دانشگاه و نوآوری

ایران كشور ثروتمند و با اهمیتی است كه در تمام ادوار، مورد توجه جهانیان بوده است. ثروت‌‌ها و منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی ممتاز و نیروی انسانی صاحب اندیشه و قدرت تفكر والا‌ست كه نام ایران و ایرانی را در هر عصر و زمانی بلند آوازه كرده است. نخبگان ایران بسیار پرشمارند؛ به همین دلیل كشورهای صاحب قدرت همیشه خواستار تصاحب این سرمایه‌های بی‌بدیل و جاودانه ایرانی بوده‌اند.
اگر نگاهی كوتاه و گذرا داشته باشیم و قدرت و توان ایرانی را در شرایط سخت در نظر بگیریم، آنگاه به فراست درمی‌یابیم كه ایرانی هر وقت شرایط ایجاب كرده است، آنچه را كه خواسته، به دست آورده است. ابتكارات و نوآوری‌های پزشكان در زمینه درمان مجروحان جنگ تحمیلی، مهندسان و متخصصان در زمینه ساخت كارخانه‌ها، پل‌ها، اسكله‌ها، صنایع برق، مخابرات، ذوب‌آهن و صنایع نظامی‌كه همگی نمونه‌های اندكی از تلا‌ش فن سالا‌رانی است كه تحت آن همه فشارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده‌اند، را نمی‌توان دست كم گرفت. آنچه در این نوشته به آن می‌پردازیم، نوآوری و نقش دانشگاه است. در بحث تولید علم، پژوهش و تحقیق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و خاستگاه اصلی پژوهش، نوآوری است. اصولا‌ نوآوری یك فضای تازه بر روی مخاطب باز می‌كند كه با فضای فكری گذشته او فاصله دارد. این در حالی است كه بسیاری از انسان‌ها معمولا‌ نسبت به حفظ فضای فكری مانوس خود، كه به ویژه در زندگی فرهنگی نقش ساختاری داشته است، حساسیت نشان می‌دهند و از ساختارشكنی پرهیز می‌كنند. این حساسیت بر حسب مراتبی كه دارد منجر به تنگ شدن دایره آزاداندیشی در خود و دیگران می‌گردد.
برهمین اساس، جوامع، نوآوری را در مسیر اهداف و منافع خود طلب می‌كنند و زمانی كه نوآوری برای آنها دردسرساز تلقی شود تمایلی به شالوده شكنی و تحول در مبانی فكری پذیرفته شده، نشان نمی‌دهند؛ طبیعی است كه این مطالبه و طرز تلقی، آزاداندیشی را با محدودیت جدی مواجه خواهد كرد. لذا وقتی صحبت از ضرورت و مسیر نوآوری می‌شود، حتما باید قبل از آن درباره بسط آزاداندیشی سخن گفت چراكه این دو باهم رابطه تفكیك‌ناپذیری دارند. در عصرحاضر، بنابه اقتضا و ضرورت، محیط دانشگاه‌ها باید دائما درحال نوآوری باشند، زیرا اكنون كسی برنده است كه بتواند در عرصه رقابت علمی، تكنولوژی جدیدتری به بازار عرضه كند. فراهم بودن زمینه‌های مناسب برای تعامل افكار و كسب تجربیات نو برای دانشجویان، مهم‌ترین شرط رشد سرمایه دانایی و معرفت در جوامع و دانشگاه‌هاست. هنگامی‌كه از دانشگاه‌ها انتظار نوآوری می‌رود، عمل كردن بر اساس سیستم‌های سنتی قدیمی، نمی‌تواند مفید و توجیه‌پذیر باشد. درحال حاضر و بر اساس اصل نوآوری، محیط دانشگاه لزوما باید آزاد باشد تا افراد بتوانند در آن به راحتی كاركرده و دست به نوآوری و خلا‌قیت بزنند.
این واقعیت در سطح وسیع پذیرفته شده است كه نهادهای علمی‌شامل انجمن‌ها و تشكل‌های حرفه‌ای، پیشگامان اصلی پیشبرد توسعه و نوآوری هستند. انجمن‌های علمی‌ در صورت برخورداری از استقلا‌ل، خودبسندگی در عمل، خوداتكایی به برنامه‌ریزی‌ها، انعطاف‌پذیری و كارآمدی قادرند تا ارتباط میان بخش‌های رسمی‌ و غیررسمی ‌جامعه را تنظیم كنند و علم و عمل را با هم توام سازند. ‌ بدون‌شك دانشجو با ورود به دانشگاه، باید به آینده نگاه كند. او در این مرحله مهم از زندگی خود می‌تواند از طرفی اوقات خوب و لذت بخشی در دانشگاه داشته باشد و از طرفی دیگر از وقت و زحمات خود بیشترین بهره را ببرد و این یعنی سرمایه‌گذاری بر روی خویشتن. در واقع دانشجویان در دوران دانشجویی با دنیایی آشنا می‌شوند كه به آنها فرصت می‌دهد به فعالیت‌های متنوع علمی‌ بپردازند.
