احکام وضو

▪ در وضو واجب است صورت و دستها را بشویند و جلوی سر و روی پاها را مسح كنند.
▪ درازای صورت را باید از بالای پیشانی - جایی كه موی سر بیرون می‏آید - تا آخر چانه شست، و پهنای آن به مقداری كه بین انگشت وسط و شست قرار می‏گیرد، باید شسته شود، و اگر مختصری از این مقدار نشوید، وضو باطل است. و برای آنكه یقین كند این مقدار كاملا شسته شده، باید كمی اطراف آن را هم بشوید.
▪ اگر صورت یا دست كسی كوچكتر یا بزرگتر از معمول مردم باشد، باید ملاحظه كند كه مردمان معمولی تا كجای صورت خود را می‏شویند، او هم تا همان جا را بشوید. و اگر دست و صورتش هر دو بر خلاف معمول باشد، ولی با هم متناسب باشند، لازم نیست ملاحظه معمول را بكند، بلكه به دستوری كه در مساله پیش گفته شد،وضو بگیرد. و نیز اگر در پیشانی او مو روییده یا جلوی سرش مو ندارد، باید به‏اندازه معمول پیشانی را بشوید.
▪ اگر احتمال دهد چرك یا چیز دیگری در ابروها و گوشه‏های چشم و لب او هست كه نمی‏گذارد آب به آنها برسد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، بایدپیش از وضو وارسی كند كه اگر هست برطرف نماید.
▪ اگر پوست صورت از لای مو پیدا باشد، باید آب را به پوست برساند، واگر پیدا نباشد، شستن مو كافی است و رساندن آب به زیر آن لازم نیست.
▪ اگر شك كند كه پوست صورت از لای مو پیدا است‏یا نه، بنابر احتیاط واجب باید مو را بشوید و آب را به پوست هم برساند.
▪ شستن توی بینی و مقداری از لب و چشم كه در وقت بستن دیده نمی‏شود واجب نیست، ولی برای آنكه یقین كند از جاهایی كه باید شسته شود چیزی باقی نمانده، واجب است مقداری از آنها را هم بشوید. و كسی كه نمی‏دانسته باید این مقدار را بشوید اگر نداند در وضوهایی كه گرفته این مقدار را شسته یا نه، نمازهایی كه خوانده صحیح است.
▪ باید صورت را بنابر احتیاط واجب از بالا به پایین شست و اگر از پایین به بالا بشوید، وضو باطل است و دستها را باید از مرفق به طرف سر انگشتان بشوید.
▪ اگر دست را تر كند و به صورت و دستها بكشد، چنانچه تری دست به‏قدری باشد كه به واسطه كشیدن دست آب كمی در آنها جاری شود، كافی است.
▪ بعد از شستن صورت باید دست راست و بعد از آن دست چپ را از آرنج تا سر انگشتها بشوید.
▪ برای آنكه یقین كند آرنج را كاملا شسته، باید مقداری بالاتر از آرنج را هم بشوید.
▪ كسی كه پیش از شستن صورت دستهای خود را تا مچ شسته، در موقع وضو بایدتا سر انگشتان را بشوید و اگر فقط تا مچ را بشوید وضوی او باطل است.
▪ در وضو شستن صورت و دستها مرتبه اول واجب و مرتبه دوم جایز و مرتبه سوم و بیشتر از آن حرام می‏باشد. و اگر با یك مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بریزد، یك مرتبه حساب می‏شود چه قصد بكند یك مرتبه را، یا قصد نكند.
▪ بعد از شستن هر دو دست باید جلوی سر را با تری آب وضو كه در دست مانده مسح كند، و لازم نیست با دست راست باشد یا از بالا به پایین مسح نماید.
▪ یك قسمت از چهار قسمت‏سر كه مقابل پیشانی است جای مسح می‏باشد، و هر جای این قسمت را به هر اندازه مسح كند كافی است اگر چه احتیاط مستحب آن است كه از درازا به اندازه درازای یك انگشت و از پهنا به اندازه پهنای سه انگشت بسته مسح نماید.
▪ لازم نیست مسح سر بر پوست آن باشد، بلكه بر موی جلوی سر هم صحیح است،ولی كسی كه موی جلوی سر او به اندازه‏ای بلند است كه اگر مثلا شانه كند به صورتش می‏ریزد یا به جاهای دیگر سر می‏رسد، باید بیخ موها را مسح كند یا فرق سر را باز كرده، پوست‏سر را مسح نماید، و اگر موهایی را كه به صورت می‏ریزد یا به جاهای دیگر سر می‏رسد جلوی سر جمع كند و بر آنها مسح نماید یا بر موی جاهای دیگر سر كه جلوی آن آمده مسح كند باطل است.
