کارت اعتباری خرید وفروش بدون پول نقد یا نقطه پایانی سکه و اسکناس

با توسعه روز افزون تكنولوژی، و جایگزینی سیستم‏های نوین در تمامی عرصه‌ها ، بجای ساختار سنتی و كهنه، نظام بانكداری نیز پیرو این ارتقاء، سعی برآن دارد كه در حوزه فن‌آوری ، مطلوبیت ممكن را برای مشتریان فراهم آورد. یكی از ابزارهای مهم در این عرصه، كارت اعتباری است. هنگامی كه برای اولین بار سكه ضرب شد بخاطر سه ویژگی سبكی ، راحتی و سرعت انتقال بهترین وسیله برای پرداخت معرفی شد و مبادله كالا به كالا به تاریخ پیوست. اكنون بانكداری الكترونیكی می رود تا تحولی شگرف در ساختار پولی و مالی جهان ایجاد كند. با استفاده از كارت اعتباری، پول كاغذی در آینده، همان سرنوشت مبادله كالا به كالا را خواهد داشت.
در این مقاله كه توسط همكارمان آقای حسن نعمتی از اداره امورشعب استان خراسان رضوی تهیه و تنظیم شده‏است، به معرفی انواع كارت های اعتباری پرداخته می شود.
● كارت اعتباری چیست؟ (Credit cards)
در فرهنگ آكسفورد، كارت اعتباری چنین تعریف شده است: «كارتی كه بانك یا غیر آن در اختیار مشتری قرار می دهد و او می‌تواند كالا و خدمات مورد نیاز خود را دریافت كند.»
بنابراین كارت اعتباری كارتی است كه بانك‏ها و مؤسسات مالی واعتباری خصوصی در اختیار مشتری خود قرارد می دهند تا او بتواند بهای كالا و خدمات مورد نیاز خود را بدون دغدغه پول فیزیكی با استفاده از دستگاه‏های مربوطه نظیر (ATM,pos) و یا اینترنت پرداخت كند.
● تاریخچه:
با استناد به دائره المعارف بریتانیكا،استفاده از این كارت به دهه ۱۹۲۰ برمی‌گردد. زمانی كه بعضی از هتل‌های زنجیره‌ای و شركت‏های نفتی آمریكا، مشتریان خودرا تشویق به استفاده از این كارت كردند.
▪ استفاده از این كارت پس از جنگ جهانی دوم و خروج از ركود اقتصادی شهرت یافت.
▪ اولین كارت اعتباری امروزی در سال ۱۹۵۰ توسط Dinersclub Inc طراحی و منتشر شد.
▪ از معروف ترین كارتهای اعتباری American Express است.
▪ اولین كارت در سیستم بانكی ، در كالیفرنیا بنام Bank Americ card مورد استفاده قرار گرفت.
▪ در سال ۱۹۷۶ ، سیستم بانكی به نام VISA تغییر نام یافت.
▪ VISA ، امروز یك كنسرسیوم بین‌المللی است كه اغلب كشورهای دنیا در آن مشاركت دارند.
▪ در سال ۱۹۶۶ اتحادیه كارت بین‌بانكی (Inter bank card Association) شكل گرفت كه بعدا به مشهورترین كارت اعتباری یعنی Master card تغییر نام داد.
● فلسفه وجودی كارت اعتباری
۱) حذف پول فیزیكی.
۲) تخصیص مقدار معینی اعتبار مالی به صاحب كارت.
۳) حركت بسوی e – banking.
● اجزاء تشكیل دهنده نظام كارت اعتباری
۱) حامل كارت یا دارنده كارت :
شخص حقیقی كه مشتری بانك باشد جهت اخذ كارت می تواند به بانك خود مراجعه كند ودر صورت داشتن شرایط و صلاحیت لازم، كارت برای وی صادر می شود.این تعاریف برای مؤسسات مالی و اعتباری خصوصی نیز صادق است.
۲) صادركننده كارت :
بانك یا مؤسسه‌ای است كه در مقابل اسناد دریافتی از متقاضی كارت، پس از كسر هزینه‏های مربوطه طبق مقررات با انعقاد قرار داد جهت صدور كارت اقدام كند.
۳) پذیرنده كارت :
كلیه مراكز تجاری كه كالا و خدمات به مشتریان خود ارائه می‌كنند، ضمن عقد قرارداد از بانك خود، قبول می كنند كه در صورت مراجعه مشتری با كارت بانكی مورد توافق ، بدون اخذ منبع معامله به شكل پول نقد، كارت وی را قبول و به پردازش عملیات اقدام كنند.
۴) كارگزار تهاتر و تسویه بین بانكی :
مؤسسه یا سازمانی است كه ارتباط بین بانك‏ها را جهت تهاتر وتسویه اقلام خود در زمینه كارت برقرار می‌كند.
