فیلسوفان زن یونان و رم

نویسنده کتاب استاد فلسفه در دانشگاه «پی یرمندس فرانس» در شهر گرونوبل فرانسه و متخصص در زیباشناسی است . او غیر از این کتاب تاکنون دو کتاب دیگر نیز منتشر کرده است که اولی درباره «پل والری» نویسنده اندیشمند فرانسوی و دومی درباره «تصویر های فلسفی در هنرها» است .
در دوران باستان زنان فیلسوف وجود داشتند که اغلب آنها به اقتضای شرایط اجتماعی ـ اقتصادی زمانه اغلب از خانواده های توانگر و نامدار برمی خاستند، خانواده هایی که می توانستند نه فقط آنان را آموزش و پرورش دهند بلکه امکان مراوده را برایشان فراهم آورند .
سنت حکایت از آن دارد که زنان فیلسوف از هوش استثنایی برخوردار بودند و اغلب از آن برای ارضای جاه طلبی ها و همیشه در راه اعمال اراده خود برای اینکه فیلسوف تمام عیار شناخته شوند، بهره می گرفتند . برخی از آنها نیز پروا نداشتند که لباس مردان بپوشند و بدین سان با تغییر قیافه آموزش هایی را دنبال کنند که رسم زمانه بر آنها ممنوع کرده بود .
بیشتر آنان به مقام های بسیار مهم دست یافتند، مانند استادی فلسفه (یا چیزی مهمتر از آن)؛ در رم یا در اسکندریه برخی دیگر پس از مرگ استادشان جانشین او شدند . سرانجام جمعی دیگر نقش مربیانی، گاه افسانه وار را بازی کردند .
زنان فیلسوف کتاب های فلسفی نیز نوشته اند . متاسفانه تمام نوشته های آنان از بین رفته و تنها قطعه هایی در ستایش از آنها و گواهی هایی در دست است که گردآورندگان شرح حال و نظریه های فیلسوفان دوران باستان همگی به نحوی اغراق آمیز تکرار کرده اند . دشواری طرح کار نویسنده به آسانی قابل فهم است؛ گاه تقریبا با نبود هرگونه سندی مواجه است . فلان فیلسوف که مهم نیز شناخته شده است، گاه با وفور نوشته ها روبه رو است .
یا یک فیلسوفی که اعتبار فکری و معنوی او به اندازه مرگ هولناکش اهمیت داشته قدرت خیال پردازی شرح حال نویسان را به کار انداخته و تفسیرهایی را موجب شده است که اغلب با یکدیگر متناقض اند . با وجود این زدودن گرد فراموشی از چهره این زنان، کار بی حاصلی نیست، زنانی که اگر نبودند فلسفه کاملا همین نبود که اکنون هست . نویسنده این فیلسوفان را، بدون توجه به فاصله زمانی آنها، زیر عناوین موضوعاتی گرد آورده است. چنین تصور می شود که این روش، اگر همسانی آنها را نشان ندهد پاره ای از همانندی های آنان را آشکار می سازد .
باید تصریح شود که نویسنده به هیچ وجه داعیه کمال کار خود را ندارد، بعضی از چهره ها را که از دید نویسنده زوایای ابهام آمیزی داشته اند کنار نهاده برعکس برخی از شخصیت ها را که تصاویرشان خوراک تحلیل نویسندگان سده های بعد بوده است با تفصیل بیشتری شرح داده است .با آنکه دانسته های خود را از متن های دانشمندانه گرفته که هر جا نیاز باشد به آنها اشاره نموده است . نویسنده تلاش دارد برای خواننده به کمک اسنادی که در اختیار دارد تصویر گروهی از زنان دوران باستان را رسم نماید که وجه مشترک همه آنها عشق به فلسفه است . فلسفه در اینجا باید در معنای گسترده آن منظور شود .
از سویی بیشتر فیلسوفان، ریاضی دان، ستاره شناس، گاهی ستاره بین (این دو رشته در آن زمان بسیار شبیه هم بوده اند)، جادوگر و معمولا همچنین سخنور و شاعر و نیز اغلب آنها شهبانو یا زنانی بوده اند که نقش و نفوذ سیاسی فوق العاده مهمی داشته اند، اما همگی فیلسوف بوده اند . به همین دلیل نویسنده به عمد آن زنانی را که البته درخور توجه نیز هستند، اما هیچ ادعای فیلسوف بودن نداشته اند همه را کنار گذاشته است .
شاید برای آنکه خواننده به اشتباه نیفتد سودمند باشد که نویسنده موضع خود را که موضعی مبرا از هرگونه نظریه خاص است، در چند کلمه توضیح دهد . البته اگر چنین بی طرفی ای معنا داشته باشد . به یقین ممکن است علاقه نشان دادن به زنان فیلسوف دوران باستان بی حاصل به نظر آید . بسیاری از مردان به این کار دست زده اند .
اگر برای هر پژوهشی، دلیلی جز تصادف و اتفاق وجود داشته باشد، دلیل این پژوهش این نکته است که زنان دوستدار فلسفه از روزگاران دیرین وجود داشته اند، اگر چه متن های اندکی در این زمینه وجود دارد که البته این مطلب درباره متن های مربوط به مردان نیز صادق است. نویسنده برای نگارش کتابش از منابعی همچون «زندگی ها، نظریه ها و آراء فیلسوفان نامدار» کتابی که مرجع همه شرح حال نویسان فیلسوفان باستانی است و بارها به زبان فرانسوی ترجمه شده بهره زیادی برده است .
در سده هفدهم، دانشمندی که نقشی مهم در مباحثه های ادبی آن سده بازی می کرد و «مولیر» او را در نقش «واریوس» از شخصیت های نمایشنامه «زنان دانشمند» به ریشخند گرفت، اما «ولتر و بیل» او را می ستودند، کتاب «دیوگنس لائرتیوس» را ترجمه و تفسیر کرد و پیوستی بر آن افزود با عنوان «شرح حال زنان فیلسوف» و آن را به بانو «داسیه» مترجم آثار نویسندگان یونانی و لاتینی پیشکش کرد . این پیوست که در قرن هیجدهم به زبان فرانسوی ترجمه شد، نقطه آغاز کار نویسنده بوده است .
کتاب «زنان فیلسوف در یونان و رم باستان» شامل شش فصل است که با عناوینی همچون؛ «ماجراهای خانوادگی، بازی ها، قدرت و مرگ، دین های چندخدایی قدیم و مسیحیت، بازی های فکر و از واقعیت افسانه ای تا خیال پردازی واقعی» در در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است .

رژین پی یترا
ترجمه؛ عباس باقری
ناشر؛ فرزان روز
چاپ اول؛ ۸۴
۱۶۵۰ نسخه
۱۰۹صفحه
محمود فاضلی

منبع : روزنامه کارگزاران