پیشگیری در امر نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشکی

هزینه اموال بیمارستان بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از مجموع هزینه‌های بیمارستان را تشكیل می‌دهد. از این رو نگهداری مناسب از تجهیزات و محدود كردن هزینه‌های مربوط در تعدیل هزینه‌های بیمارستان اثر بالقوه و چشمگیری دارد. تعمیر و نگهداری مناسب تجهیزات، اسباب و لوازم بیمارستان نه تنها باعث می‌شود در مواقع نیاز به آنها، به سهولت در دسترس باشد، بلكه موجب افزایش دوام و طول عمر آنها شده و بازدهی وسایل مذكور را افزایش می‌دهد. این امر هزینه‌های مواد و وسایل را نیز كاهش می‌دهد. از جمله موارد مهمی كه در زمینه نگهداری تجهیزات پزشكی باید مدنظر داشت مساله پیشگیری در امر نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشكی است.كه در این مقاله سعی خواهد شد تا به بررسی بیشتر این مقوله پرداخته شود.‏
● اهمیت نگهداری توام با پیشگیری تجهیزات پزشكی
تاپهام در مقاله‌ای تحت عنوان پیشگیری در امر نگهداری و تعمیر تجهیزات پزشكی كه در كتاب اصول و عملیات مهندسی پزشكی منتشرشده است می‌گوید:‏
‏"نگهداری توام با پیشگیری و تعمیر، در موفقیت برنامه‌های مهندسی پزشكی، اهمیت فراوانی دارد، زیرا هدف واحد نگهداری و مهندسی پزشكی وجود تجهیزات پزشكی موثر و ایمن، جهت ارایه بهترین مراقبت بهداشتی و درمانی است. نگهداری توام با پیشگیری اولین فعالیتی است كه عملكرد صحیح دستگاه‌های پزشكی را تضمین می‌كند."‏
برنامه نگهداری توام با پیشگیری، تعمیرات عمده و مهم را كاهش می‌دهد و از عملكرد نامناسب و نادرست تجهیزات پزشكی و اسقاط شدن آنها جلوگیری می‌كند. برنامه نگهداری توام با پیشگیری در بسیاری از صنایع وجود دارد و قبلا" در بیمارستانها فقط برای سیستم‌های گرمایی و تهویه استفاده می‌شد، ولی اخیرا" این برنامه برای تجهیزات پزشكی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعمیر و نگهداری توام با پیشگیری، مهمترین فعالیت جهت نگهداری موثر دستگاه‌های پزشكی است و عوامل مهم دیگری مانند "برنامه كنترل تجهیزات پزشكی" و " انتخاب تجهیزات پزشكی مناسب" به پیاده‌سازی برنامه نگهداری بهینه كمك خواهند كرد. نگهداری توام با پیشگیری كمك می‌کند كه آسیب‌های وارده به دستگاه‌های پزشكی قبل از اینكه پیشرفت كند یا جدی شوند، رفع شود.
برخی از آسیب‌هایی که به‌طور ناگهانی در زمان كار با تجهیزات پزشكی به‌وجود آید غیرقابل پیش بینی است و حتی به وسیله فرآیند نگهداری هم نمی‌توان آنها را از قبل مشخص یا از آنها جلوگیری كرد، ولی در هر صورت استفاده از فرآیند نگهداری توام با پیشگیری، از زوال و استهلاك دستگاه‌ها یا از عملكرد نادرست تجهیزات پزشكی جلوگیری می‌كند و طول عمر تجهیزات پزشكی را (به‌وسیله روغن‌كاری، تعمیر قسمت‌های از كار افتاده و تمیز كردن مناسب قطعات دستگاه‌ها) افزایش می‌دهد و دستگاههای پزشكی در وضعیت مطلوب نگهداری خواهند شد و در نتیجه سریعا" دچار زوال نمی‌شوند. انجام برنامه نگهداری توام با پیشگیری کارایی و اثربخشی تجهیزات پزشكی را زیاد می‌كند و برای كسانی كه با دستگاه كار می‌كنند، اطمینان خاطر به بار می‌آورد. از طرف دیگر عملكرد دستگاه‌های پزشكی با اشكال كمتری روبرو خواهد شد و مدت كمتری غیر فعال می‌شود.