▪ بعد از مسح سر باید با تری آب وضو كه در دست مانده روی پاها را از سریكی از انگشتها تا برآمدگی روی پا مسح كند.
▪ پهنای مسح پا به هر اندازه باشد كافی است، ولی بهتر، بلكه احوط آن است كه با تمام كف دست، روی پا را مسح كند.
▪ اگر در مسح پا همه دست را روی پا بگذارد و كمی بكشد صحیح است.
▪ در مسح سر و روی پا باید دست را روی آنها بكشد، و اگر دست را نگهدارد و سر یا پا را به آن بكشد، وضو باطل است. ولی اگر موقعی كه دست را می‏كشد سریا پا مختصری حركت كند، اشكال ندارد.
▪ جای مسح باید خشك باشد و اگر به قدری تر باشد كه رطوبت كف دست به‏آن اثر نكند مسح باطل است، ولی اگر تری آن به قدری كم باشد كه رطوبتی كه بعداز مسح در آن دیده می‏شود، بگویند فقط از تری كف دست است، اشكال ندارد.
▪ اگر برای مسح، رطوبت در كف دست نمانده باشد، نمی‏تواند دست را با آب خارج، تر كند بلكه باید از اعضای دیگر وضو رطوبت بگیرد و با آن مسح نماید.
▪ اگر رطوبت كف دست فقط به اندازه مسح سر باشد، می‏تواند سر را باهمان رطوبت مسح كند، و برای مسح پاها از اعضای دیگر وضو رطوبت بگیرد.
▪ مسح كردن از روی جوراب و كفش باطل است، ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند كفش یا جوراب را بیرون آورد، مسح كردن بر آنها اشكال ندارد. و اگر روی كفش نجس باشد، باید چیز پاكی برآن بیندازد و بر آن چیز مسح كند.
▪ اگر روی پا نجس باشد و نتواند برای مسح، آن را آب بكشد، باید تیمم نماید.
● وضوی ارتماسی
▪ وضوی ارتماسی آن است كه انسان صورت و دستها را به قصد وضو، با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد، لیكن برای این كه مسح سر و پاها با آب وضو باشد، بایستی در شستن ارتماسی دستها، قصد شستن وضویی، هنگام بیرون آوردن دستها از آب باشد. و یا این كه مقداری از دست چپ را باقی گذارد تا آن را با دست راست، ترتیبی بشوید.
▪ در وضوی ارتماسی هم باید صورت و دستها از بالا به پایین شسته شود. پس اگر وقتی كه صورت و دستها را در آب فرو می‏برد قصد وضو كند باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج در آب فرو برد. و اگر موقع بیرون آوردن از آب قصد وضو كند باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج بیرون آورد.
▪ اگر وضوی بعضی از اعضا را ارتماسی و بعضی را غیر ارتماسی انجام دهد،اشكال ندارد.
● دعاهایی كه موقع وضو گرفتن مستحب است
▪ كسی كه وضو می‏گیرد مستحب است موقعی كه نگاهش به آب می‏افتد بگوید:"بسم الله و بالله و الحمد لله الذی جعل الماء طهورا و لم یجعله نجسا" و موقعی كه پیش از وضو دست‏خود را می‏شوید بگوید: "اللهم اجعلنی من التوابین و اجعلنی من المتطهرین" و در وقت مضمضه كردن، یعنی آب در دهان گرداندن بگوید: "اللهم لقنی حجتی یوم القاك و اطلق لسانی بذكرك" و در وقت استنشاق یعنی آب در بینی كردن بگوید: "اللهم لا تحرم علی ریح الجنهٔ و اجعلنی ممن یشم ریحها و روحها و طیبها" و موقع شستن رو بگوید: "اللهم بیض وجهی یوم تسود فیه الوجوه و لا تسود وجهی یوم تبیض فیه الوجوه" و در وقت‏شستن دست راست بخواند: "اللهم اعطنی كتابی بیمینی و الخلد فی الجنان بیساری و حاسبنی حسابا یسیرا" و موقع شستن دست چپ بگوید: "اللهم لا تعطنی كتابی بشمالی و لا من وراء ظهری و لا تجعلها مغلولهٔ الی عنقی و اعوذ بك من مقطعات النیران" و موقعی كه سر را مسح می‏كند بگوید: "اللهم غشنی برحمتك و بركاتك و عفوك" و در وقت مسح پا بخواند: "اللهم ثبتنی علی الصراط یوم تزل فیه الاقدام و اجعل سعیی فی ما یرضیك عنی یا ذا الجلال و الاكرام".
