است.
● مالیات بر ارزش افزوده در ایران
تلاش برای اجرای مالیات بر ارزش افزوده در ایران قدمتی در حدود ۲۰سال دارد، در حالی كه در طی این سال ها به دلیل قرار گرفتن در گروه مالیات های غیرمستقیم با مشكلات بسیاری برای معرفی و اجرا مواجه بوده و هست. اگرچه وصول مالیات در ایران قدمتی چندهزار ساله دارد و در هر دوره به گونه ای خاص اعمال شده، اما می توان دریافت كه اخذ مالیات در ایران به صورت جامع و فراگیر نبوده تا زمانی كه نخستین قانون جامع مالیات بر درآمد در سال۱۳۰۹ به تصویب رسیده است.
این قانون در سال های مختلف به دلیل عیب ها و نواقص مورد اصلاح قرار گرفته تا این كه بالاخره در سال۱۳۴۵ نخستین و جامع ترین قانون مالیاتی مالیات های مستقیم تصویب شده است. این قانون هم با تغییرات بسیار تأثیر عمیقی بر حجم درآمدهای دولت داشته، اما مسأله ای كه در این میان از اهمیت چندانی برخوردار نبوده، تغییر قوانین در خصوص مالیات های غیرمستقیم بوده است.
● اهمیت درآمدهای مالیاتی
درآمدهای مالیاتی بعد از درآمد حاصل از فروش نفت و گاز از اقلام مهم وعمده درآمدهای دولت به شمار می آیند كه البته با توجه به حضور گسترده وعمیق نفت و درآمدهای ارزی و ریالی آن در سبد درآمدی دولت ایران، عدم توجه كافی و ریشه ای به مالیات ها در كشور چندان عجیب به نظر نمی رسد. نوسانات درآمدهای نفتی در بعضی از سال ها بویژه امسال، توجه سیاستگذاران اقتصادی را به درآمدهای مالیاتی معطوف كرده است به طور مثال امسال از لایحه ۲۲۹ هزار میلیاردتومانی سال آینده بودجه - به دلیل نوسانات - سهم درآمدهای نفتی از ۳۸‎/۱ میلیارددلار به ۲۹‎/۵ میلیارددلار رسیده است و نشان می دهد سهم درآمدهای غیرنفتی از ۴۴‎/۷ درصد به ۳۷‎/۲ درصد رسیده، علاوه بر این كه استفاده از صندوق ارزی نیز ۳۳ درصد كاهش یافته است.
آمار سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور نشان می دهد كه سهم درآمدهای مالیاتی از كل درآمدهای دولت بعد از پیروزی انقلاب افت و خیزهای بسیاری داشته است. سهم درآمدهای مالیاتی از ۲۷‎/۵ درصد درآمدهای دولت در سال۵۷ به ۵۷‎/۵ درصد در سال۱۳۶۵ افزایش یافته و این روند در سال های بعد تا ۱۳۸۰ نزولی بوده است.
روند نزولی سهم درآمدهای مالیاتی از كل درآمدهای دولت به دلیل كاهش مشكلات ناشی از جنگ و افزایش مجدد درآمدهای نفتی در این سال ها بوده است.
بررسی تولید ناخالص داخلی هم نشان می دهد كه نسبت درآمدهای مالیاتی به آن پس از سال ۵۷ به دلیل تحولات نظام مالیاتی، جنگ، ركود فعالیت های اقتصادی و غیردستخوش نوسانات بسیاری شد و از ۹‎/۴۷ درصد در سال ۵۷ به ۴‎/۱۲ درصد در سال ۷۴ كاهش و در سال ۸۰ به ۵‎/۸۵ درصد و در سال ۸۳ به ۶‎/۱۱ درصد افزایش یافت كه باتوجه به پیشرفت صورت گرفته هنوز به سطح خود در ابتدای انقلاب نرسیده است.
به هرحال مرور عملكرد نظام مالیاتی در ایران پس از انقلاب نشان می دهد كه این نظام به دلیل مشكلات و نقاط ضعف به یك تحول مالیاتی بزرگ و اساسی نیاز دارد و همانطور كه در برنامه های توسعه ای اشاره شده باید به یك سطح متناسب برسد، این درحالی است كه دولت ها باتوجه به مشكلات ساختاری و هزینه های سیاسی اصلاحات مالی بویژه در بخش مالیات، كمتر به اصلاحات اساسی در این بخش پرداخته اند.● مخالفان مالیات بر ارزش افزوده
چند گروه خاص مخالفان مالیات برارزش افزوده هستند. از عمده ترین مخالفان اجرای طرح مالیات بر ارزش افزوده می توان به صاحبان درآمد بالا اشاره كرد كه همواره از پرداخت مالیات فراركرده اند، این گروه با توجه به این كه مالیات بر ارزش افزوده موجب شفافیت حساب ها می شود از مخالفان سرسخت آن هستند. دیگر گروه مخالفان اصناف و تولیدكنندگان صنایع مختلف هستند. این گروه با اذعان به این كه حساب و كتاب دفاتر مالیاتی آنها مشخص است و مالیات برارزش افزوده موجب فشار مالیاتی سنگین بر آنها می شود با آن مخالفند. درحالی كه به صراحت می گویند چرا به سراغ دلالان نمی روید.
