موسیقی ایرانی وامدار استاد سنتور

همه اهالی موسیقی سنتی بر این اعتقادند كه استاد فرامرز پایور بیشترین و اصلی ترین تأثیر را بر بنیان سنتور نوازی معاصر گذاشته و می توان او را معمار سنتور نوازی معاصر نام نهاد. شخصیتی كه بیش از ۵۰ سال در عرصه سنتور نوازی زحمت كشید و حاصل آن ضبط و اجرای دهها اثر گروهی و تكنوازی، تألیف كتاب های بسیار ارزشمند در سنتور نوازی، پرورش شاگردان متعدد و نیز احیای دوباره ساز سنتور است.
فرامرز پایور در ۲۱ بهمن سال ۱۳۱۱ در تهران متولد شد و تحصیلات عمومی خود را در مدرسه دارالفنون و دبیرستان دارایی به پایان رساند. پدرش علی پایور هنرمند نقاش و استاد زبان فرانسه و دانشگاه های تهران بود و جدش مصورالدوله نقاش چیره دست و وزیر پست و تلگراف، در زمان صدارت مستوفی الممالك بوده است و در عین حال با موسیقی آشنایی كامل داشته و ویولن، سنتور و سه تار را خوب می نواخته و در این زمینه از دوستان مرحوم ركن الدین خان مختاری بوده است.
خود استاد هم اشاره كرده اند كه در سنین كودكی و نوجوانی هر گاه كه در منزلشان میهمانی بوده و پدرشان از موسیقیدانان زمان دعوت به عمل می آورده است، همواره تا دیر وقت پای ساز این بزرگان می نشسته و به صدای ساز این بزرگان گوش می كرده است.
فرامرز پایور تحصیلات موسیقی خود را از سال ۱۳۲۸ شروع كرده و نزد ابوالحسن صبا، استاد موسیقی ایرانی به فرا گرفتن سنتور اشتغال ورزیده و پس از ۱۰ سال تحصیل مداوم یك دوره كامل از ردیف موسیقی ایرانی را كه توسط صبا برای سنتور تنظیم شده بود فراگرفت و موفق به دریافت تقدیر نامه ای از طرف استاد شد. مهارت او در این ساز به جایی رسید كه استاد صبا از او خواست كه به اتفاق قطعاتی نواخته و روی نوار ضبط كنند كه اكنون چند نمونه از آنها در آرشیو رادیو موجود است. پایور فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۳۳ در وزارت فرهنگ و هنر كه در آن موقع اداره كل هنرهای زیبا نامیده می شد، شروع كرد و از همان زمان برنامه هایی از موسیقی اصیل ایرانی تهیه و در كنسرت ها و همچنین در رادیو و تلویزیون اجرا می كرد.
همچنین پایور علاوه بر دوره هایی كه نزد صبا آموخت، یك دوره از ردیف قدیم و همچنین تمامی تصانیف قدیم را كه متعلق به شیدا، عارف، سماع حضور (پدر زنده یاد حبیب سماعی) و ظهیرالدوله و سایر استادان قدیمی بودند، نزد عبدالله دوامی استاد آواز فرا گرفت و به خط نت درآورد. دوامی در تقدیرنامه ای كه برای او نوشته، صحت و اصالت نوشته او را نیز تأیید كرد. علاوه بر آن پایور یك دوره ردیف آقامیرزا عبدالله را كه به نام كتاب موسیقی ایران نامیده می شود نزد استاد صبا فراگرفت. در ضمن او تمامی آثار ركن الدین مختاری و آثار درویش خان را جمع آوری و به خط نت درآورده است.
سال های ۱۳۵۸ - ۱۳۳۸ برای او سال های كار خستگی ناپذیر روی صحنه بود. پایور نخستین سنتورنوازی بود كه روی سنتور نواسازی می كرد و تنها در پی بدیهه نوازی نبود. به بیان روشن تر، تنها آهنگسازی بود كه ساز تخصصی اش سنتور بود.
