پروژه مشعل چشم انداز دو دهه در چین

دولت در چین در سال ۱۹۸۸ باتوجه به فشارها و چالشهای ناشی از انقلاب نوین فنی در جهان و تاثیر آن برچین ، برنامه ای برای توسعه فناوری پیشرفته و تحقق صنعتی شدن چین تنظیم و تدوین نمود که از آن با عنوان برنامه " مشعل" یاد می شود . پروژه " مشعل" درواقع برنامه توسعه صنعتی و علمی و فنی کشور با ویژگیهای چین است که رهبران این کشور در سالهای گذشته به طور جدی براجرای بهینه آن تاکید کرده اند .
در پانزده سال گذشته با اجرای این برنامه ، راه جدیدی برای شکوفایی صنایع با فناوری پیشرفته و با ویژگیهای چین ایجاد شده است و به گفته مسئولان وزارت علوم و فنون این کشور با کسب تجربیات گرانبها و تلاشهای سختکوشانه ، دستاوردهای عظیمی دراین زمینه به دست آمده و برنامه مشعل به مهمترین برنامه توسعه و صنعتی شدن کشور با فناوری پیشرفته مبدل گشته است . این امر نشان می دهد که بسیاری از خواسته های چین برای دستیابی به صنایع با فناوری نوین برآورده شده است .
● اجرای همه جانبه پروژه مشعل
طی پانزده سال گذشته و در پی اجرای پروژه مشعل دستاوردهای مختلفی برای چین حاصل شده است که می توان چند نمونه از آن را کاملا" مورد بررسی قرار داد .
۱) پیشبرد رشد صنعت با ایجاد شهرکهای صنعتی و ایجاد محیط فنی مطلوب برای آینده
دولت چین موفق شده است در چند سال گذشته با اجرای این برنامه چندین شهرک صنعتی علمی و فنی تاسیس نماید . طبق آمار در دهه گذشته ۵۳ شهرک صنعتی و علمی دولتی در سراسر چین ایجاد شده است .
که اساس مهمی برای تجدید ساختار راهبردی اقتصاد ملی و رشد اقتصادی در آینده محسوب می شوند .
بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که این شهرکها نقش مثبتی در توسعه سالم ، پایدار و سریع اقتصاد ملی چین داشته اند . از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۲ مجموع دستاورد این شهرک ها از ۸ میلیارد و ۷۳۰ میلیون یوان به یک تریلیون و ۵۳۰ میلیارد یوان افزایش یافته و میانگین نرخ رشد سالانه درآمدها بیش از ۶۰ درصد بوده است .
میزان پرداخت مالیات از سوی این شهرکها در طول همین مدت ، مرتب افزایش یافته و از ۳۹۰ میلیون یوان به ۷۶ میلیارد و ۶۴۰ میلیون یوان رسیده و مجموعه عایدی مالیاتی دولت از این بخش به ۲۸۰ میلیارد و ۸۰ میلیون یوان رسیده است . (هر یوان معادل یکصد تومان است .)
در حقیقت در یک دهه اخیر ، میانگین نرخ رشد سالانه شاخصه های اقتصادی مختلف این شهرکها نزدیک به ۶۰ درصد بوده است .
در سال ۲۰۰۲ افزایش سالانه ارزش افزوده صنعتی شهرکهای مذکور ۲۲ درصد از مجموع رشد ملی را تشکیل داده است . صادرات موسسات برجسته مستقر دراین شهرکها که در سال ۱۹۹۱ تنها ۱۸۰ میلیون دلار بود، در سال ۲۰۰۲ به ۳۲ میلیارد و ۹۲۰ میلیون دلار رسید که این امر بیانگر میانگین نرخ رشد سالانه ۳/۴۵ درصدی است .
شمار کارکنان این شهرکها که در بدو تاسیس ۱۴۰ هزار نفر بود در سال ۲۰۰۲ به ۳ میلیون و ۴۹۰ هزار نفر رسید . براین اساس دولتمردان چین شهرکهای صنعتی را پایگاه های مهمی برای توسعه صنایع با فناوری پیشرفته و نیروی کارآمد برای رشد اقتصادی و فراهم آوردن فرصتهای شغلی جدید می دانند .
علاوه براین در پی اجرای این برنامه ، تقاضا برای یافته های جدید علمی و فنی با فناوری پیشرفته در صنایع سنتی افزایش یافته و ساختار صنعتی اقتصادهای محلی به پیش سوق داده شده است . بسیاری از فناوری های نوین خلق شده در این شهرک هم اکنون در کارخانه ها و بخشهای صنعتی مختلف چین از جمله صنعت خودروسازی بکارگرفته شده است .
۲) ایجاد محیط مطلوب برای نوآوری و پرورش استعدادها
از اواخر دهه ۸۰ میلادی که پروژه مشعل اجرا شد، بسیاری از مراکز پرورش نیروهای مستعد، تجارت فناوری ، مراکز ویژه برای محققانی که به کشور بازگشته اند، شهرکهای علمی دانشگاهی که در زمینه های مختلف علمی و فنی نرم افزاری ، طراحی IC و بیوتکنولوژیکی تجهیزات پیشرفته ، آموزش دانشمندان علوم صنعتی را برای فعالیت پژوهشگران راه اندازی و راه را برای توسعه نوآوری علمی و فنی ، پیشبرد صنایع با فناوری پیشرفته و توسعه اقتصادی کشور هموار شده است . در حال حاضر ۴۶۵ مورد از این مراکز علمی و دانشگاهی در سراسر چین فعال هستند که ۲۳ هزار و ۳۷۳ موسسه را تحت پوشش قرار داده اند و ۶ هزار و ۹۲۷ موسسه از آن ها به وجود آمده که ۳۰ مورد از آنها در بازار سهام چین فعال هستند .
۳) تجدید ساختار اقتصاد منطقه ای و محلی با ایجاد پایگاههای صنعتی ویژه
از سال ۱۹۹۵ در راستای اجرای پروژه مشعل ، به توسعه ساختار صنایع بنیادین منطقه ای و محلی و همچنین ایجاد صنایع با فناوری پیشرفته و ساخت پایگاههای صنعتی در نقاط مختلف چین توجه زیادی شده است .
وزارت علوم و فنون چین برای ایجاد ۳۹ پایگاه صنعتی در قالب برنامه " مشعل" با دولتها و ادارات اجرایی محلی و منطقه ای همکاری نزدیکی داشته و با مشارکت آنان موسسات با فناوری عالی پیشرفته جدید ایجاد نموده و روند صنعتی شدن این مناطق را بهبود بخشیده و در زمینه دستیا بی آنان به فناوری پیشرفته از هیچ مساعدتی دریغ نورزیده است .
به علاوه با ساخت این پایگاه ها روند تجدید ساختار صنایع محلی تسهیل و رشد اقتصاد محلی تحقق یافته است . برای مثال ، رشد تولید سالانه پایگاه صنعتی الکترونیکی شهر " تونگ لینگ " در استان " آن خویی " در شرق پین در سال ۲۰۰۲ به ۲ میلیارد و ۱۴۰ میلیون یوان رسید که معادل ۸/۵ درصد از مجموع رشد تولید ناخالص داخلی این شهر محسوب می شود . علاوه بر این یکی از موسسات برجسته این پایگاه با عنوان " تونگ فنگ " به لحاظ میزان تولید قطعات الکترونیکی جزو ۱۰۰ موسسه برتر جهان بوده و بیش از ۴۵ در صد از سهام بازار را به خود اختصاص داده است .
همچنین به منظور توسعه صنعت نرم افزاری چین ۲۲ پایگاه صنعتی نرم افزاری در قالب برنامه مشعل تاسیس گردیده و شمار زیادی از شرکتهای نرم افزاری داخلی و استعدادهای کارآمد این بخش ، جلب و جذب این پایگاه ها شده اند . در سال ۲۰۰۲ عایدی ۲۲ پایگاه صنایع نرم افزاری به ۸۰ میلیارد و ۸۷۰ میلیون یوان رسید که براین اساس خدمات و تولیدات آنها به نسبت سال ۲۰۰۱ نشانگر ۷/۳۴ درصد رشد بوده و ۵/۷۳ درصد از عایدات صنعت نرم افزاری سراسر چین را به خود اختصاص داده است .
۴) پیشبرد فرایند احداث موسسات جدید با فناوری پیشرفته و سرعت بخشیدن به تحولات علمی و فنی با جهت گیری اقتصاد بازار
اجرای برنامه " مشعل" راهبرد همه جانبه توسعه علوم و فنون چین را تکمیل کرده است . این برنامه با جهت گیری بازار به توسعه تحولات علمی و فنی پیشرفته و حفاظت از حق امتیاز انحصاری بخشهای تولیدی مساعدت و به ایجاد موسسات و بخشهای صنعتی جدید با فناوری پیشرفته کمک کرده است . آمار نشان می دهد که در ۱۵ سال گذشته بیش از ۲۴ هزار طرح در قالب برنامه مشعل به اجرا درآمده است .
بیش از ۹۰ درصد از طرح های دولتی با فناوری داخلی بوده و از سوی موسسات با فناوری داخلی اجرا شده است . همچنین ۴۰ درصد از این طرح ها با استفاده از نتایج برنامه های علمی و فنی کشور به مورد اجرا گذاشته شده است . علاوه بر این ، صنعتی شدن بسیاری از طرحهای تحقیقاتی عمده در چین محقق گردیده که از جمله آنها می توان به طرح رایانه ای "داونینگ " و بسیاری از طر حهای دیگر اشاره کرد . همچنین به دنبال اجرای پروژه مشعل ، شمار موسسات با فناوری پیشرفته در چین افزایش یافته و موسسات بزرگتری تاسیس شده است . براساس آمار ، شمار موسسات با درآمد بیش از ۱۰۰ میلیون از ۷ مورد در سال ۱۹۹۱ به ۱۸۰۰ مورد در حال حاضر رسیده است . گروه های موسساتی با فناوری پیشرفته و جدید نیز تاسیس شده اند که از جمله آنها می توان "فاوندر "، "هایر "، "خواوی " و "دیائو" اشاره کرد .
بررسی های به عمل آمده بیانگر آن است که ۲۰ درصد از یکهزار شرکت سهامی مشهور چین تاکنون ازمجریان طرح های مربوط به پروژه " مشعل" بوده اند .● تجربیات حاصله از ۱۵ سال اجرای پروژه مشعل
مروری بر فرآیند توسعه ۱۵ سال اجرای پروژه " مشعل " نشان می دهد که چین تجربیات گرانبهایی را از این طریق به دست آورده است .
۱) ایجاد محیط مناسب برای توسعه صنعتی
باتوجه به فرایند تحول از اقتصاد متمرکز و برنامه ریزی شده در چین به اقتصاد بازار، بسیاری از جنبه های لازم برای صنعتی شدن فناوری های نوین و پیشرفته نیز حاصل شده است که از جمله آنها می توان به تغییر شرایط بازار ، محیط حقوقی و قانونی ، زیرساختها ، نوآوری جامع ، جو فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد .
بنابراین ، بسیار مهم است که دولت بتواند با هدایت و کنترل و نظارت لازم محیط مطلوب را برای صنعتی شدن کشور ایجاد کند .
ساخت شهرکهای صنعتی توسط دولت یکی از اقدامات مهم برای ایجاد چنین محیطی به حساب می آید . به علاوه استفاده از تجربیات داخلی و خارجی ثابت کرده است که توسعه سریع صنعتی شدن در یک فرایند نوسازی با فناوری پیشرفته ، حتی در یک کشور و یا منطقه توسعه نیافته هم امکان پذیر است ، بشرط آنکه دولت بتواند قدرت و منابع موجود را به نحو مناسب برای این منظور بسیج کند .
۲) نیاز به نوآوری جامع و پایدار برای توسعه صنعت
یکی از مهمترین مقوله ها برای توسعه فناوری نوین ، پیشرفت سریع یافته های فنی است تا از این طریق بتوان مسیر خلاقیت پایدار را در کشور ایجاد و ظرفیت های جامعه را برای نوآوری و نوسازی ارتقاء داد .
وزارت علوم و فنون چین به عنوان مجری برنامه علمی و فنی مشعل برای این منظور منابع لازم را برای ابداعات و خلاقیتهای علمی و فنی کشور آماده و تامین کرده و همزمان به بهبود قابلیتهای نوآوری و ایجاد موسسات جدید با فناوری پیشرفته توجه نموده است .
کارشناسان اعتقاد دارند که تنها با یکپارچه کردن ساختار دولت ، صنعت ، دانشگاهها موسسات تحقیقاتی و بخشهای مالی و با استفاده از مزیت یافته های فنی می توان مسیر جدید صنعتی شدن با فناوری پیشرفته را هموار ساخت و به این فرایند سرعت بخشید .
۳) استفاده از نیروهای مستعد برای صنعتی شدن
کلید توسعه فناوری نوین و پیشرفت صنعتی یک کشور ، استفاده بهینه از نیروهای مستعد ، بویژه جوانان نخبه و تحصیل کرده است .
در ۱۵ سال گذشته بسیاری از این نیروها ، متخصصان ، مدیران برجسته و افراد مستعد در سراسر کشور جلب و جذب پروژه " مشعل" شده و از این طریق ساختار موسسات تقویت گشته و بسیاری از این افراد به توسعه فنی چین کمک کرده اند .
