هجوم موریانه تجمل‌گرایی به ارزش‌ها در حباب زندگی

موریانه راه خود را می رود. بی خیال ستون هایی كه می خورد و بنیان هایی كه بی ریشه می كند. موریانه وقتی به جنگل می زند، خشك و تر را با هم به پوكی می رساند. سبزه زار جنگل در هجوم ستون استوار و راسخ موریانه كه هدفی جز پیش روی به قلب موجودیت جنگل ندارد، جوانه زدن را به فراموشی می سپارد؛ بدون این كه خودش بفهمد. آخر موریانه؛ اصل موجودیت جنگل را نشانه می گیرد.
تجمل گرایی، مثل موریانه به جان زندگی هایمان افتاده است. خوب به اطراف خود بنگرید. چه قدر تیر و تخته، لوستر و آباژور، ظروف نقره و چینی و كریستال، مجسمه و عتیقه و آنتیك دور خودمان چیده ایم؟ آشپزخانه هایمان در قرق چند وسیله مدرن است كه خداوكیلی كارایی چندانی هم ندارند و فقط برای ساختن یك منظره زیبا و شیك چشم پركن هستند . محتوای كمد لباسها یمان چه قدر تجمل زدگی را جیغ می زنند؟ حتی دكوراسیون و ظریف كاری های ساختمان، كلید و پریزها، در اتاق ها، درهای ورودی، آیفون تصویری، مجسمه های حك شده روی دیوار راهروها و لابی برج ها، سرو شكل ظاهری یا همان نمای ساختمان ها چه قدر از سرمایه های این مملكت را برای حیات این موریانه موذی -تجمل زدگی- به فنا سپرده است؟
اسفندماه تغییر و تحول است. فرارسیدن نوروز و نوشدن سال بهانه ای است تا به تكاپو بیفتیم. در سال های نه چندان دور گذشته به همین كه خانه را آب و جارو و رخت و لباس خود و بچه ها را نونوار می كردیم، دلخوش بودیم. دیگر دغدغه ای نداشتیم جز این كه بنشینیم و جوانه زدن بشقاب سبزه ها را انتظار بكشیم و دلمان هی غنج برود از شوق دید و بازدیدهایی كه از مهر و عشقی صادقانه لبریز بود. ولی حالا چه؟
● اگر این عید نبود...
زن، خسته و كلافه است. مرد بی خیال دغدغه همسرش در گوشه ای از فروشگاه مبلمان و دكوراسیون منزل ایستاده است و به تلاش بی وقفه او می نگرد كه همه سعی خود را به كار بسته تا زیباترین و مجلل ترین سرویس مبلمان، نهارخوری و بوفه را انتخاب كند. به او نزدیك می شوم و می پرسم: «شما نظر نمی دهید؟» لبخند می زند و می گوید: «نظر من خیلی مهم نیست. مهم این است كه مبلمان و دكوراسیون منزل ما در تمام فامیل تك باشد و نظیر نداشته باشد.» چند لحظه سكوت می كند و انگار كه چیزی یادش افتاده باشد، دوباره لب به سخن باز كرده و اضافه می كند: «موضوع مهم تر هم این است كه خانم مدلی عین تبلیغات ماهواره و درست رنگ و طرح همان ها كه آن طرف آب مد شده است، پیدا كند.» این موضوع برای شما هم اهمیت دارد یا فقط برای خانم مهم است؟
لبهایش را كمی كج می كند و با لحنی بی تفاوت، می گوید: «به هر حال یك یا حداكثر دوسال دیگر دوباره باید همه اینها را عوض كنیم تا مبادا از مد عقب بمانیم. به نظر من هرچه باشد می شود یكی- دوسال تحمل كرد. بعد هم كه سلیقه خانم در همه فامیل مثال زدنی است و همه از انتخاب ها و سلیقه او انگشت به دهان می مانند، پس من هم تابع نظر او هستم.»
