بافت رسوبات آواری

اندازه ، شکل و طرز قرار گرفتن (فابریک) عناصر تشکیل دهنده رسوبات را بافت (Texture) می‌نامند. در واقع بافت طرز قرار گیری دانه‌ها در کنار هم و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر را مورد بررسی قرار می‌دهد. عوامل مختلفی در بافت رسوبات آواری تاثیر دارد. به عنوان مثال نوع رسوب و نحوه عمل و رسوبگذاری آن در ایجاد نوع بافت موثر می‌باشد.
▪ اندازه دانه‌ها (Grain Size)
دانه‌های رسوبی در اندازه‌های مختلف از قطر چند میکرون تا چندین سانتیمتر مشاهده می‌شوند. طبقه بندی دانه‌ها بر اساس بزرگترین قطر آنها صورت می‌گیرد. که بر این اساس دانه‌ها را به رس با (قطری کوچکتر از ۰.۰۳۶ میلیمتر) سیلیت (۰.۰۰۳۹ الی ۰.۶۲۵ میلیمتر) ، ماسه (۲ الی ۰.۰۳۱ میلیمتر) گراول (بزرگتر از ۲ میلیمتر) تقسیم می‌کنند. روش‌های مختلفی برای اندازه گیری قطر دانه‌ها وجود دارد. قطر دانه‌های درشت را می‌توان مستقیما توسط کولیس اندازه گیری کرد. دانه‌هایی در حد ماسه را می‌توان با روش غربال کردن اندازه گیری نمود. در این روش رسوب را از غربال‌هایی با قطر منافذ مختلف که از بالا به پایین بر حسب قطر مرتب شده‌اند، عبور می‌دهند. بر روی هر غربال دانه‌هایی با قطر درشت تر از قطر منافذ غربال قرار می‌گیرد. قطر ذرات ریزتر از ماسه و در حد سیلت و رس را توسط روش‌های هیدرومتری که براساس تاثیر غلظت در سقوط ذرات در آب استوار است، اندازه گیری می‌کنند.
▪ آنالیز اندازه دانه‌ها
با آنالیز دانه‌های رسوبی می‌توان به اختصاصات مختلف رسوبات در فرآیندهایی که باعث تشکیل آنها گردیده است، پی برد. با کاهش شدت جریان ، بتدریج ذرات در اندازه‌های مختلف از یکدیگر جدا شده و رسوب می‌کنند. اگر رسوب از چندین منشا مختلف سرچشمه گرفته باشد، ذرات موجود در آن در اندازه‌های مختلف دیده می‌شوند. مخلوطی از ذرات رسوبی در اندازه‌های مختلف را تجمع می‌گویند و این اندازه‌ها از گراول تا رس تغییر می‌کنند. توزیع ذرات در رسوبات به وجود ذرات مختلف در منشا و فرآیندهایی که در هنگام رسوبگذاری عمل می‌کنند، بستگی دارد.
▪ شکل دانه (Grain Shape)
شکل دانه در واقع عبارت است از توصیف فرم هندسی دانه در رسوب یا سنگ. شکل دانه‌ها را توسط چهار فاکتور فرم دانه ، کرویت دانه ، گردشدگی و بافت سطح دانه بررسی می‌شود.
▪ فرم دانه (Form)
فرم عبارتست از رابطه بین سه بعد و یا سه قطر یک دانه. هر دانه دارای سه قطر و یا بعد می‌باشد که شامل قطر بلند و کوتاه و متوسط است. اگر اندازه هر سه قطر با هم برابر باشند، دانه به شکل کره یا مکعب خواهد بود. اگر قطر بلند ، بزرگتر از قطر کوچک و قطر کوچک هم برابر با قطر متوسط باشد، دانه به شکل میله خواهد بود.
قطر بلند مساوی قطر متوسط و بزرگتر از قطر کوچک باشد، دانه به شکل دیسک و یا صفحه خواهد بود و اگر قطر بلند بزرگتر از متوسط و قطر متوسط بزرگتر از کوچک باشد، دانه به شکل تیغه در می‌آید.
▪ کرویت (Sphericity)
کرویت عبارت است از اینکه شکل دانه تا چه حدی به کره نزدیکتر می‌باشد. سطحی از دانه که از قطرهای بلند و متوسط می‌گذرد، ماکزیمم سطح تصویری نامیده می‌شود. برای دانه‌های در حال سقوط در مایعات و همچنین برای دانه‌های رسوب کرده در کف حوضه‌ها صادق است. دانه‌ها در مایع ، بر اساس ماکزیمم سطح تصویری خود و عمود بر جهت جریان قرار می‌گیرند و به همین خاطر دانه‌ها در مقابل جریان از خود مقاومت نشان می‌دهند.
