آذربایجان غربی

در كناره لاجوردی دریاچه ارومیه استان آذربایجان غربی رخ می‌نمایاند تنها استان كشور كه با سه كشور همسایه مرز مشترك دارد. استان آذربایجان غربی به وسعت۴۳ هزار و ۴۶۰ كیلومتر مربع (با احتساب دریاچه ارومیه) از شمال به كشورهای جمهوری آذربایجان و تركیه، از غرب به تركیه و عراق، از جنوب به استان كردستان و از شرق به استان های آذربایجان شرقی و زنجان محدود می‌شود.
آذربایجان غربی كه بخش شمال غربی فلات ایران را تشكیل می‌دهد در دوران سوم زمین شناسی پوشیده از آب دریای بزرگی بوده كه تیتس نامیده شده است. در دوران سنوروتیك كه دوران سوم و چهارم زمین شناسی را در بر می‌گیرد در نتیجه دگرگونی‌های عظیم در پوسته زمین، حركات كوه زایی و فعالیت‌های آتشفشانی شدید كوه‌های بلندی چون آرارات، قفقاز، زاگرس، سبلان، سهند و كوه‌های دیگر سر برآوردند و فلات آذربایجان شكل نهایی خود را پدیدار ساخت.
آذربایجان در فارسی میانه آتورپاتكان در آثار كهن فارسی آذربادگان در فارسی كنونی آذربایجان نامیده می‌شود و تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد در آمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف كرد، بعد از غلبه اسكندر مقدونی به ایران سرداری به نام آتورپات در آذربایجان ظهور كرد كه این سرزمین بنام آتورپاتكان معروف شد. در زمان حكومت سلوكی‌ها ناحیه آتورپاتكان پناهگاه زردشتیان و تكیه گاه ایرانیت در مقابل یونابیت شد.
حكومت‌های محلی متعددی قدرت را در آذربایجان به دست گرفتند كه آخرین حكام مقتدر این ایالت ساجیان بودند. پس از تصرف آذربایجان به دست شاه اسماعیل اول صفوی آذربایجان مركز عمده گردآوری قوای نظامی برای شاهان صفوی شده و در زمان صفویه آذربایجان محل جنگ‌های خونین میان سپاهیان ایران و عثمانی شد كه جنگ چالدران از عمده‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود در آن جنگ سید صدرالدین وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی به شهادت رسیده و مقبره آن در حال حاضر یكی از مكان های دیدنی آذربایجان است كه در چهار كیلومتری شهر چالدران در روستای سعدل واقع است.
از این رو آذربایجان غربی بیش از سایر استان‌ها مورد توجه اقوام گذشته قرار گرفته است و شاهد آن بناهای تاریخی است كه گاه هزارها سال چشم ناظرانش را متحیر ساخته و هزاران هزار چشم انداز بدون شرح و تفصیل دیگر نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌كند.
مدیركل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی می‌گوید: از یك هزار و ۱۷۰ اثر شناسایی شده حدود یك هزار اثر تاریخی و فرهنگی استان در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده كه ۵۰۰ اثر و بنا درسال جاری به ثبت رسیده است.
محمد اشتری در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما گفت: آثار به ثبت رسیده شامل محوطه‌های تاریخی، قلعه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها، گوردخمه، خانه های قدیمی و یخچال‌های قدیمی از جمله مسجد ذهبیه، یخچال قدیمی چورس، قیزقلعه ایواوغلی، تپه قزل داش، آتشكده دوزبلاغی خوی، گورستان‌های قدیمی قره شعبان و ارامنه خوی، سلماس، چالدران و شهرهای شمالی هستند.
وی با اشاره به جایگاه استان در جذب گردشگر اظهار داشت: یك میلیون و ۴۰۰ هزار نفر سالانه از طریق این استان وارد كشور می‌شوند كه ۳۵ درصد آن را اتباع خارجی تشكیل می‌دهند.
بنا به گفته اشتری شاخه‌های اصلی و فرعی جاده ابریشم در این استان بوده و آذربایجان غربی محل تلاقی اندیشه‌ها و تمدن‌ها در طول تاریخ بوده است.
وی تصریح كرد: مجموعه آثار شگفت انگیز تاریخی استان از چنان ارزشی برخوردار هستند كه می توانند در فرآیند توسعه استان همانند ذخیره‌ای پایان ناپذیر به اهرم مؤثر توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان تبدیل شوند.
وی در عین حال اظهار تأسف كرده و متذكر شد: نسبت به تاریخ، گذشته و زحمات خود بی‌توجه هستیم كه بی احترامی به تاریخ و گذشته نتیجه ای جز تباهی یك جامعه ندارد.
اشتری اذعان می دارد: در حال حاضر در معماری ها و گسترش شهرها نماد فرهنگی و اصیل ایرانی وجود ندارد كه تبعات آن فراموش شدن فرهیختگان و سمبل‌های زیبایی ایرانی است.
