تاریخچه سلاح پنهان

مین به عنوان سلاحی انفجاری برای حفاظت از مناطق ویژه مثل مرزها و یا محدود کردن حرکت دشمن (در مناطق جنگی) و در دو نوع کلی زمینی و دریایی، از جمله قدیمی ترین حربه های نظامی به شمار می رود که هنوز جایگاه خود را در ارتش های جهان از دست نداده، بلکه به طراحی های جدید نیز تن داده است.
سابقه استفاده بشر از اشکال نخستین این سلاح به رم باستان بازمی گردد، زمانی که سربازان رومی بر سر راه دشمنان حفره های کوچکی به اندازه یک کف پا کنده و در آنها میخ های تیز پر می کردند، سپس روی حفره ها را می پوشاندند. اروپایی ها در قرون وسطی گودال های کوچکی کنده و داخل آنها میخ های چهار شاخی به نام «کالتروپ» می ریختند تا حرکت صفوف دشمن را مختل کند.
بر پایه بعضی متون تاریخی، شخصی به نام «ژوگ لیانگ» از پادشاهی «شو» در چنین (قرون سوم میلادی) گونه ای از مین های زمینی را اختراع کرد که قابلیت انفجاری داشتند. متون دیگری نیز حاکی از استفاده چینی ها از مین های زمینی انفجاری علیه حملات مغول ها در سال ۱۲۷۷ پس از میلاد هستند.
در حدود قرن چهارده یا پانزده میلادی، سلسله مینگ موفق شد گونه مدرن تری از مین را که با پودر سنگ و باروت ساخته می شد، به کار گیرد.
در سال ۱۵۷۳ در شهر آگزبرگ (جنوب آلمان، مرکز باواریا) یک مهندس نظامی به نام ساموئل زیمرمان نوعی مین انفجاری موسوم به «فلادرماین» را اختراع کرد که قدرت انفجاری بسیار زیادی داشت. این گونه مین تا اواخر قرن ۱۹ کاربرد گسترده ای داشت که از جمله موارد استفاده آن می توان به جنگ های داخلی اروپا در قرن ۱۸، انقلاب آمریکا (استقلال طلبان) و جنگ شمال و جنوب (جنگ داخلی آمریکا) اشاره کرد.
نخستین نوع مین های انفجاری ضد نفر که به لحاظ مکانیکی بسیار مدرن بودند توسط نیروهای ژنرال گابریل رینز در جریان نبرد «یورک تاون» در سال ۱۸۶۲ ساخته شد. این مین ها به فیوز برقی مجهز بودند و از قابلیت انفجار کنترل شده (از راه دور و با نیروی اپراتور خودی) برخوردار بودند. ارتش آلمان در جنگ جهانی اول موفق شد طراحی های مدرن تری از این مین های فیوزدار را ارائه کند.
در مقابل انگلیسی ها نیز دست به کار ساخت نوعی از مین های زمینی شدند که حاوی گازهای سمی بود و می توانست علاوه بر نیروی نابودکننده حاصل از انفجار، شمار دیگری از سربازان را مسموم کند. نیروی تخریبی این مین ها آن قدر بالا بود که اتحاد جماهیر شوروی تا دهه ۸۰ نیز به تولید آن مبادرت می ورزید. مین های شیمیایی در ادامه راه را برای تولید مین های هسته ای هموار کردند که در حال حاضر در ارتش بریتانیا و آمریکا ساخته می شوند.
با توجه به تاریخچه مختصری که از اختراع و کاربرد مین ذکر شد، می توان انواع مین های زمینی را که در ارتش های کنونی رایج هستند به این شرح تقسیم کرد:
۱) مین های ضدخنثی که در صورت مبادرت دشمن به خنثی، منفجر می شوند و به هیچ وجه قابلیت خنثی شدن را ندارند.
۲) مین های ضد تانک
۳) مین های ضد نفر
۴) مین های جنگی
● مقابله با استفاده از مین های زمینی
به دنبال تلاش های مستمر سازمان بین المللی ICBL (مخفف عبارت مقابله بین المللی با استفاده از مین های زمینی، شبکه ای است متشکل از ۱۲۰۰ سازمان غیردولتی در ۶۰ کشور جهان که در سال ۱۹۹۲ تاسیس شده) در تاریخ ۱ مارس ۱۹۹۹ معاهده ای در اتاوای کانادا امضا و به اجرا درآمد که به معاهده اتاوا مشهور شد و منع تولید و استفاده از مین های ضدنفر را مد نظر قرار می داد.
اگرچه در متن این معاهده به مین های ضدتانک و یا دیگر انواع مین های انفجاری اشاره ای نشده بود و از این لحاظ، اقدامی به شمار می آمد اما نخستین تلاش جهانی و رسمی برای مقابله با آثار استفاده از این گونه تسلیحات نظامی در ارتش های دنیا بود. معاهده اتاوا در ابتدا به امضای ۱۲۲ کشور رسید و در ادامه شمار امضاکنندگان به ۱۵۳ کشور ادامه یافت. اما هنوز ۴۰ کشور دیگر مدنظر معاهده هستند که به امضای آن تن نداده اند.
● تولیدکنندگان مین های زمینی
براساس گزارش سازمان ICBL در اوت ۲۰۰۴، یازده کشور (که هیچ کدام معاهده اتاوا را امضا نکرده اند) جزو تولیدکنندگان اصلی مین های زمینی به شمار می روند. این کشورها عبارتند از؛ کوبا، هندوستان، ایران، عراق، میانمار، نپال، کره شمالی، پاکستان، فدراسیون روسیه، سنگاپور و ویتنام.
در گزارش یاد شده همچنین آمده است؛ ترکیه پس از امضای معاهده اتاوا تولید مین های زمینی را متوقف کرده، مصر به طور غیررسمی اعلام کرده که تولید مین را از سال ۱۹۸۸ متوقف کرده، آمریکا از سال ۱۹۹۷ دیگر مین های ضد نفر را تولید نمی کند (اما در یک بیانیه دولت آمریکا در فوریه ۲۰۰۴ اعلام شد که آمریکا توسعه مین های ضد نفر و ضد تانک را ادامه خواهد داد).
کره جنوبی اعلام کرده که از سال ۲۰۰۰ هیچ گونه مینی را تولید نکرده است. چین در سپتامبر ۲۰۰۳ به طور رسمی خبر از توقف تولید مین های زمینی را داد. در مارس ۲۰۰۴ یک مقام لیبیایی اظهار داشت که لیبی هرگز به تولید مین های ضد نفر مبادرت نورزیده. پرو نیز اعلام کرده که از ژانویه ۹۹ تولید مین را متوقف کرده است و دانمارک نیز پس از امضای معاهده اتاوا تولید مین را متوقف ساخته است.

فرهاد فرجاد

منبع : روزنامه کارگزاران