▪ گرد شدگی (roundness)
گرد شدگی عبارت است از تیزی گوشه‌ها و لبه‌های دانه که از نسبت شعاع متوسط دوایری که در گوشه‌های دانه وجود دارد، به شعاع بزرگترین دایره محاط در دانه بدست می‌آید. گردشدگی در دانه‌های آواری به درجه سایش دانه در هنگام حمل و نقل ، اندازه دانه و مسافت حمل شده بستگی دارد. دانه‌ها را بر اساس گرد شدگی به ۶ رده خیلی زاویه‌دار ، نیم زاویه‌دار ، نیم گرد شده ، و خیلی گرد شده تقسیم می‌شوند.
▪ بافت سطح دانه (Grain Surface Texture)
عوارض موجود در سطح دانه را بافت سطح دانه می‌گویند. در دانه‌های درشت ، در حد گراول ، این عوارض با چشم غیر مسلح قابل مشاهده هستند. ولی در دانه‌های ماسه‌ای برای مشاهده این عوارض باید از میکروسکوپ الکترونی استفاده کرد. دانه‌های ماسه‌ای که دارای سطح براق هستند، خاص رسوبات ساحلی بوده و دانه‌هایی که دارای سطح کدر و مات می‌باشند، بیشتر در محیط‌های بیابانی مشاهده می‌شوند. در سطح دانه‌های درشت موجود در رسوبات یخچالی غالبا خطوطی دیده می‌شود که در اثر کشیده شدن دانه‌ها بر روی رسوبات و کف ، بسته به وجود می‌آید.
● بررسی شکل دانه‌ها
شکل دانه‌ها در هنگام حمل و نقل تغییر حاصل می‌کند. این تغییرات به ترکیب شیمیایی یا کانی شناسی ، اندازه شکل اولیه ، مسافت حمل شده و میزان سایش ، خوردگی و یا حل شدگی دانه بستگی دارد. هر قدر دانه از مقاومت مکانیکی و ثبات شیمیایی بیشتری برخوردار باشد شکل آن آهسته تر تغییر می‌کند. اندازه در تغییر شکل دانه موثر است. دانه‌های درشت در هنگام حمل و نقل بر اثر فرآیند سایش زودتر از دانه‌های ریزتر نظیر ماسه تغییر می‌کنند. فرآیند سایش بندرت بر روی ماسه‌های خیلی ریز و سیلت اثر می‌گذارد.
▪ فابریک(Fabric)
آرایش و جهت یافتگی دانه‌ها یا بلورها در سنگ یا توده رسوبات را فابریک می‌نامند.
▪ جهت یافتگی دانه (Grainorientation)
جهت یافتگی دانه‌ها در هنگام رسوبگذاری توسط عکس العمل متقابل عوامل رسوبگذاری از قبیل آب ، باد و یخچال و خود رسوب بوجود می‌آید. جهت یافتگی در دانه‌های درشت بهتر از دانه‌های ماسه بهتر دیده می‌شود. دانه‌های درشت ممکن است به نحوی رسوب کنند که شیبی در جهت جریان آب داشته باشند. به این نوع جهت یافتگی ایمبر کلاسیون (Imbrication) می‌گویند. بنابراین می‌توان با اندازه گیری جهت شیب دانه‌ها به جهت جریان آب در هنگام رسوبگذاری پی برد.
● آرایش دانه‌ها(Packing)
نحوه قرار گرفتن و فضای بین دانه‌های تشکیل دهنده سنگ را آرایش دانه‌ها می‌گویند. آرایش فضایی یا طرز قرار گرفتن فضایی دانه‌ها را در مقاطع میکروسکوپی می‌توان توسط دو پارامتر آرایش همجوار (Prroximing Packing) و آرایش چگالی (Packing Density) اندازه گیری کرد. آرایش همجوار از نسبت تعداد تماس دانه‌ها در یک خط عرضی در مقطع به تعداد کل دانه‌های قطع شده توسط همان خط اندازه گیری می‌شود. آرایش چگالی از نسبت مجموع طول دانه‌های قطع شده توسط یک خط عرضی در مقطع به طول کل خط بدست می‌آید.
بطور کلی آرایش دانه‌ها به فشردگی ، سیمانی شدن و خرده سنگ‌های تشکیل دهنده سنگ بستگی دارد. هر چه سنگ دارای مقادیر زیادی دانه‌های نرم از قبیل شیست باشد، دانه‌هایی که خاصیت انعطاف پذیری بیشتری دارند، دارای مقدار آرایش چگالی و همجوار زیادتری خواهند بود. تماس بین دانه‌ها ممکن است به صورت مماسی ، طولی یا کشیده ، دندانه‌دار و یا محدب _ مقعر باشد. عمل تعیین کننده در نوع تماس دانه‌ها به میزان فشردگی و طرز قرار گرفتن دانه‌ها در سنگ بستگی دارد.

منبع : روزنامه رسالت