دهه های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ عصر ویلن بود و تقریباً تمام نواسازان و قطعه نویسان و تنظیم كنندگان موسیقی ایرانی (به جز استاد جواد معروفی)، با ساز تخصصی ویلن شناخته می شدند. جالب این كه ساز دوم استاد پایور، سه تار بود. او مشق های اولیه آن را از صبا فراگرفته است ولی جز در خلوت خود، در جای دیگر دست به سه تار نبرد و این برخلاف رسم همیشگی نوازندگان است كه اگر ساز اولشان كششی باشد، ساز دومشان مضرابی است.
او در این سال های پركار، هارمونی و كمپوزیسیون را در كلاس استاد بزرگ عصر، امانوئل ملیك اصلانیان آموخت و ترجیح داد برای ادامه تحصیلات كلاسیك خود كه سال ها پیش، عشق موسیقی آن را كنار زده بود، به انگلستان برود.
در سال ۱۳۴۱ برای مدت ۳ سال به انگلستان رفت، در آنجا زبان انگلیسی خود را تكمیل كرد و موفق به دریافت دیپلم در رشته تخصصی زبان از دانشگاه كمبریج شد.
در ضمن در رشته موسیقی نیز از آكادمی موسیقی لندن مدارك قابل توجهی كسب كرد و در عین حال برای شناساندن موسیقی ایرانی از طرف دانشگاه لندن و دانشگاه كمبریج از او دعوت شد كه كنفرانس هایی در این زمینه و نیز اجراهایی همراه با ساز خود ترتیب دهد كه همگی آنها با موفقیت انجام و از طرف دانشگاه های مزبور به دریافت جوایزی نایل شد.
علاوه بر آن فرامرز پایور در دوران فعالیت هنری اش، برای اجرای كنسرت و شناساندن موسیقی ملی ایران و تهیه صفحه به اغلب كشورهای جهان مسافرت كرده است. به طور كلی در هر كجا كه فعالیتی در زمینه موسیقی ایرانی انجام می گرفت، پایور همیشه پیش قدم بوده و وجود او برای نشان دادن موسیقی اصیل ایرانی برای مؤسسات پخش غیر قابل اجتناب و انكار بوده است. وی در سال ۱۳۵۳ همكاری مداوم خود را با سازمان رادیو تلویزیون شروع كرده و آثار خود و متقدمین را به معرض اجرا و پخش درآورد.
سعی و كوشش پایور همیشه بر این استوار بوده كه آثار موسیقیدانان متقدم ایران را كه به دست فراموشی سپرده شده بود، به شنوندگان معرفی كند. وی با كمك استادان دیگر موسیقی سازی و آوازی و همچنین با گروه كوچكی كه از نوازندگان سازهای ملی، آنچه قبلاً از استادان خود فراگرفته به اجرا گذارد.
ذوق سرشار و استعداد ذاتی او در تنظیم و ارائه موسیقی اصیل ایرانی و همچنین تكنیك و تبحر او در نواختن ساز سنتور موجب شده است كه روز به روز به علاقه مندان موسیقی اصیل ایرانی اضافه شود. با جرأت می توان پایور را یكی از بزرگان موسیقی اصیل و ملی ایران دانست و به واسطه همین دانش و آگاهی و زحماتی كه او برای حفظ و اشاعه آن متحمل شده از طرف استاد صبا موفق به دریافت تقدیرنامه شد.