در نگهداری پیشگیرانه اندازه گیری ها و سنجش‌های دستگاه دقیق بوده و با توجه به قابل اعتماد بودن دستگاه‌های پزشكی می‌توان از مراقبت‌های درمانی نتیجه بهتری گرفت. در حالی‌كه مزایای بسیاری برای برنامه فعال نگهداری توام با پیشگیری متصور است، شاید بزرگترین مزیت آن تایید عملكرد مطلوب و دقیق بودن تجهیزات پزشكی باشد.‏
● مشكلات استفاده از برنامه نگهداری توام با پیشگیری
برنامه مطلوب نگهداری توام با پیشگیری نیاز به همكاری وحمایت همه جانبه كاركنان بیمارستان دارد. درك كاركنان بیمارستان از نگهداری به عنوان یك نیاز اساسی برای سازمان، بسیار مهم است.‏
متاسفانه در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود كه كاركنان بیمارستان فاقد این نگرش در زمینه تجهیزات پزشكی هستند. كاركنان بیمارستان باید این واقعیت را بپذیرند كه نگهداری، از عملكرد نادرست تجهیزات پزشكی جلوگیری می‌كند و تعداد دستگاه‌های پزشكی غیر فعال را كاهش می‌دهد. وقتی كاركنان بیمارستان و اپراتورهای تجهیزات پزشكی از اهمیت نگهداری دستگاه‌ها آگاه شدند، بایستی فرآیند برنامه برای آنها توضیح داده شود به‌طوری که اپراتورهای تجهیزات پزشكی این برنامه را جزیی از كارهای روزمره خود بدانند.
یكی دیگری از مشكلات استفاده از برنامه نگهداری توام با پیشگیری، تعیین انواع تجهیزات پزشكی که نیازمند فرآیند نگهداری هستند، است. استفاده از برنامه نگهداری توام با پیشگیری برای دستگاه‌هایی كه دایماً برای معالجه و درمان بیماران حاد و اورژانس استفاده می‌شود، ضروری است. مشکل وقفه در امر مراقبت‌های پزشكی که در حین فرآیند نگهداری ممكن است ایجاد شود را می‌توان با در نظر گرفتن یك دستگاه جانشین اضافی با همان عملكرد و كارایی، حل نمود.‏
مشكل دیگر فرآیند نگهداری پیشگیرانه (به‌خصوص در بیمارستان‌های بزرگ) جابجایی تجهیزات پزشكی از یك بخش به بخش دیگر است. تغییر محل دستگاه‌های پزشكی که بنا به ضرورت به کرات اتفاق می‌افتد باعث سردرگمی در پیدا كردن تجهیزات پزشكی شده و انجام بازرسی (طبق جدول تنظیم شده) را امری مشکل و طاقت فرسا خواهد نمود، برای حل این مشكل باید از برنامه كنترل تجهیزات پزشكی استفاده كرد. مشكل دیگری كه در رابطه با فرآیند نگهداری پیشگیرانه می‌توان به آن اشاره كرد، تعیین زمان انجام بازرسی‌های بعدی است. ‏
● جدول بازرسی
جدول بازرسی مهمترین بخش برنامه نگهداری با پیشگیری است. برای تنظیم این برنامه می‌توان از توصیه‌های زیر استفاده كرد. برای مشخص كردن دوره زمانی بازرسی‌ها می‌توان از دستور‌العمل آموزشی تولیدكنندگان تجهیزات پزشكی استفاده كرد یا از موسسات درمانی كه دستگاه‌های مشابه دارد و فرآیند نگهداری پیشگیرانه را انجام می‌دهد، الگوبرداری نمود.‏
در ابتدا جدول بازرسی اولیه‌ای تهیه می‌شود كه‌این جدول ممكن است به واسطه تجربیاتی که در حین اجرای برنامه به‌ دست می‌آید، تغییر كند. درصورتی‌که فاصله زمانی بازرسی تجهیزات پزشكی خیلی طولانی شود، برنامه موثر نخواهد بود و تلاش‌ها بی‌نتیجه خواهند ماند. ‏