هنوز با آقای «لاری» حرف می زنم كه همسر و دختر ۱۵ساله اش با خوشحالی او را صدا می زنند و می گویند كه از ژورنال صاحب مغازه یك سرویس كامل مبلمان، نهارخوری، بوفه، آباژور و لوستر پسندیده اند و می خواهند كه او هم، تصویر آنها را ببیند. همراهشان می روم و در سكوت به گفت و گوهای مرد خانواده با فروشنده گوش می سپارم كه برروی رقم ۱۷میلیون تومان چانه می زنند و فروشنده مدعی است كه ورود این ست بی نظیر به كشور آن قدر هزینه دارد كه برای او فقط سود چند صدهزارتومانی خواهد داشت!
از خانم «لاری» می پرسم آیا واقعا لازم است كه هر دو سال یك بار چنین هزینه ای را به خانواده تحمیل كند و او می گوید: «اگر این عید و مراسم دید و بازدیدها نبود، نه. ولی حالا مگر می شود كه ده سال از یك مبل استفاده كرد. آن وقت مردم چه می گویند؟»
● نوروز بهانه است
نوروز سنت های پسندیده بسیاری دارد. دید و بازدیدها، هم یاری و وحدت اجتماعی، صله رحم كه مورد تاكید تعالیم آسمانی است و از همه مهم تر فرصت غور و اندیشه درباره فلسفه حیات با تولد هر بهار و آمدن هر نوروز احیا می شود. «شهین پیران»، محقق و پژوهنده درباره آداب و رسوم مربوط به نوشدن سال می گوید: «بی انصافی است كه پز تفاخر و تكاثر و ژست «من از همه برترم» خود را به سنت نوروز پیوند بزنیم. اگر برخی از مردم دوست دارند به این بهانه خرج تراشی كنند در پی ارضای میل برتری جویی خود نسبت به دیگران هستند. وگرنه سنت پسندیده صله رحم در ایام عید نوروز دقیقا به این منظور است كه فاصله اغنیا و فقرا در هر طایفه و فامیل كم شود آنها قدم به خانه هم بگذارند و بدون توجه به داشته ها و نداشته هایشان ساعتی در سایه رابطه خویشی یا دوستانه از حضور یكدیگر لذت ببرند.»
وی می افزاید: «از وقتی كه ثروت در جامعه به عنوان یك ارزش تلقی شد و احترام و شأن اجتماعی اغنیا نسبت به فقرا مرتبه بالاتری یافت، تب رفاه زدگی، مصرف گرایی حتی تظاهر به ثروتمندی در جامعه بالا رفت. تا چند سال پیش فقط قشر كوچك و خاصی به تجملات در زندگی توجه نشان می داد اما متأسفانه تبلیغات بی هدف و افسارگسیخته و بی توجهی به مسأله الگوسازی در جامعه باعث شد كه این بیماری به طبقات دیگر اجتماع نیز رسوخ كند.»
تجمل گرایی، بیماری دیروز و امروز جامعه ما نیست. تاریخ ما همواره به دلیل فرازوفرودهای بسیار گرفتار این معضل بوده است كه در لباس اشرافی گری، ملوك الطوایفی، خان و خان سالاری در گذشته بروز داشته و امروز نیز در قالب زیاده خواهی، تجمل و مدگرایی به چشم می آید.
این محقق و پژوهنده با انتقاد از سازوكارهای اجتماعی كه اسباب ارجحیت ثروت به خصلت های نیك انسانی را طی سال های گذشته فراهم كرده است، اظهار می كند: «برخی از مردم در این سال ها برای آن كه به پیشانی خود و خانواده شان انگ فقر نخورد، دست به هر كاری زدند. ارزش ها، جای خود را به ضدارزش داد و توان و استعداد جامعه در راه پوچ تجمل گرایی به كار گرفته شد.»
● نماد مصرف زدگی
تجمل گرایی نماد مصرف زدگی است. هر چه روحیه افراد یك جامعه تمایل بیشتری به تجمل داشته باشند، فاصله آنها با خودكفایی بیشتر می شود. دكتر «صمد بكتاش»، اقتصاددان و فعال در بازار تجاری ایران، در این باره می گوید: «واردكنندگان كالاهای لوكس و مدرن براساس تقاضای مردم فهرست خریدهای خود را تنظیم می كنند. تا چند سال پیش كه جامعه توجه چندانی به اقلام خاص- كه فقط جنبه دكور و تزیین دارد- نشان نمی داد ما نیز پول خود را در این راه سرمایه گذاری نمی كردیم. اما در سال های اخیر، بیشترین اقلامی كه به عنوان عتیقه ( آنتیك) وارد می شود عبارتند از ظروف چینی های امضادار، كریستال های مارك دار، لوستر، مبلمان، بوفه، آباژور، مجسمه و دیواركوب.»