از ویژگی های استاد پایور باید به نظم و انضباط وی و نیز تأكید بسیارش بر تمرین در اجراهای گروهی اشاره كرد. در تمام اجراهای استاد، ایشان همیشه رأس ساعت مقرر در جلسه حاضر می شد و هیچ گاه زودتر یا دیرتر از زمان تعیین شده روی سن نمی رفت. درباره نظم و دقت در گروه استاد هم همانقدر باید اشاره كرد كه در میان اهالی موسیقی، گروه استاد پایور معروف به داشتن نظم و كوك بسیار دقیق سازهاست. خانم پروین صالح، همسر استاد هوشنگ ظریف و نیز از اعضای گروه استاد پایور درباره اهمیت تمرین در گروه می گوید:
ایشان بیشتر از اجرا، روی تمرین تعصب داشتند. خاطرم هست در شیراز برنامه ای بود و ما باید روزی چند ساعت تمرین می كردیم. در شیراز جایی را كه برای ما در نظر گرفته بودند باغی داشت وآقای پایور بچه ها را در باغ، برای تمرین جمع می كردند و هیچ كس در زمان تمرین گروه، جرأت عبور از حوالی را به خود راه نمی داد. آقای پایور برای موسیقی ایرانی خیلی زحمت كشیده اند. ایشان خودشان در خدمت تمام استادان طلبگی كردند و گوهر نابی از دانش موسیقی هستند و در دوستی واقعاً بی نظیر هستند. برای تمامی دوستانشان، دوستی دلسوز بودند؛ كمك هایی به دوستان و «حتی در خفا» می كردند، كه بنده شخصاً دیده ام و می دانم. خلاصه كلام این كه ایشان یك رفیق بودند...
▪ شاید بتوان فهرست فعالیت های بسیار استاد را به صورت زیر خلاصه كرد:
بیش از هزار و ششصد ساعت اجرای گروهی و فردی روی صحنه های داخل و خارج از كشور (با همه مشكلات توانفرسای ویژه این كار)، آهنگسازی و تنظیم قطعات متعدد، تدریس صدها شاگرد از چهار نسل متوالی، نت نویسی قطعات قدما، حضور در هنرستان و هنركده موسیقی ملی، اداره هنرهای زیبا، نگارش كتاب های آموزشی، نظارت بر كار گروه های دیگر و تصحیح آنها و كار با خوانندگان بسیاری كه از عبدالوهاب شهیدی و شجریان، تا شهرام ناظری و حمید رضا نوربخش و علی رستمیان (دوست صمیمی او در سال های اخیر) جزو این فهرست هستند و كمتر كسی است كه نداند استاد پایور چه حس مسئولیت و دقتی روی جوانان خواننده داشته و برای رشد آنها از سرمایه هنری و حیثیت خود هزینه كرده است و این نیز از اخلاق استادش صبای بزرگ به یادگار است.
هر خواننده ای كه با او و اركسترش كار كرد، به نوعی از آبروی هنری رسید. كار كردن با او و «گروه اساتید»، اسباب كسب اعتبار و افتخار بوده است. با وجود تنوع معاشران هنرمند او از قدما تا نوازندگان امروز، او همنوازان دلخواه خود را همیشه از میان نخبگان برگزیده است : جلیل شهناز و هوشنگ ظریف (تار) رحمت الله بدیعی و اصغر بهاری (كمانچه)، حسن ناهید و محمد موسوی (نی)، حسین تهرانی و محمد اسماعیلی(تنبك). استاد به نواختن تنبك هم آشنا و تأثیر گرفته از استاد حسین تهرانی است و گاه در لحظات خصوصی وخلوت كلاس درس، برای شاگردان چند میزان نواخته و شعری را به لحن خوش با آنها همراه كرده است.
نظام آموزشی او، بیشتر نوازنده دقیق و منظم «اركستری» را تربیت می كند، نه بداهه نواز شوریده و شاعر. بدون تردید، راه رسیدن به هر شهودی در هنر، ابتدا از تربیت منظم و آگاهانه شروع می شود. و بعد، این مرحله را پشت سر می گذارد تا به حد ظرفیت و استعدادش، به خلاقیت برسد.
بسیاری از نوازندگانی كه بعدها به داشتن شیوه و روش ابتكاری خود شهرت پیدا كردند، با آموزشهای پله به پله و سنجیده مكتب استاد فرامرز پایور ـ كه خود برجسته ترین نمونه این مكتب و تكنیك درخشان آن است ـ آغاز كرده و سپس راه و روش دلخواه خود را یافته اند. همه آنها معترفند كه مكتب و دستور استاد پایور مطمئن ترین راه برای آغاز راه آموزش سنتور است

منبع : هنر و موسیقی