این درحالی است كه توزیع كنندگان و فعالان بخش خدمات و حتی در برخی موارد دولت هم - صاحب شركت های خدماتی بزرگ بسیار است - با اجرای چنین طرحی مخالفند، چرا كه موجب روشن شدن حساب های دفتری و درواقع شفافیت حساب های آنان می شود. این مسأله از چند بعد اهمیت دارد. از سویی اگرچه نظام ایده آل مالیات برارزش افزوده، نوعی مالیات بر مصرف است و می تواند یكی از عادلانه ترین پایه های مالیاتی باشد، اما از سوی دیگر اجرای آن درحالی كه بسیاری از محصولات كلیدی و درصد بالایی از تولید ناخالص ملی از معافیت مالیاتی برخوردار است، مشكلاتی در بردارد.
از آن جا كه بسیاری از صنایع مانند كشاورزی و دامپروری و غیره از پرداخت مالیات معاف هستند، بنابراین معافیت ها موجب تحمیل و سنگینی مالیات بر دوش دیگر گروه های درآمدی شده است، معافیت محصولات كلیدی و احتمالاً تعدد نرخ موجب بروز حالت تصاعدی می شود. بنابراین باید توجه داشت كه اجرای درست مالیات بر ارزش افزوده با نرخ یكسان به علت تأكیدی كه بر یكنواختی مالیات دارد، بسیاری از مشكلات را از پیش پا برمی دارد.
گروه دیگری كه با مالیات بر ارزش افزوده مخالفت دارند بر اثرگذاری این مالیات بر سطح قیمت ها تأكید می كنند. در واقع رابطه این مالیات و تورم را با افزایش تورم همراه می دانند. هرچند تجربه نشان داده كه ارتباط مستقیمی میان این دو مورد وجود ندارد، اما برای به وجود نیامدن شرایط خاص بهتر است كه مالیات بر ارزش افزوده در زمان تقاضای كم تر اجرا شود. تحقیقات نشان داده اعمال مالیات بر ارزش افزوده برای یكبار قیمت های جاری را ـ بسته به كشش عرضه و تقاضا ـ افزایش می دهد، بنابراین به منظور كاهش آثار تورمی معافیت های گسترده ای در لایحه مالیات بر ارزش افزوده پیش بینی شده است.
شاید بتوان آخرین گروه مخالفان را به طور كلی بعضی از مردم عنوان كنیم. این گروه معتقدند دولت نتوانسته با صرف هزینه های مالیاتی تعهدات خود را به خوبی مصروف بهیه سازی امور كند، بنابراین آنها از پرداخت هرگونه مالیاتی روگردان هستند.
● لایحه مالیات بر ارزش افزوده در مجلس
از آن جا كه به تقویت بخش عمده درآمدهای مالیاتی در اقتصاد ایران از منبع پایه های درآمدی تأمین می شود و فشارهای مالیاتی بویژه بر دو پایه مهم در بازار نهاده های تولید یعنی سرمایه و كار بسیار زیاد است؛ بنابراین «یكی از اصلاحاتی كه در نظام مالیاتی ایران ضروری به نظر می رسد، گستردگی پایه مالیاتی از طریق مالیات بر مصرف و هزینه است».
گستردگی پایه مالیاتی در كنار تعدیل نرخ مالیاتی كوچك بودن پایه مالیاتی در نظام مالیات ایران نخستین مسأله ای است كه پایین بودن سهم درآمدهای مالیاتی نسبت به تولید ناخالص داخلی را توضیح می دهد. از یك طرف درآمدهای دولتی را افزایش می دهد و از طرف دیگر انگیزه سرمایه گذاری و تولید در كشور را افزایش خواهد داد. لایحه مالیات بر ارزش افزوده هم با این هدف و اهداف ذكر شده دیگر از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی مطرح شد.