برخی از تولید كنندگان تجهیزات پزشكی برای دستگاه خود، جدول بازرسی نگهداری توام با پیشگیری پیشنهاد می‌کند، تا نگهداری از دستگاه موثر واقع شود. در این جدول‌ها، تناوب بازرسی ها معمولا ۳ ماهه است. جدول‌های نگهداری تنظیم شده در پایان هر سال مرور می‌شود و اگر از دستگاههای پزشكی بیش از ظرفیت مجاز روزانه آنها استفاده می‌شود، باید فاصله زمانی بازرسی ها را كاهش و اگر كمتر از ظرفیت مجاز كار می‌كند، باید فاصله زمانی بازرسی ها را افزایش داد.‏
● فرآیند نگهداری توام با پیشگیری
اگر کلیه مراحل فرآیند اجرا نشود، برنامه اثربخشی خود را از دست می‌دهد. تمام مراحل فرآیند نگهداری از تجهیزات باید با توجه به توصیه‌های تولیدكنندگان تجهیزات پزشكی و با درنظرگرفتن تجربه متخصصان فن طراحی شود. توجه بیش از حد به جزییات باعث طولانی‌تر شدن برنامه و صرف هزینه و زمان اضافه می‌شود. همچنین اگر فرآیند نگهداری سطحی و ظاهری باشد، نگهداری مطلوب و كافی انجام نخواهد شد. نگهداری توام با پیشگیری دو سطح دارد و این دو سطح عبارتند از: فرآیند كلی و فرآیند جزیی.
فرآیند كلی به نوع تجهیزات پزشكی بستگی دارد و در واقع یك بازرسی كلی است كه سالیانه یا هر شش ماه یك‌بار انجام می‌شود. فرآیند جزیی معمولا به‌صورت فصلی برنامه ریزی می‌شود و برای برخی از تجهیزات می‌تواند به‌صورت ماهیانه یا هفتگی نیز باشد. ب
ه‌طور كلی فرآیند نگهداری توام با پیشگیری ( كلی یا جزیی) چهار مرحله دارد:‏
الف) بازرسی مشاهده‌ای،
ب) تمیز كردن،
ج) آزمون عملكرد و ‏
د) آزمون ایمنی. ‏
هریک از این مراحل به نوبه خود اهمیت دارند و باید در هر بازرسی مورد توجه قرار گیرد.
● بازرسی مشاهده‌ای ‏
در این بازرسی برای تعیین مشكلات موجود در دستگاه‌های پزشكی از روش مشاهده مستقیم استفاده می‌شود. این امر با دیدن و معاینه ظاهری قسمت‌های داخلی و خارجی دستگاه‌های پزشكی انجام می‌شود. در هنگام بازرسی مشاهده‌ای باید به موارد زیر توجه كرد: فرورفتگی‌ها، برآمدگی‌ها، علامت‌های كاهش جریان الكتریكی، نشت مایع، ‌سیم‌های فرسوده، پلاك‌های شكسته، نصب نادرست تجهیزات پزشكی، فیلترهای كثیف و كلیه اشكالاتی كه موجب عملكرد بد دستگاه می‌شود.‏
● تمیز كردن
بعد از بازرسی مشاهده‌ای باید بعضی از قسمت‌های تجهیزات پزشكی تمیز شود كه برای انجام این مرحله باید کلیه دستورالعملهای تمیزكردن قطعات رعایت شود و تنها از محلولهایی می‌توان برای انجام این كار استفاده كرد که شرکت تولیدکننده دستگاه استفاده از آنها را مجاز دانسته است. روغن یا محلول‌های مصرفی انباشته شده در قسمت‌های خارجی دستگاه باید تمیز و خشك شود. برای تمیز كردن قسمت‌های داخلی دستگاه‌های پزشكی به‌خصوص اجزای الكتریكی و الكترونیكی، از هوای فشرده یا دستگا‌ه‌های مكنده استفاده می‌شود.‏
‏ فیلترها باید تمیز یا تعویض شود و اگر خون، نمك یا دیگر بقایا روی قسمت‌های خارجی یا داخلی دستگاه پزشكی وجود دارد، باید برداشته و لوله‌های رابط تمیز شود.‏
● آزمون عملكرد