● اجزاء سخت افزاری ونرم افزاری كارت و هزینه‌های مربوطه
مجموعه‌ای از سخت افزار ونرم افزارها در امر فرایند كارت اعتباری و رابطه آن با نظام ساختار یافته موجود، دخیل می باشند كه می توان به موارد ذیل اشاره كرد:
۱) دستگاه ATM .
۲) دستگاه POS.
۳) نرم‌افزارهای موجود در دستگاه‏ها و سیستم تحویلداری آنها.
۴) سیستم‌های نرم افزاری و سخت افزاری جهت تولید و صدور كارت وسایت‏های مربوطه.
● هزینه ها:
فرآیند مربوطه یكسری هزینه ها را نیز در پی خواهد داشت از قبیل هزینه خرید و نصب دستگاه ، هزینه تولید و صدور كارت ، هزینه نرم افزاری شبكه‌های ارتباطی ، هزینه تعمیر و نگهداری ، هزینه ناشی از تقلب و میزان خسارات وارده به افراد ، هزینه آموزش كاركنان و كاربران و ... .
● ویژگی ظاهری
كارت اعتباری یك كارت پلاستیكی است كه روی آن نام صاحب كارت و شماره حساب آن بصورت برجسته و قابل لمس وجود دارد. پشت كارت یك نوار مغناطیسی دیده می‌شود كه حاوی برخی اطلاعات مهم مثل مشخصات دارنده كارت را ذخیره كرده است. یك كارت اعتباری استاندارد یك عدد ۱۶ رقمی دارد كه ارقام آن شامل كدهای مخصوص اطلاعاتی نظیر نوع كارت ، بانك صادر كننده، میزان اعتبار و تاریخ انقضاء كارت است.
● انواع كارت‏های اعتباری:
۱) كارت حافظه (Memorycard):
یك كارت پلاستیكی است كه روی آن چند كیلو بایت حافظه الكترونیكی تعبیه شده و از طریق اتصال به دستگاه مخصوص قابل شناسایی است. مثل كارت تلفن.
۲) كارت هوشمند (Smartcard):
شبیه كارت حافظه است كه شامل یك قطعه فلزی شامل حافظه پردازنده و نرم افزار مربوطه روی آن گنجانده شده و ضمن توان پردازش از امنیت بیشتری نسبت به كارت‌های دیگر برخوردار است. به طور مثال سیم‌كارت تلفن همراه یك كارت هوشمند است.
انواع كارت‏های هوشمند عبارتند از :
▪ كارت‏های حافظه‏دار ،
▪ كارت‏های با حافظه و ریزكنترلر ،
كارت‏های با حافظه و ریز كنترلر و كمك پردازنده و كارت‏های با حافظه و ریز كنترلر و شتابده‌ای رمزنگاری.
۳) كارت مغناطیسی (Magnetic card) :
حاوی اطلاعات روی یك نوار مغناطیسی در پشت كارت می‌باشد. (ملی كارت نوعی كارت مغناطیسی است.)
۴) كارت پلاستیكی (Plastic card):
یك كارت پلاستیكی دارای نوشته های اعتباری می‌باشد مثل كارت شارژ اینترنت.
۵) كارت اعتباری (Credit card):
كارتی كه شخص می تواند برابر با موجودی و یا براساس اعتبار خود از طریق كارت خرید و یا پول دریافت كند.
۶) كارت‏های بدهی (Debit card):
كارت هایی هستند كه دارنده آن می‏تواند تا مبلغ مشخصی خرید كرده و وجه آن را در آینده بپردازد.
● تجارت الكترونیك و رابطه آن با كارت اعتباری و امنیت
رشد وگسترش شبكه اینترنت و امكان ردو بدل تراكنش‏های مالی در این شبكه باعث شده است تا امكان تجارت از این طریق انجام شود.
امروزه با داشتن كارت اعتباری می توان از طریق اینترنت خرید كرد. بطور مثال اگر می‌خواهید كتابی بخرید ابتدا به سایت اینترنتی مثلا آمازون متصل شده، كتاب خود را سفارش می‏هید، با در اختیار داشتن یك كارت اعتباری شماره ۱۶ رقمی آن را در مستطیل مخصوص وارد می‏كنید . در صورتی كه میزان اعتبار و تاریخ انقضای كارت صحیح باشد، عملیات خرید انجام می شود و ظرف چند روز بعد كتاب بدست شما می‌رسد.
در خرید از فروشگاه به سایت آن وارد شده در بخش E – shop یا E – buy محصول را انتخاب و عملیات فوق تكرار می‌شود.
امنیت خرید توسط استاندارد PKI‌ و پروتكل SSL۲ برای دارندگان كارت و پذیرندگان آن مهیا می‏شود.