این لایحه در ۴۲ ماده و با ویژگی های خاصی به مجلس پیشنهاد شد. تك نرخی بودن (نرخ پایین
۷ درصد) و نرخ صفر برای صادرات از خصوصیات این لایحه است. معافیت های گسترده كالاهای اصلی مورد استفاده مردم (با پوشش ۴۸ درصد میانگین سبد مصرفی خانوارها و بیش از ۷۰ درصد سبد مصرفی خانوارها در پایین ترین دهك درآمدی) از دیگر ویژگی های مهم این لایحه به شمار می آید.
همچنین می توان به جرایم یكنواخت تأخیر در پرداخت برای دولت، معافیت بنگاه های اقتصادی كوچك، شمولیت یكنواخت و فراگیر، اعمال مأخذ ارزش سیف كالا به منظور حمایت از كالاهای داخلی در مقابل كالاهای وارداتی و بالاخره دوره های مالیاتی كوتاه برای اجرا اشاره كرد.
در این لایحه روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده با تكیه بر روش صورتحساب ارائه شده است. در واقع مؤدیان در هنگام خرید نهاده ها باید علاوه بر بهای كالاها و خدماتی كه خریداری می كنند، حاصلضرب نرخ مالیات بر ارزش افزوده در بهای كالاها و خدمات خریداری شده را به فروشنده بپردازند. ضمن این كه مؤدیان در هنگام فروش علاوه بر بهای كالاها و خدماتی كه عرضه می كنند، حاصلضرب نرخ مالیات بر ارزش افزوده در بهای كالاها و خدمات فروخته شده را از خریدار دریافت می كنند.
در پایان هر دوره مالیاتی به طور مثال هر دو ماه یكبار، مابه التفاوت مالیات بر ارزش افزوده پرداختی در زمان خرید كالا و خدمات خریداری شده به عنوان نهاده، با مالیات بر ارزش افزوده اخذ شده در زمان فروش كالاها و خدمات عرضه شده به سازمان امور مالیاتی پرداخته می شود و یا مالیاتی اضافی پرداختی از سوی سازمان امور مالیاتی به مؤدی مسترد نخواهد شد.
لایحه مالیات بر ارزش افزوده هم اكنون در كمیسیون اقتصادی مجلس در دست بررسی است و تاكنون ۱۲ ماده از آن به تصویب رسیده است، اما این كه چرا پس از گذشت این مدت زمان طولانی هنوز به تصویب نرسیده جای سؤال دارد، به طوری كه معاون حقوقی و امور مجلس وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز این امر را تعجب آور می داند. دكتر شهریاری در اظهارنظری تصریح می كند كه كار كارشناسی این لایحه انجام شده اما معلوم نیست كه چرا تصویب آن این قدر طولانی شده است. وزیر امور اقتصادی و دارایی چندی پیش در مصاحبه ای اعلام كرده بود كه «لایحه مالیات بر ارزش افزوده تا پایان سال ۸۵ تصویب می شود، اما با شرایط حاضر معلوم نیست تصویب این لایحه تا چه زمانی طولانی شود».دكتر دانش جعفری خاطرنشان كرد كه با اجرای مالیات بر ارزش افزوده مشكل كم اظهاری برطرف شده و انگیزه های كم اظهاری كاهش خواهد یافت.
جالب است كه «شور دوم این لایحه به گفته ریاست سابق سازمان امور مالیاتی در تیرماه سال ۸۴ مراحل نهایی خود را طی می كرد، اما تصویب این لایحه در كمیسیون اقتصادی مجلس تاكنون به درازا كشیده و هنوز به پایان نرسیده است.
با همه اینها نمی توان اطمینان داشت كه پس از این همه انتظار، با تصویب این لایحه و اجرای آن تمام مشكلات سیستم مالیاتی پایان یابد. چرا كه به موجب درس حاصل از تجربه، استقرار نظام مالیات بر ارزش افزوده كارآمد یا اتخاذ رسمی آن پایان نمی یابد و ممكن است بخش های عمیقی از مسائل در سال های آینده مشخص شود.
به هر حال، بسیاری مالیات بر ارزش افزوده را عامل تسریع اصلاحات گسترده تر به شمار آورده اند كه به طور خاص زمینه ایجاد نظام مالیات بر درآمد مؤثر را فراهم می آورد. آیا این نظام در ایران با شرایط موجود اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می تواند اجرای مناسبی داشته باشد و به عنوان یك نوع مالیات بر مصرف مدرن تا چه حد برای اصلاح بخش مالیات های غیرمستقیم ایران مفید است، هنوز جای سؤال دارد؟!

فرشته حاتمی نیا

منبع : روزنامه ایران