آمار نشان می دهد که تا پایان سال ۲۰۰۲ ، در ۵۳ شهرک صنعتی بیش از ۱۴ هزار کارمند دارای مدرک دکترا، فوق دکترا و ۸۰ هزار کارمند با مدرک کارشناسی مشغول به کار شده و بسیاری از موسسه داران جوان نیز پرورش یافته اند که این افراد نیروی مهمی برای توسعه صنایع جدید با فناوری پیشرفته در چین محسوب می شوند .
۴) بسیج بخشهای مختلف اجتماعی به منظور ایجاد نظام خدماتی جامع و توسعه صنعتی سریع
صنعت جدید با فناوری پیشرفته در چین کماکان در مسیر توسعه قراردارد و برای توسعه خود به همکاری مشترک بخشهای مختلف دولتی و غیردولتی نیازدارد . برای این منظور دولتهای مرکزی و محلی باید از خلاقیت ها و توانایی های خود برای بسیج نیروها استفاده کرده و کنترل و هدایت کلان ملی را تقویت و شبکه های خدماتی جامع در کشور ایجاد نمایند و این روند نیز یکی از تجربیات حاصله ناشی از اجرای پروژه مشعل است .
۵) رهیات صنعتی شدن کشور با حمایت از موسسات کوچک و متوسط دولتی و غیردولتی
موسسات متوسط و کوچک ، اعم از دولتی و غیردولتی نه تنها در توسعه پایدار اقتصادی چین سهم شایانی داشته اند بلکه بسیاری از نیروهای کشور را جلب و جذب خود کرده اند . این موسسات با فناوری که در اختیار دارند توانایی های کشور را برای نوآوری تقویت کرده و گهواره ای برای موسسات فناوری پیشرفته بزرگ چین بوده اند .
وجود این موسسات ثابت کرده است که با استفاده از فناوری آنها راه برای ایجاد موسسات بزرگ با فناوری جدید و پیشرفته هموارتر و رقابت در بازار صنعتی و علمی و فنی چین تشدید گردیده ، ظرفیتها برای نوآوری ارتقاء یافته و راهبرد مناسب بازار شکل گرفته است . بسیاری از شرکتهای چند ملیتی نظیر " جی – ام " ، " فیلیپس " و یا " زیمنس" ابتدا شرکتهای تجاری کوچک بوده که در نتیجه تحول اقتصاد متمرکز به بازار و تلاش فراوان دست اندرکاران با اتکا به فناوری که در اختیار داشته اند ، به شرکت های بزرگ چند ملیتی تبدیل گشته اند .
کارشناسان اقتصادی چین اعتقاد دارند که این کشور می تواند با توجه به تحولات بازار و یا جهت گیری اقتصاد بازار سوسیالیستی و اهمیت ویژه قایل شدن برای موسسات جدید با فناوری پیشرفته به رشد و توسعه آنها و تقویت و تشدید رقابت در این بازار کمک کند .
● حمایت های دولتی و حزبی برای توسعه پروژه " مشعل "
در جریان شانزدهمین کنگره حزب کمونیست چین که در سال ۲۰۰۳ در شهر پکن پایتخت این کشور برگزار شد ، برنامه ای جهت تبدیل چین به یک جامعه مرفه در همه زمینه ها مطرح گردید که براین اساس چین باید مسیر جدید صنعتی شدن را پیموده و با استفاده از فناوری اطلاع رسانی و توسعه صنایع و تجهیز آن به فناوری پیشرفته ، راه را برای دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر هموار سازد .
براین اساس ، دو دهه اول قرن بیست و یکم کلید فرایند نوسازی و نگرایی چین محسوب می شود که این کشور را به سوی آینده هدایت خواهد کرد .
چین ، براساس تجربیات یک دهه گذشته باید به دنبال " توسعه فناوری پیشرفته و صنعتی کردن کشور " باشد و اعضاء و رهبران حزب کمونیست چین تاکید دارند که برای توسعه صنایع جدید با فناوری پیشرفته ، تقویت زیرساخت بخشهای خدمات عمومی برای پیشبرد فرایند صنعتی شدن و پیشبرد برنامه های شهرک های علمی و صنعتی و تسریع در این زمینه ها ، باید یک محیط کاملا" مطلوب در کشور ایجاد کرد .
دولت و حزب خاطر نشان ساخته اند که تقویت روند همکاری با ادارات مرتبط از طریق مشارکت متقابل و تسریع در ایجاد صنایع جدید با فناوری پیشرفته کشور ، یکی از وظایف بسیار مهم محسوب می شود . ضمن آنکه توسعه و تداوم کارکردهای پروژه مشعل می تواند این کشور را برای ساخت جامعه مرفه در زمینه های مختلف یاری دهد .

منبع مرکز اطلاع رسانی وزارت صنایع و معادن

منبع : روزنامه تفاهم