عمرخیام

عمرخیام یگانه بلبل داستان سرای گلشن شعر وشاعری ایران است, که ترانه های دلپذیر ونغمات شورانگیز او دنیا پسند است. تاکنون هیچ یک از شعرا ونویسندگان وحکما واهل سیاست این سرزمین به اندازه ی او در فراخنای جهان شهرت نیافته اند. خیام تنها متفکر ایرانی است که زنده وپاینده بودن نام وگفته ی او در میان تمام دنیا مسلم است. نه بس در پیش شرق شناسان وعلما وادبای مغرب زمین, بلکه در نزد عامه ی کسانی که با خواندن ونوشتن سرکاری دارند. شاید بیش از یک نیمه از متمدنین عرصه ی گیتی به نام او آشنا وبه رباعیاتی که حکیم از روی ذوق طبیعی می سروده است مفتون اند. ایران باید به خود ببالد که درآغوش خویش چنین گوینده ای پرورده که مایه سرافرازی وبلند آوازگی او گردیده است. (۱)
داشتن قضاوتی عادلانه راجع به هر موضوعی ، تحلیلی همه جانبه را طلب می كند حكیم عمر خیام نیشابوری چهره ای است كه گر چه در یكصد و پنجاه سال گذشته چه در داخل ایران و چه در خارج از ایران رفته رفته به شهرت و جایگاهی بالنسبه درخور دست یافته است، ولی هنوز برای بازشناخت تمامی ابعاد این شخصیت والای فرهنگی ایران و رسیدن به قضاوتی نسبتا صحیح درباره او به كاركردن بیشتر وبیشتر برروی آثار او و دقیق شدن در گفته هاو نوشته ها راجع به وی و بویژه مروری دوباره بر اوضاع و احوالی كه اوتحت آن زیست و تلاش كرد، نیاز است.(۲)
حكیم عمر خیام ریاضی دان ومنجم ایرانی وسراینده رباعیات نغز را همه می شناسند. چند هزار مقاله وكتاب درباره او به زبانهای مختلف در جهان به چاپ رسیده,كه بیش از نودوپنج در صد آنها با رباعیات وی پیوند می یابد.انبوه كتابها ومقالاتی كه غربیها درباره عمر خیام نوشته اند,غالبا در گرد محور " می نوش" و "خوش نوش" می گردد,كه در نگاه اول بعضی از رباعیات منسوب به او به چشم می خورد,ولی از مقام والای علمی خیام كمتر سخن به میان می آورند.
كارهای علمی خیام, تقریبا تا آغاز شهرت رباعیات اودرغرب(۱۸۵۹ م)ونخستین ترجمه رساله جبر ومقابله وی از تازی,به نظر ناشناخته مانده بود,ولی پس از آن پژوهشگران تاریخ علوم ریاضی بدان بیشتر روی آورده اند.
در جهان تند رو امروز,كشفیات علمی زود كهنه می شوند,از این رو پژوهش در فراورده های دانش سده های دور,مانند كارهای ریاضی عمر خیام كه مورد توجه كارشناسان تاریخ علم است,برای دانشوران علوم جدید تازگی خواهد یافت,ولی دلیری او در عیارگیری از دانشهای سنتی وكوشش او در نو آوری كهنگی نمی پذیرد. همچنین بدایع هنری وادبی كه از كارگاه مغزاین متفكرخراسانی جهان بین,بیرون تراویده شعر ناب وسخن ماندگار است.
سیمای خیام در اذهان چنین به نظر می آید: دانشمندی متفكر,اهل حساب وتیز بین,به دور از مسائل خرد,مكتبی واجتماعی,قهرمان هم آوردی با دشواریهای بنیادی فلسفی وریاضی مانند چگونگی حد ها وامكانات عقلی در برابر محالات,اندیشمندی دلیر كه از سیطره امپراطوری گسترده هزار وپانصد ساله هندسه اقلیدسی به در می رودوپرچم استفلال بر می افرازد,آزاد اندیشی بی پروا كه مدعیان علم وداوریهای جزمی را به چیزی نمی گیرد,ولی آنگاه كه با مردم معمولی سخن می گوید,عصاره تفكرات بلند فلسفی خود را بی تقید وپیچیدگی,در قالب چهار پارههای زیبا برایشان بیان می كند.
خیام بی انكه درس مكتبی بدهد,پند وموعظه در میان بیاورد خواننده را آگاهی و هوشیاری می بخشد. چیزهایی را كه فیلسوفان در الفاظ پیچیده و نامانوس و دور و دراز می پوشانند,او به سادگی وزیبایی وكوتاهی می آفریند وجلوه گر میكند.

(۱) بررسی انتقادی رباعیات خیام, آرتور کریستن سن, تر جمه دکتر فریدون بدره ای, بهار ۷۴, انتشارات توس, به نقل از روان شاد استاد مینوی در مقدمه ینوروز نامه.
(۲) تحقیق در افکار وبازتاب جهانی آثار حکیم عمر خیام نیشابوری, احمد شه وردی,۱۳۸۱, نشر همراه, ص۶۳

منبع : بانک اطلاعات حکیم عمر خیام