انجام این آزمون‌ها، موثر و منظم بودن و دقت عمل دستگاه‌های پزشكی را تضمین می‌كند. آزمون‌های عملكرد هفتگی باید به صورت انجام می‌شود تا مطمئن شویم كه عملكرد تجهیزات پزشكی مطلوب است.‏
آزمون ایمنی
قبل از هرگونه استفاده از دستگاه باید از ایمنی آن هم برای بیمار و هم برای اپراتورها (افرادی كه با دستگاهها كار می‌كنند) اطمینان حاصل شود. آزمون ایمنی تجهیزات پزشكی، معمولا مربوط به قسمتهای الكتریكی دستگاه است و جریانهای نشتی دستگاه و میزان عایق بودن كف زمین را امتحان می‌كند؛ سایر آزمون‌های ایمنی كه ممكن است برای دستگاه‌های پزشكی انجام گیرند عبارت است: ‏
‏۱) كنترل فشار دریچه‌های كوچك،
‏۲) كنترل دریچه‌های باز و بسته شو که فشار متوسط دارد،
‏۳) كنترل خروجی‌های اضطراری و قطع كننده‌های گاز طبی (به‌خصوصاً در دستگاه‌های هوشبری)،
۴) كنترل پوشش‌های حفاظتی دربرابر اشعه‌ ایكس،
‏۵) كنترل نور سرد در چراغ‌های اتاق عمل (چراغ سیالكتیك) و ‏
‏۶) کنترل دستگاه برای پیشگیری از بروز سوختگی در بیمار به هنگام استفاده از دستگاه‌های الكتروكوتر.‏
تمام تمهیدات ایمنی و هشدار دهنده‌های موجود در دستگاه‌های پزشكی باید به‌طور منظم كنترل شود و به اپراتور‌های دستگاه درباره لزوم توجه به مسایل ایمنی توضیحات کافی داده شود.‏
● بحث و نتیجه‌گیری
نگهداری توام با پیشگیری نقش بسیار مهمی در كاهش تعمیرات اساسی تجهیزات پزشكی دارد و از اسقاط شدن آنها جلوگیری می‌كند. همچنین باعث شناسایی آسیب‌های وارد شده به دستگاه‌های پزشكی قبل از پیشرفت یا جدی شدن آنها می‌شود.‏
امروزه استفاده از این برنامه از سیستم‌های گرمایی و تهویه بیمارستان به سایر تجهیزات بیمارستان گسترش یافته است. پیاده سازی صحیح این برنامه نیاز به همكاری كلیه پرسنل دارد و به همین دلیل باید برای تغییر نگرش كاركنان اقدامات موثری انجام گیرد، به طوری كه كاركنان بیمارستان این واقعیت را بپذیرند كه نگهداری موثر، از عملكرد نادرست تجهیزات پزشكی جلوگیری می‌کند و درنهایت نگهداری توام با پیشگیری را به عنوان یك فلسفه سازمانی بپذیرند.‏

نویسنده: سمیه نوری حکمت‏
منابع:‏
‎]‎‏۱‏‎[‎‏ محمدی نژاد، قربانعلی. بررسی وضعیت نگهداری بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشكی ایران. پایان نامه كارشناسی ارشد، رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، دانشكده مدیریت، دانشگاه علوم پزشكی ایران، ۱۳۷۲.
‏‎]‎‏۲‏‎ [‎صدقیانی، ابراهیم. سازمان و مدیریت بیمارستان، تهران: جهان رایانه،۱۳۷۸.‏
‎]‎‏۳‏‎[‎‏ عبادی فرد آذر، فربد. اصول مدیریت و برنامه ریزی بیمارستان.تهران،سماط،۱۳۷۸.‏
‎]‎‏۴‏‎[‎‏ فرانسیس، سی ام. مدیریت بیمارستان.ترجمه علی كبریایی.تهران:موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، ۱۳۷۸.‏
‎[۵] Tophman ,Sanford. Preventive maintenance and repair. Clinical engineering principle and practice. USA. ۱۹۸۹.‎‏ ‏
‎[۶] World Health organization. Maintenance and Repair of laboratory, diagnostic, imaging and hospital equipment.Geneva.switzerland,۱۹۹۴‎

منبع : مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی