زنگ اضطراب

اضطراب یكی از شایع ترین مشكلات عاطفی انسان امروز است كه آنچنان در تار و پود زندگی او ریشه دوانیده كه به جرات می‌توان گفت زمینه بسیاری از بیماری‌های جسمی، كسالت‌های روحی، آشفتگی‌های رفتاری و واكنش‌های نامناسب او را تشكیل می‌دهد .
اضطراب‌های انسان امروزی، واكنشی است در مقابل رشد سریع تكنولوژی، فشارهای ناشی از شهرنشینی، گسستگی‌های ارتباطی، از هم پاشیدگی جوامع، تحوّلات اجتماعی و تعارضات فردی كه به شكل فزاینده‌ای حیات بارور و مؤثر انسان را تهدید می‌كند .
● اضطراب در دانش‌آموزان
یكی از عوامل مهمی‌كه موجب پیشرفت نكردن دانش آموزان ابتدایی می‌شود و آنها را با مشكلات متعددی روبه‌رو می‌سازد، مسأله اضطراب است. این امر سبب می‌شود كه این گونه دانش‌آموزان در یادگیری مطالب درسی و یا سازش و انطباق با محیط آموزشگاه، با مشكلات زیادی روبه‌رو و دچار مشغله‌های ذهنی می‌شوند .
این اشتغال‌ها ذهن و توجه فرد را به خود جلب می‌كند و مانع این می‌شود كه دانش آموز به تكالیف مربوطه و اخلاق و رفتار خود توجه كند . چنین فردی غرق در افكار خاص خودش است و تمام نیرو و انرژی اش را صرف مشغله‌های ذهنی خود می‌كند. افكاری كه هیچ گونه ارتباطی با تكالیف مربوطه فرد ندارد. دانش آموز مضطرب دچار كاهش كیفیت یادگیری تحصیلی می‌گردد . ترس از مدرسه در آنها ایجاد می‌شود و اكثرا فكر می‌كنند كه آدم كم هوشی هستند.
اضطراب در دوران دبستان كاملا خود را نشان می‌دهد و كودك حال و وضعی پیدا می‌كند كه معلمان و گاهی پدران و مادران نیز از آن سر در می‌آورند . وضع او غیر عادی، رنگ او پریده و چهره او درهم و حال و وضع او آشفته است.
در سنین هفت و هشت سالگی، اضطراب در كودكان خود را به صورت بی‌اشتهایی نشان می‌دهد. در مواردی ممكن است اضطراب به صورت شب ادراری، بهانه‌گیری، بدخلقی و گاهی به شكل حواس‌پرتی خود را آشكار سازد. حاصل همه اینها نابسامانی رفتار در تحصیل و مدرسه است. در سنین بالاتر ممكن است اضطراب رنگ و فرم دیگری پیدا كند و كودك با اینكه در اضطراب شدیدی به سر می‌برد، از شدت شرم و كمرویی، آن را از دیدها پنهان دارد و حتی برای جست و خیز بی‌مورد خود توجیهاتی را عرضه دارد.
این حالت مخصوصا در سنین ۱۰تا۱۱ ‌ سالگی دیده می‌شود كه كودكان شرم و حیایی افراطی دارند، رنگشان پریده و صورتشان گویای وضع و حالت آنهاست. آنها رنج اضطرابی را كه در درون دارند ، بروز نمی‌دهند. اضطراب در خلال سال‌های كودكی مخصوصاً از چهارتا شش سالگی افزایش می‌یابد و‌ ‌از لحاظ كمی و كیفی در كودكان مختلف و حتی یك كودك در زمان‌های مختلف، متفاوت است. اضطراب بی‌شك نشانه مقدماتی ناسازگاری در كودك است. خشم، نوع انضباط و روش‌های تربیت كودك نیز در چگونگی شدت و فراوانی ابراز خشم او تاثیر دارد‌.
● تعریف اضطراب
از نظر لغوی یعنی پریشان شدن، لرزیدن، سراسیمگی، جنبیدن، بی‌تابی، تشویش، دلهره و نگرانی. اضطراب از نظر روان‌شناسی و روانپزشكی یعنی: ناآرامی، هراس و ترس ناخوشایند و فراگیر با احساس خطر قریب الوقوع كه منبع آن قابل شناختن نیست و به سخن دیگر، اضطراب یك پاسخ طبیعی در مقابل هر نوع تهدید و فرآیند آگاه‌كننده و اخطاری به فرد درباره یك موقعیّت استرس زا است.‌‌
▪ اضطراب و ترس:
یك حالت ترس و ناراحتی است . اضطراب با ترس ارتباط نزدیك دارد . اما ترس گاه در مقابل امر مبهم به وجود می‌آید و زمان و موضوع معینی ندارد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت كه اضطراب ترس مبهم است.
▪ اضطراب ونگرانی:
نگرانی مربوط به یك موقعیت شناخته شده‌ خاص است كه در دانش‌آموز در زمان خاصی به وجود آمده و بعد از گذشتن آن موقعیت، احساس نگرانی نیز رفع می‌شود، در حالی كه اضطراب یك حالت درونی نامشخصی است. نگرانی‌ها اگر مزمن و شدید شوند به صورت اضطراب در می‌آیند. اضطراب یك حالت ذهنی است و نگرانی یك مشكل عینی است.
آدلر معتقد است كه اضطراب ناشی از احساس حقارت است. از نظر وی احساس حقارت از بی كمالی و یا ناتمامی‌در هر بعد از زندگی ناشی می‌شود. احساس حقارت تسلط خاصی بر زندگی روانی داشته و مفهوم آن درك نقص كمال یا ناتمام ماندن تلاش بی وقفه بشر و بشریت برای خاتمه بخشیدن به آن است.
● انواع اضطراب
۱) اضطراب آزاد: وابسته به یك موقعیت خاص نیست و فرد بدون علت مضطرب است .
۲) اضطراب موضوع‌دار: به یك
موقعیت خاص وابسته است و تحت عنوان نگرانی نیز به كار رفته است .
● اضطراب از نظر ساموئل
۱) اضطراب تسهیل‌كننده یا تسریع‌كننده: جنبه‌هایی از اضطراب كه به كاركرد افراد، در موقعیت‌هایی پیشرفت معینی می‌بخشد.
۲) اضطراب ناتوان‌كننده: اگر از حد معینی فراتر رود باعث حواس‌پرتی، پریشانی و احساس درماندگی می‌شود .
● اضطراب از نظر آتش پور و شفتی
۱) اضطراب طبیعی: یك واكنش انطباقی است كه در موقعیت‌های خطرناك به صورت یك واكنش هیجانی بروز كرده و گاهی چاره ساز است .
۲) اضطراب بیمارگونه: یك اختلال محسوب می‌شود و ترسی است غیر واقعی و غیر منطقی.
● شایع‌ترین اختلالات اضطرابی در كودكان و نوجوانان عبارتند از:
▪‌ اضطراب جدایی
▪ اضطراب امتحان
▪ اضطراب اجتماعی
▪ ترس از مدرسه
● علایم اضطراب
الف) نشانه‌های فیزیكی:
لرزش، پیچش‌های عضلانی، احساس لرز، سردرد، كمر درد، احساس تنگی نفس، خستگی‌پذیری شدید ، عكس‌العمل بیش فعالی اتونومیك، گل انداختن یا رنگ پریدگی، تپش قلب، سرعت ضربان قلب، تعریق زیاد، سردی دست‌ها، خشكی دهان، تكرار ادرار و احساس گزگز و كرختی .
ب) علایم روان‌شناختی:
احساس ترس، اشكال در تمركز، بی‌خوابی، تكرار شدن مطلب در ذهن، بی‌حوصلگی، احساس خستگی، محدودیت حدود عاطفی، نداشتن تمركز حواس، اختلال در تصمیم گیری، ناآرامی، تنش روانی و حالت تهوع و اسهال.
ج) علایم حركتی:
ارتعاشات عضلانی، به هم خوردن نظم و ترتیب حركات و پایین آوردن آستانه پاسخ‌های حركتی.