وی می افزاید: «برخی از افراد حاضر هستند برای اشیای مورد نظرشان چندین میلیون بپردازند ولی مطمئن باشند كه نمونه آن دیگر وارد كشور نشود. این روحیه برای تجار خوشایند است چون می توانند مثلا یك مجسمه كه شاید ارزش واقعی اش ۴۰-۳۰ هزار تومان باشد را گاه تا چند میلیون تومان بفروشند.»
اختلاف قیمت ۴۰-۳۰ هزار تومان تا چند میلیون آن قدر زیاد است كه به نظرم غیرواقعی می رسد و مرا وامی دارد تا از این تاجر باسابقه بخواهم، نمونه ای برای ادعایش ارائه كند. وی تصویر یك قدح پایه دار میوه خوری را نشان می دهد كه روی پایه هایی از جنس برنز و به شكل سه فرشته قرار گرفته است و با قیمت حدود یك صد هزار تومان وارد كشور شده اما به یك مشتری خاص به قیمت ۵/۴ میلیون تومان فروخته شده است!
«بكتاش» با بیان این موضوع كه بسیاری از اشیای خارجی با عنوان مارك یا امضادار وارد می شوند اما اصل نیست یا ارزش چندانی ندارد، اظهار می كند: «بلورهای رنگین ساخت داخل كه چندان مورد توجه قرار نمی گیرد به وسیله بسیاری افراد سودجو و در شبكه های زیرزمینی با فلزهای متنوع نظیر برنج، برنز یا مس تركیب می شود و بعد با حك شدن یك واژه «Madein» به مشتریانی كه حرص جمع آوری و خرید اشیای مارك دار دارند، عرضه می شود. متأسفانه عده ای برای چشم و هم چشمی یا تمایل به روحیه اشرافی گری زندگی خود و بخش زیادی از درآمدهای خانواده را صرف خرید این كالاها می كنند.»
گرایش به زیبایی و زیباپسندی یك میل فطری و منشأ عشق و دلدادگی است. اما وقتی این زیباپسندی به بیراهه زیباپرستی بیفتد، مقصدش هم عشق كه عین افتادگی و گذشت و مناعت است، نیست. هدف برای خیلی از آنها كه حرص بی پایان جمع آوری اشیای مدرن، لوكس، بی نظیر و آنتیك دارند، تفاخر است.
اعلام این كه من، تافته ای جدابافته از بقیه جامعه هستم. اینها را «فائزه خوش نفس»، كارشناس ارشد معارف دینی و الهیات می گوید و می افزاید: «تجمل از دیدگاه قرآن و حدیث یكی از مظاهر بی عدالتی است كه در جامعه عدالت محور باید با آن مقابله كرد. متأسفانه در جامعه ما طی سال های گذشته نه تنها با این موضوع مقابله نشده است بلكه برخی از بزرگان و حتی برخی از الگوسازان جامعه نظیر رسانه ها نیز خود تابع عادت تجمل گرایی شده اند. در قرآن كریم به كرات درباره ثروت اندوزی یا كنز، تفاخر، تكاثر، ربا و اسراف سخن به میان آمده است و همواره برابری همه اقشار و ایجاد امت واحده و رفع هرگونه مفسده ای كه باعث ایجاد شكاف طبقاتش بشود، تأكید شده است.»
وی می افزاید: «مردم سال های ابتدایی پس از پیروزی انقلاب را به خاطر دارند ساده زیستی امام(ره) در آن سال ها و یك رنگی و بی ریایی ایشان چنان تأثیر عمیق و گسترده ای در كشور داشت كه بسیاری از خانواده های اشرافی و قدیمی هم ابزارآلات و نمادهای اشرافی گری و تجمل زدگی را به آتش كشیدند. امروز نیز نباید جامعه را زیرسؤال ببریم كه چرا تجمل گرا شده است، باید به سراغ پاسخ این سؤال برویم كه چگونه مدیریتی جامعه را به این سمت و سو، هدایت كرد؟»

پرستو قادری

منبع : روزنامه کیهان