● شرایط وضو
شرایط صحیح بودن وضو بر مبنای موارد زیر است:
۱) شرط اول: آنكه آب وضو پاك باشد.
۲) شرط دوم: آنكه مطلق باشد.
▪ وضو با آب نجس و آب مضاف باطل است. اگر چه انسان نجس بودن یا مضاف بودن آن را نداند یا فراموش كرده باشد. و اگر با آن وضو نمازی هم خوانده باشد، باید آن نماز را دوباره با وضوی صحیح بخواند.
▪ اگر غیر از آب آلوده مضاف، آب دیگری برای وضو ندارد، چنانچه وقت نماز تنگ است، باید تیمم كند و اگر وقت دارد، باید صبر كند تا آب صاف شود و وضو بگیرد.۳) شرط سوم: آنكه آب وضو مباح باشد. و همچنین بنا بر احتیاط باید فضایی كه در آن وضو می‏گیرد مباح باشد. اگرچه اباحه فضا لازم نیست.
▪ وضو با آب غصبی و بان آبی كه معلوم نیست صاحب آن راضی است‏یا نه، حرام و باطل است ولی اگر سابقا راضی بوده و انسان نمی داند كه از رضایتش برگشته یا نه، وضو صحیح است و نیز اگر آب وضو از صورت و دستها در جای غصبی بریزد، وضوی او صحیح است.
▪ وضو گرفتن از حوض مدرسه‏ای كه انسان نمی‏داند آن حوض را برای همه مردم وقف كرده‏اند یا برای محصلین همان مدرسه، در صورتی كه معمولا مردم از آب آن وضو بگیرند، اشكال ندارد.
▪ كسی كه نمی‏خواهد در مسجدی نماز بخواند، اگر نداند حوض آن را برای همه مردم وقف كرده‏اند یا برای كسانی كه در آن جا نماز می‏خوانند، نمی‏تواند از حوض آن وضو بگیرد، ولی اگر معمولا كسانی هم كه نمی‏خواهند در آن جا نماز بخوانند از حوض آن وضو می‏گیرند، می‏تواند از حوض آن وضو بگیرد.
▪ وضو گرفتن از حوض تیمچه‏ها و مسافرخانه‏ها و مانند اینها برای كسانی كه ساكن آن جاها نیستند، در صورتی صحیح است كه معمولا كسانی هم كه ساكن آن جاها نیستند، با آب آنها وضو بگیرند.
▪ وضو گرفتن در نهرهای بزرگ اگر چه انسان نداند كه صاحب آنها راضی است، اشكال ندارد. ولی اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی كند، احتیاط واجب آن است كه با آب آنها وضو نگیرند.
▪ اگر فراموش كند آب غصبی است و با آن وضو بگیرد صحیح است.
۴) شرط چهارم: آنكه ظرف آب وضو مباح باشد.
۵) شرط پنجم: آنكه ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد.
▪ اگر آب وضو در ظرف غصبی است و غیر از آن آب دیگری ندارد باید تیمم كند و چنانچه با آن آب وضو بگیرد باطل است و اگر آب مباح دیگری دارد چنانچه در آن ظرف غصبی، وضوی ارتماسی بگیرد و یا با آن ظرف، آب به صورت و دستها بریزد وضویش باطل است ولی اگر با كف دست آب از آن ظرف بردارد و به صورت و دستها بریزد وضویش صحیح است اگر چه از جهت تصرف در ظرف غصبی فعل حرام، مرتكب شده است و وضوی او از ظرف طلا و نقره به احتیاط واجب مثل وضوی از ظرف غصبی است.
▪ اگر در حوضی كه مثلا یك آجر یا یك سنگ آن غصبی است، وضو بگیرد صحیح است، ولی اگر وضوی او تصرف در غصب حساب شود، گناهكار است.
▪ اگر در صحن یكی از امامان یا امام‏زادگان كه سابقا قبرستان بوده، حوض یا نهری بسازند، چنانچه انسان نداند كه زمین صحن را برای قبرستان وقف كرده‏اند، وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشكال ندارد.
