ورود زبان ترکی به آذربایجان

خطه آذربایجان یکی از مهمترین مناطق ایران است و نقشی مهم در ثبات و اقتدار ایران زمین دارد. این خطه همچنین نویسندگان و اندیشمندان بزرگی را پرورده است.
احمد کسروی (۱۳۶۹- ۱۳۲۴) در مقدمه کتاب حاضر می نویسد؛«بیست و اند سال پیش یک رشته گفتارها در روزنامه های تهران و قفقاز و استانبول در پیرامون مردم آذربایجان و زبان آنجا نگارش می یافت. در عثمانی در آن زمان دسته اتحاد و ترقی به روی کار آمده و آنان به این می کوشیدند که همه ترکان را در هر کجا که هستند با خود همدست گردانند و یک توده ترک بسیار بزرگی پدید آورند و در قفقاز نیز پیروی از اندیشه ایشان می نمودند.
و چون آذربایجان در جنبش مشروطه خواهی شایستگی بسیار از خود نموده و در همه جا به نام شده بود، نویسندگان قفقاز و استانبول آن را از دیده دور نداشته و از اینکه زبان ترکی در آنجا روان است دستاویز یافته، گفتارهای پیاپی درباره آذربایجان و خواست خود می نوشتند.این گفتارها در آذربایجان کارگر نمی افتاد؛ زیرا آذربایجانیان خواست نویسندگان آنها را نیک می دانستند و با جانفشانی هایی که در آذربایجان در راه پیشرفت مشروطه از خود نموده و جایگاهی که برای خود میان توده ایران بازکرده بود، هیچ نشایستی که پیروی از اندیشه دیگران نماید.
این است مردم در آنجا کمتر ارجی به آن نگارش ها می نهادند.لیکن در تهران روزنامه ها به جوش آمده، به پاسخ می کوشیدند و چیزهایی می نوشتند که اگر ننوشتندی بهتر بودی، زیرا اینان نه از خواست نویسندگان ترکی آگاه می بودند که از راهش به جلوگیری از آن کوشند، و نه چگونگی داستان مردم و زبان آذربایجان را از روی دانش و تاریخ می دانستند که پاسخ های درستی به ایشان دهند.
اگر آنان سخنانی بی پا می نوشتند، اینان با سخنان بی پای دیگری پاسخ می دادند؛ و این پیکار و کشاکش هر چند سال یکبار تازه می گردید و هیاهو از سر گرفته می شد.
آذربایجان همیشه بخشی از ایران می بوده و کمتر زمانی از آن جدا گردیده. با این همه زبانش ترکی می باشد؛ و این خود چیستانی شده و به دست روزنامه نویسان عثمانی و ایران افتاده بود. این شگفت که چیزی را که می بایست به جست وجو از راه تاریخ به دست آورند، هر کسی با گمان و پندار، سخن دیگری بیرون می داد.
چنانکه یکی از روزنامه های تهران می نوشت؛ «مغولان چون به ایران آمدند با زور و فشار ترکی را در آذربایجان رواج دادند». این است نمونه ای از پاسخ هایی که به نویسندگان ترک داده می شد و شما چون بسنجید، چندین نادرستی در آن پدیدار است. زیرا چنین چیزی در هیچ تاریخی نوشته نشده و مغولان با صد خونخواری و بیدادگری از این بیداد به دور بوده اند که زبان مردم را دیگر سازند. و آنگاه زبان مغولان ترکی نبوده تا آن را با زور روان گردانند. زبان مغولی جز از ترکی است و دوری در میان بسیار است.
گذشته از اینها مغولان که به همه ایران چیره بودند، پس چه شد که ترکی را تنها در آذربایجان رواج دادند؟! ... پس از همه اینها خواهیم دید که در زمان مغولان هنوز در بیشتری از شهرهای آذربایجان، به ویژه در تبریز، به زبان دیرین آنجا سخن گفته می شده و این پس از زمان ایشان است که ترکی در آنجا رواج گرفته.
در ۱۸ سال پیش که من به تهران آمدم این گفت وگوها بازار گرمی می داشت؛ و چون سخن از آذربایجان و مردم آنجا می رفت و من برخاسته از آذربایجانم، بر آن شدم چگونگی را از راهش جست وجو کنم و به نتیجه روشنی رسانم. ولی در آن زمان دسترس به کتاب هایی نداشتم و سپس نیز تا چند سال در مازندران و زنجان و خوزستان می گردیدم تا در سال ۱۳۰۴ به تهران بازگشتم. و چون فرصت و کتاب، هر دو، را داشتم به جست وجو پرداختم ...»
کتاب مشتمل بر هفت گفتار است؛ مردم و زبان باستان آذربایگان، زبان ترکی چگونه و از کی به آذربایجان راه یافته ؟ و ... .

احمد کسروی تبریزی
ناشر؛ هزار
چاپ اول ناشر؛ ۱۳۸۵
۱۶۵۰ نسخه
۱۱۱ صفحه

منبع : روزنامه کارگزاران