● تاثیر خانواده بر اضطراب
نبودن روابط مطلوب و همبستگی‌های خانوادگی در ایجاد اضطراب در كودكان و نوجوانان تاثیر زیادی دارد . اگر خانواده دارای مراودات اجتماعی باشد، كودك رفتار اجتماعی را می‌آموزد در غیر این صورت رفتار انزواطلبانه ممكن است در كودك رسوخ یابد.
▪ والدین آگاه، منبعی از منابع امنیت برای كودكان نگران و مضطرب خواهند بود. والدینی كه فاقد احساس مسوولیت بوده و در زندگی خود غرق در مادیات باشند، به مشكلات فرزندان خود توجهی ندارند و ضمن لطمه زدن به امنیت فرزندان خویش ارزش‌ها و معیارهای خود را به فرزندانشان القا می‌كنند.
● رابطه اضطراب و امتحان
امتحان در هر دوره و زمانی موجب اضطراب و ترس است، چه در كلاس اول دبستان و چه در امتحانات كنكور اضطراب قبل از امتحان به سراغ انسان‌ها می‌آید .میان موفق نبودن افراد و اضطراب رابطه مستقیم وجود دارد. نوابی‌نژاد در این باره می‌گوید: یكی از عوامل موفق نبودن در امتحان، دلهره بیش از حد دانش آموز است.
ـ در تحقیقی كه از سوی مركز مشاوره استان فارس انجام شده، علل اضطراب امتحان و مدرسه را این گونه بیان كرده اند:
۱) نداشتن آمادگی كافی برای امتحان
۲) وجود رقابت درسی زیاد میان دانش آموزان
۳) سخت گیری بیش از حد خانواده درباره نمرات امتحانی
۴) ترساندن كودك از امتحان به وسیله اعضای خانواده یا اولیای مدرسه
۵) وجود برخی بیماری‌های روانی مثل وسواس
۶) ترس از موفق نشدن در امتحان و ادامه تحصیل
● پیشنهادهایی به والدین و معلمان جهت كاهش اضطراب در كودكان
۱) سعی شود در كودك اعتماد به نفس و استقلال به وجود آید.
۲) محیط مدرسه و خانه فضایی آكنده از محبت و صمیمیت باشد، در عین حالی كه كودك را به سوی رشد و تعالی سوق می‌دهد.
۳) معلم، مدیر و والدین آگاه باید سطح توقعات و انتظارات خود را با توانایی و استعداد كودكان متناسب كنند و از داشتن انتظارات بیجا و بیش از حد توان آنها خودداری كنند.
۴) به ریشه به وجود آمدن اضطراب باید توجه شود.
۵) با الگوها و روش‌های علمی‌می‌توان آرامش جسمی‌را به كودك برگرداند و كمكم میزان اضطراب را در او كاهش داد.
۶) باید میزان توجه كودك را به مسائل مثبت افزایش داد‌ تا ذهن آنها مشغول مسائل نامربوط نشود و میزان اضطراب كاهش یابد.
۷) روابط موجود در خانه باید عاری از هر گونه تبعیض و تنبیه بوده و بر اساس انس و تفاهم و دوستی بنا گذاشته شود.
۸) لا‌زم است كه در همه احوال توجه كودك به سمت خدا جلب شود و عادت كند با خدا سخن بگوید.‌
▪ به طور خلاصه خانواده می تواند در این زمینه ها باعث ایجاد اضطراب شود
۱) انتظارات بیش از حد والدین از فرزندان خود و مقایسه كودكان خود با همسالان و همكلاسی‌هایشان.
۲) تحمیل آرزوهای تحقق نیافته والدین به كودكان و ندیده گرفتن نیاز به محبت و امنیت كودكان.
۳) تنبیه بدنی كودك به دلیل نمره كم.
۴) وجود دیكتاتور محور خانواده (پدر) كه باعث ترس و اضطراب می‌شود.
۵) خانواده‌های متزلزل یا از هم گسیخته به دلیل ترس از دعوای پدر و مادر، دلهره جدایی از والدین، احساس مسوولیت نداشتن والدین در برابر كودكان و بی‌توجهی و طرد كودكان از خانواده.
۶) فرق گذاشتن خواسته و یا ناخواسته میان فرزندان از سوی والدین.

نسرین بنایی قهفرخی

منبع : روزنامه سلامت