۶) شرط ششم: آنكه اعضای وضو موقع شستن و مسح كردن پاك باشد.
▪ اگر پیش از تمام شدن وضو، جایی را كه شسته یا مسح كرده نجس شود، صحیح است.
▪ اگر غیر از اعضای وضو جایی از بدن نجس باشد، وضو صحیح است. ولی اگر مخرج را از بول یا غائط تطهیر نكرده باشد، اولی آن است كه اول آن را تطهیر كند، بعد وضو بگیرد.
▪ اگر یكی از اعضای وضو نجس باشد و بعد از وضو شك كند كه پیش از وضو آن جا را آب كشیده یا نه، چنانچه در موقع وضو ملتفت پاك بودن و نجس بودن آن جا نبوده، وضو باطل است. و اگر می‏داند ملتفت بوده یا شك دارد كه ملتفت بوده یا نه، وضو صحیح است. و در هر صورت جایی را كه نجس بوده باید آب بكشد.
▪ اگر در صورت یا دستها بریدگی یا زخمی است كه خون آن بند نمی‏آید و آب برای آن ضرر ندارد، باید در آب كر یا جاری فرو برد و قدری فشار دهد كه خون بند بیاید بعد به دستوری كه گفته شد وضوی ارتماسی بگیرد.
۷) شرط هفتم: آنكه وقت برای وضو و نماز كافی باشد.
▪ هرگاه وقت به قدری تنگ است كه اگر وضو بگیرد، تمام نماز یا مقداری از آن بعد از قت‏خوانده می‏شود، باید تیمم كند. ولی اگر برای وضو و تیمم یك اندازه وقت لازم است، باید وضو بگیرد.
▪ كسی كه در تنگی وقت نماز باید تیمم كند، اگر وضو بگیرد، صحیح است،چه برای آن نماز وضو بگیرد یا برای كار دیگر.
۸) شرط هشتم: آنكه به قصد قربت‏یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم وضو بگیرد و اگر برای خنك شدن یا به قصد دیگری وضو بگیرد باطل است.
▪ لازم نیست نیت وضو را به زبان بگوید یا از قلب خود بگذراند، ولی باید در تمام وضو متوجه باشد كه وضو می‏گیرد، به طوری كه اگر از او بپرسند چه می‏كنی، بگوید وضو می‏گیرم.
۹) شرط نهم: آنكه وضو را به ترتیبی كه گفته شد به جا آورد، یعنی اول صورت و بعد دست راست و بعد دست چپ را بشوید و بعد از آن سر و بعد پاها را مسح نماید، و باید پای راست را پیش از پای چپ مسح كند. و اگر به این ترتیب وضو نگیرد، باطل است.
۱۰) شرط دهم: آنكه كارهای وضو را پشت‏سر هم انجام دهد.
▪ اگر بین كارهای وضو به قدری فاصله شود كه وقتی می‏خواهد جایی را بشوید یا مسح كند، رطوبت جاهایی كه پیش از آن شسته یا مسح كرده خشك شده باشد،وضو باطل است و اگر فقط رطوبت جایی كه جلوتر از محلی است كه می‏خواهد بشوید یا مسح كند خشك شده باشد، مثلا موقعی كه می‏خواهد دست چپ را بشوید رطوبت دست راست‏خشك شده باشد و صورت تر باشد، وضو صحیح است.
▪ اگر كارهای وضو را پشت‏سر هم بجا آورد، ولی به واسطه گرمای هوا یا حرارت زیاد بدن و مانند اینها رطوبت‏خشك شود، وضوی او صحیح است.
▪ راه رفتن در بین وضو اشكال ندارد. پس اگر بعد از شستن صورت و دستها چند قدم راه برود و بعد سر و پا را مسح كند، وضوی او صحیح است.
۱۱) شرط یازدهم: آنكه شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها را خود انسان انجام دهد. و اگر دیگری او را وضو دهد یا در رسانیدن آب به صورت و دستها و مسح سر و پاها به او كمك نماید، وضو باطل است.
▪ كسی كه نمی‏تواند وضو بگیرد، باید نایب بگیرد كه او را وضو دهد. و چنانچه مزد هم بخواهد در صورتی كه بتواند باید بدهد، ولی باید خود او نیت وضو كند و با دست‏خود مسح نماید، و اگر نمی‏تواند باید نایبش دست او را بگیرد و به جای مسح او بكشد. و اگر این هم ممكن نیست، باید از دست او رطوبت بگیرند و با آن رطوبت‏سر و پای او را مسح كنند. و احتیاط واجب در صورت امكان ضم تیمم است.