در نتیجه دانشجویان می‌توانند از دوران دانشجویی بهره بگیرند. پر واضح است، دوران دانشجویی، به آنها فرصت می‌دهد تا ایده‌های خود را عرضه كنند. در واقع بسیاری از دانشجویان در سراسر جهان توانسته‌اند با اهتمام به بحث نوآوری، نقشی موثر در پیشبرد توسعه و پیشرفت داشته باشند. اما متاسفانه به نظر می‌رسد دانشجویان ایرانی به ویژه در طی سال‌های ابتدایی تحصیل در دانشگاه، به‌طور ویژه به این مساله اهتمام نمی‌ورزند. این در حالی است كه جمعیت دانشجویی در ایران هر سال، بلكه هر ترم رو به افزایش است. بر اساس برنامه چهارم توسعه و تا پایان آن، جمعیت دانشجویی كشور به ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر می‌رسد. یعنی باید بیش از یك میلیون نفر به جمعیت دو و نیم میلیون نفری فعلی دانشجویان افزوده شود. به‌طوری كه معاون آموزشی وزارت علوم با توجه به این بخش از برنامه چهارم می‌گوید: <در سال ۱۳۸۵ در كنكور سراسری از هر ۳ داوطلب یك نفر و در كل نظام آموزش عالی كشور از هر ۳ متقاضی دو نفر در كل دانشگاه‌های كشور پذیرفته می‌شوند.>
این دانشجویان قطعا در نهایت موفق به اخذ مدارك گوناگون و متنوع دانشگاهی می‌گردند، اما آنچه از این رهگذر نصیب جامعه می‌شود تنها افزایش سطح تحصیلا‌ت جامعه است و این امر كه به واسطه توسعه فضای علمی ‌در كشور شكل گرفته است می‌تواند در جهت مناسب‌تری هدایت شود. جهتی كه به افزایش كارآمدی فرد در جامعه بینجامد. ‌ نكته قابل توجه این است كه تحصیلا‌ت دانشگاهی می‌تواند به ظهور توانمندی‌های افراد منجر شود و همین امر باعث می‌شود كه از توانمندی مورد نیاز برای حل معضلا‌ت جامعه بهره‌برداری كرد و می‌توان انگیزه بسیاری از دانشجویان زبده و خلا‌ق را برای نوآوری علمی ‌به ویژه در موضوعات كلیدی افزایش داد. بنابراین توجه جدی بر نوآوری و ابداع در علوم موثر در فناوری‌های نوین بسیار اساسی است و در عین حال توجه به كاربردهای آنها و با توجه به رشد و توسعه علمی ‌راهی جز انتخاب راه‌های میان‌بر و كوتاه جهت رسیدن به مرزهای دانش و عبور از آن بسیار حیاتی است.
البته، روشمند نبودن طرح نظرات و دیدگاه‌های نو و نبود ساز و كارهای قانونی و ابزاری، موجب شده تا افراد در مسیر نوآوری با مشكلا‌تی روبه‌رو شوند. ممكن است یك دانشجو در طول دوران تحصیل خود، تنها موفق به ارائه یك دیدگاه علمی ‌جدید شود كه همان هم در صورت استحكام و عبور موفقیت‌آمیز از تونل نقد، بتواند از فرصت تحول‌آفرینی برخوردار گردد. جمع این تلا‌ش‌ها، دستاورد بزرگی برای كشور خواهد بود. بنابراین نباید با نوآوری برخورد سطحی و شعاری كرد و آن را خارج از یك بستر آكادمیك تعقیب نمود. بلكه باید با روشمند كردن نوآوری و فراهم ساختن ساز‌وكارهای لا‌زم، فرصت‌ها را برای عناصر ذیصلا‌ح گسترش داد. آنچه كه باید بدان توجه داشته باشیم این است كه نوآوری در عصری كه شاهد تحولا‌ت گسترده و سریع علمی ‌در رشته‌های مختلف هستیم، در انزوا و بدون یك تعامل سازنده رخ نخواهد داد. نوآوری باید در معرض نقد حرفه‌ای قرار گیرد تا بتواند جایگاه شایسته خود را در ساختار كلا‌ن علم و معرفت پیدا كند و زمان آن فرا رسیده است كه فضاهای علمی‌از هرگونه اقتباس، ترجمه و بازخوانی اندیشه به سمت نوآوری، ابتكار، بومی ‌كردن خلا‌قیت، پاسخ گفتن به نیازها، ارائه طرح‌ها و ایده‌های نو سوق پیدا كند.

آرش پاك اندیش

منبع : روزنامه اعتماد ملی