● جاذبه‌های باستانی
كلیساهای سیر و ننه مریم در ارومیه، مسجد مطلب خان، مناره شمس تبریزی، دروازه سنگی، قلعه باستانی بسطام و حجاری‌های خان تختی، كاخ موزه باغچه جوق، دخمه سنگی فرهاد در ماكو، مقبره سید صدرالدین در چالدران، غار فخریگاه در مهاباد، تخت سلیمان، كوه زندان و دژ ساری قوریخان در تكاب، تپه های گوی تپه، حسنلوی نقده، حاجی فیروز، جلبر، اهرنجان در ارومیه از جمله اماكن تاریخی استان هستند كه تاریخی را در خود نهفته دارند، نشان از قدمت دیرینه سكونت انسان، شكل گیری فرهنگ و تمدن در این منطقه بوده و عنصر ممتاز توریستی محسوب می‌شوند كه بعضی از آنها علی رغم این‌كه فاقد امكانات جذب توریست هستند، اما مورد بازدید توریست‌های متعدد خارجی و داخلی قرار می‌گیرند.
نگاهی گذرا به گوشه‌ای از موجودی آثار طبیعی استان نیز ما را متوجه توانمندی‌های این استان خواهد كرد.
استان آذربایجان غربی با رشته كوه‌های سر به فلك كشیده و رودخانه‌های پر آب دایمی، مراتع، جنگل های سرسبز و خرم، هوای ملایم و معتدل، باغات میوه، دشت ها و دامنه های پر از گل‌های وحشی و تالاب ها، مرداب‌ها، سواحل و جزایر دریاچه كه میعادگاه صدها نوع پرنده وحشی، بومی و مهاجر و رودخانه هایی كه محل زندگی آبزیان مختلف است از زیباترین و خوش آب و هواترین مناطق ایران بویژه در فصول مسافرت بهار و تابستان می باشد؛ استانی كه از كرانه های ارس در شمال تا دره زاب در جنوب سراسر پوشیده از لاله و شقایق، نرگس، نسترن، سوسن و سنبل است.
دریاچه مارمیشو، تفرجگاه بند و پارك جنگلی ارومیه، تفرجگاه فیروق در خوی، آب گرم ایستی سو در سلماس، چشم ثریا و سد ارس در ماكو، غار آبی سهولان در مهاباد، چمن متحرك در تكاب، آبشار شلماش، چشمه گراو و تفرجگاه پردانان در پیرانشهر، نیز از چشم اندازها و شگفتی انگیزترین جلوه های طبیعت زیبای آذربایجان است كه می تواند برای هر توریستی جالب توجه باشد.
● آذربایجان غربی؛ محل مواجهه فرهنگی اقوام مختلف
آذربایجان غربی از دیرباز محل مواجهه اقوام مختلف بوده كه شاهد این مدعا وجود كلیساهای متعدد است.
آیین و مذهب مسیح از قرن اول میلادی در نواحی غرب امپراطوری ایران وارد شد.این نفوذ از دو راه صورت پذیرفت یكی از راه بین النهرین و دیگر از جانب ارمنستان، مسیحیان ایران از آغاز مسیحیت در ایران همواره شامل دو قوم آشوری و ارمنی هستند.
آشوری ها معتقدند كه مسیحیت را حضرت توما یكی از دوازده حواریون حضرت عیسی پس از سال سی و سی میلادی در میان آنها تبلیغ و ترویج كرده است و كلیسای حضرت مریم شهر ارومیه را به او نسبت می دهند.
ارامنه نیز بر این اعتقادند كه مسیحیت را طاطائوس یكی از حواریون حضرت مسیح بین آنها تبلیغ و ترویج نموده و بنای كلیسای طاطائوس مقدس (قره كلیسا) را به او نسبت می‌دهند.
كلیسای طاطائوس در میان ارامنه جهان از جایگاه خاصی برخوردار بوده و همه ساله در اوایل مرداد مراسم سالانه آن با حضور هزاران مسیحی برگزار می‌شود و در این مراسم ویژه نوزادان مسیحی غسل تعمید و زوج های جوان به عقد یكدیگر در می‌آیند.
این كلیسا كه به نام تادی مقدس معروف است در روستای قره كلیسا از توابع سیه چشمه (چالدران) قرار دارد و مزار تادی مقدس است.
▪ تخت سلیمان تكاب
تخت سلیمان در زمره آثار ثبت شده جهان از نكات قابل ذكر بخش میراث فرهنگی و گردشگری استان است.
مدت بیست سال گروهی از آلمان مشغول تحقیق و اكتشاف در آتشكده تخت سلیمان در زندان سلیمان بوده اند، آتشكده‌ای كه یكی از با اهمیت‌ترین، وسیع ترین و باشكوه‌ترین تأسیسات ساسانی است كه تا كنون شناسایی و از زیر خاك بیرون آورده شده است و یكی از با اهمیت‌ترین نمادهای مذهبی، سیاسی و فرهنگی اواخر دوره ساسانی در قرن ششم میلادی به شمار می‌رود، ارزش‌های معماری در این منطقه تأثیر بسیاری در دوره‌های بعد و حتی دوره اسلامی گذاشته است و اهمیت آن تا حدی است كه در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.