▪ هر كدام از كارهای وضو را كه می‏تواند به تنهایی انجام دهد، نباید در آن كمك بگیرد.
۱۲) شرط دوازدهم: آنكه استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد.
▪ كسی كه می‏ترسد كه اگر وضو بگیرد مریض شود یا اگر آب را به مصرف وضو برساند تشنه بماند، نباید وضو بگیرد، ولی اگر نداند كه آب برای او ضرر دارد و وضو بگیرد و بعد بفهمد ضرر داشته، وضویش صحیح است. اگر چه احتیاط مستحب آن است كه با آن وضو، نماز نخواند و تیمم كند. و چنانچه با آن وضو نماز خوانده، دوباره آن را اعاده نماید.
▪ اگر رساندن آب به صورت و دستها به مقدار كمی كه وضو با آن صحیح است ضرر ندارد و بیشتر از آن ضرر دارد، باید با همان مقدار وضو بگیرد.
▪ اگر می‏داند چیزی به اعضای وضو چسبیده، ولی شك دارد كه از رسیدن آب جلوگیری می‏كند یا نه، باید آن را برطرف كند یا آب را به زیر آن برساند.
▪ اگر زیر ناخن چرك باشد، وضو اشكال ندارد. ولی اگر ناخن را بگیرند، باید برای وضو آن چرك را برطرف كنند. و نیز اگر ناخن بیشتر از معمول بلند باشد، باید چرك زیر مقداری را كه از معمول بلندتر است برطرف نمایند.
▪ اگر در صورت و دستها و جلوی سر و روی پاها به واسطه سوختن یا چیز دیگر برآمدگی پیدا شود، شستن و مسح روی آن كافی است و چنانچه سوراخ شود رساندن آب به زیر پوست لازم نیست، بلكه اگر پوست‏یك قسمت آن كنده شود لازم نیست آب را به زیر قسمتی كه كنده نشده برساند. ولی چنانچه پوستی كه كنده شده گاهی به بدن می‏چسبد و گاهی بلند می‏شود، باید آن را قطع كند یا آب را به زیر آن برساند.
▪ اگر انسان شك كند كه به اعضای وضوی او چیزی چسبیده یا نه، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد مثل آنكه بعد از گل كاری شك كند گل بدست او چسبیده یا نه، باید وارسی كند یا به قدری دست بمالد كه اطمینان پیدا كند كه اگر بوده برطرف شده یا آب به زیر آن رسیده است.
▪ جایی را كه باید شست و مسح كرد هر قدر چرك باشد اگر چرك آن مانع از رسیدن آب به بدن نباشد اشكال ندارد. و همچنین است اگر بعد از گچ كاری و مانند آن چیز سفیدی كه جلوگیری از رسیدن آب به پوست نمی‏نماید بر دست بماند، ولی اگر شك كند كه با بودن آنها آب به بدن می‏رسد یا نه، باید آنها را برطرف كند.
▪ اگر پیش از وضو بداند كه در بعضی از اعضای وضو مانعی از رسیدن آب هست و بعد از وضو شك كند كه در موقع وضو آب را به آنجا رسانده یا نه، وضوی او صحیح است. ولی اگر بداند كه موقع وضو ملتفت آن مانع نبوده، باید دوباره وضو بگیرد.
▪ اگر در بعضی از اعضای وضو مانعی باشد كه گاهی آب به خودی خود زیر آن می‏رسد و گاهی نمی‏رسد، و انسان بعد از وضو شك كند كه آب زیر آن رسیده یا نه،چنانچه بداند موقع وضو ملتفت رسیدن آب به زیر آن نبوده، باید دوباره وضو بگیرد.
▪ اگر بعد از وضو چیزی كه مانع از رسیدن آب است در اعضای وضو ببیند و نداند موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضوی او صحیح است. ولی اگر بداند كه‏در وقت وضو ملتفت آن مانع نبوده، احتیاط واجب آن است كه دوباره وضو بگیرد.
▪ اگر بعد از وضو شك كند چیزی كه مانع رسیدن آب است در اعضای وضو بوده یا نه، وضو صحیح است.

منبع : مرکز اطلاع رسانی شهید آوینی