تخت سلیمان در محال افشار و ۴۵ كیلومتری شمال شرق بخش تكاب شهرستان میاندوآب قرار دارد و جاده دسترسی به آن آسفالته است.
این محل كه مورخان آن را كنژك عهد ساسانی یا شیز و گنجك دوره اسلامی دانسته‌اند رومیان آن را گزكا و اشكانیان آن را فراآسپا نامیده‌اند با استناد به آثار به دست آمده از كاوش‌های باستان شناسی یكی از سه آتشكده مهم و معتبر دهه ساسانی یعنی آتشكده آذرگشسب بوده و خسرو پرویز دوم نیز كاخی در جوار آن بنیان نهاده بود و ایامی از سال را در آن اقامت می‌كرد.
اگر چه آثار بازسازی و مرمت از دوره خلفای عباسی در این منطقه دیده شده و نمونه سفال‌های پیش از قرن هفتم هجری قمری نیز ضمن كاوش‌های این مجموعه به دست آمده است، اما دوره رونق و عمران مجدد آن مربوط به زمان حكمرانی دومین ایلخان مغول و برادر زاده هلاكوخان یعنی آباقاخان است كه آن را برای قصر تابستانی خود مناسب تشخیص داده بود.
▪ غار سهولان
یكی دیگر از مناطق دیدنی آذربایجان غربی غار سهولان است. غار سهولان از شگفتی‌‌های آفرینش و شگفت انگیزترین جلوه‌های طبیعت زیبای استان است. آثار حیات بشری در غار سهولان از شش تا هفت هزار سال گذشته وجود دارد و بعد از غار علی صدر همدان دومین غار آبی ایران است.
این غار در ۴۶ كیلومتری جنوب غربی شهر زیبای مهاباد و در جنوب دریاچه ارومیه بر سر جاده بوكان كه به طور میان بر مهاباد را به شهر بوكان متصل می‌كند قرار دارد.
هر چند كه از نظر آغاز پیدایش به دوره دوم زمین شناسی (كرتاسه) برمی‌گردد، اما در هیچ یك از كتب فارسی، كردی و تركی نامی از آن برده نشده است. تنها ژاك دمورگان جهانگرد مشهور فرانسوی بین سال های ۱۸۹۲ تا ۱۸۹۶ كه در ایران مشغول نوشتن كتاب جغرافیای غرب ایران بوده غار را دیده و با كمك ساكنان روستا به وسیله كلك از راه آبی وارد غار شده و از راه خشكی بیرون آمده است. سپس در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی یك هیئت غارنورد از دانشگاه اكسفورد با تجهیزات كاملی از غار دیدن كرده و درباره آن نوشتند كه غار سهولان یكی از عجیب‌ترین غارهای آبی جهان به شمار می‌آید.
سرانجام در سال ۱۳۷۰ هیئتی برای شناسایی از غار دیدن كرده و اقدامات اولیه را انجام دادند و در نهایت سال ۷۶ اقدام به بازگشایی مسیرهای دیگر غار كردند و در سال ۷۹ توسط شهرداری مهاباد مورد استفاده قرار گرفت.
▪ كاخ موزه باغچه جوق ماكو
كاخ موزه باغچه جوق ماكو در ۲ كیلومتری جاده ماكو، بازرگان و در روستای باغچه جوق قرار دارد. در جوار این روستا و بر دامنه كوه مرتفعی در داخل باغ بزرگی ساختمان مجلل و تاریخی قصر سردار ماكو ار آثار با ارزش و منحصر به فرد شمال غرب كشور قرار دارد.
قصر باغچه جوق توسط اقبال السلطنه ماكویی از حكام مقتدر اواخر دوره قاجاریه و یكی از سرداران مظفرالدین شاه قاجار احداث شده است.
در حال حاضر این موزه شامل اشیاء و لوازم زندگی سردار ماكو است كه به لحاظ موقعیت و نفوذ قابل توجه وی در این خطه از كشور به ویژه در زمان حكومت پرآشوب مظفرالدین شاه از طرف حكام و دربار روسیه برای ایشان ارسال شده بود.
این اشیاء در نوع خود جالب توجه و دیدنی است. به همین جهت اسباب و اثاثیه مذكور شامل انواع و اقسام مبل ها و صندلی‌های لوكس از جنس چوب‌های جنگلی نی و خیزران با تزئینات برجسته برنزی و رویه مخمل و نقوش كنده كاری شده ساخت كشورهای لهستان، فرانسه، اتریش و روسیه، آیینه های سنگی با قاب‌های طلایی و استیل مشكی منبت كاری شده، پرده های رنگین اطلس، پشمی و تودوزی با طرح‌های مختلف، كمد و جالباسی از چوب گردو با منبت كاری و روكش اطلس ساخت اتریش و لوسترهای برنزی هیجده شاخه ساخت فرانسه در اتاق‌های طبقات اول و دوم ساختمان مركزی در معرض تماشای بازدیدكنندگان قرار داده شده است.

منبع : خبرگزاری فارس