امن‏ترین روش برای محافظت ارتباط الكترونیكی با استفاده از امضاء دیجیتالی و رمزنگاری كلید عمومی می‌باشد كه ارائه می‌شود.
● استفاده از كلید واحد
▪ استاندارد PKI :
تولید كلید، توزیع كلید ، لغو كلید.
موارد عملیاتی: مدیریت برروی كلیدها، شناسایی هدایت فرد و در اختیار قرار گرفتن كلید عمومی برای دیگران.
▪ پروتكل SSL :
پروتكل همه منظوره كه جهت برقراری ارتباط امن بین برنامه‌های كاربردی و همچنین تراكنش كارت اعتباری امن روی وب استفاده می شود.
این پروتكل از استراق سمع، تحریف و جعل پیام جلوگیری می‏كند. و اطلاعات محرمانه تنها در اختیار دارنده، و پذیرنده كارت قرار می‌گیرد.
● ویژگی‏ها و مزایا
▪ بدون شك با فراگیر شدن استفاده از كارت، ضمن انتقال سریع و كوتاه‌مدت مبلغ مورد نظر از حسابی به حساب دیگر (فرآیند معامله)، بسیاری از عملیات اضافی حذف شده و در وقت مشتریان نیز صرفه‌جویی می‌شود.
▪ این پروسه در حداقل زمان انجام می‌شود و از بسیاری از ناهنجاری‏ها نظیر فرار از پرداخت مالیات، ارتشاء و اختلاس كه با نظام پول سنتی همراه است، جلوگیری می‌شود.
▪ كنترل تورم، تحقق اهداف مربوط به توسعه ملی.
▪ استفاده مكرر از اسكناس هم ضرر اقتصادی و هم ضرر جسمانی برای جامعه به بار می‌آورد. جایگزینی اسكناس نو هزینه آفرین است، كارت اعتباری می‌تواند ضمن بودن جایگزینی راحت ومطمئن، از اسراف ملی جلوگیری كند.
▪ معافیت از پرداخت كارمزد مكرر توسط مشتری، كاهش كاغذبازی اداری.
▪ كاهش خطر حمل مقادیر زیاد پول ـ خطر تقلبی بودن آن وسرقت.
▪ افزایش قدرت مؤسسات ویا بانك صادر كننده، برای تأمین نامحدود اعتبار كه منجر به افزایش معاملات اقتصادی می‌شود.
● كارت اعتباری در ایران
در چند سال گذشته در كنار گسترش اینترنتی، دولت و بخش خصوصی به فكر تهیه و تولید این ابزار e – banking افتاد، این راه با [Debit card] شروع شد. كه بعنوان اولین گام جهت فرهنگ‌سازی و آشنایی مردم با این سیستم یاد می‏شود.
در سال ۱۳۷۲ با پیاده سازی طرح جامع اتوماسیون بانكی ، زیر ساخت مسائل سخت‌افزاری و نرم‏افزاری برای (كارت اعتباری) فراهم شده است. در سال ۱۳۷۵ پس از طراحی و پیاده‏سازی سیستم مدیریت كارت (card Mangemet system) و انطباق آن با قوانین كشور توسط شركت خدمات انفورماتیك پیاده‏سازی سیستم خدمات كارت (موسوم به كارت ایران) در دستور كار قرار گرفت و از اوائل سال ۱۳۷۶ بانك‌ملی و فروشگاه‏های زنجیره‌ای شهروند به پایانه‌های مربوطه مجهز شد. اكنون بانك‏ها، علاوه بر این، امكان دریافت صورت حساب، مانده موجودی ، انجام عملیات بانكی چك و انتقال وجه به شیوه الكترونیكی را در اختیار مشتریان قرار می دهند.
دستگاه‏های ATM بانك سامان براساس استانداردهای بین‌المللی EMV امكان كار با كارت‌های اعتباری «ویزا» و «مستركارد» را فراهم كرده است.
● چشم‌انداز آینده
رشد سریع بانكداری الكترونیك، و عرصه رقابت بین بانك‏های دولتی و خصوصی و حتی مؤسسات مالی و اعتباری بخش خصوصی، باعث شده هر سازمان مالی برای جذب مشتریان بیشتر و ارائه خدمات بهینه از تمامی ابزارها ازجمله كارت اعتباری استفاده كند ، اما باید اذعان داشت كارت اعتباری جزئی از یك مكانیسم پویا و باز است و محدود‌كردن آن به استفاده از موارد انگشت شمار درست نیست. مؤسسات مالی باید مجوز همكاری با كنسرسیوم‏های بزرگ نظیر ویزا و مستر كارد را دریافت كنند و مورد استفاده صنعت توریسم قرار دهند. زیرا استفاده از آن در بانك‏ها، مهمانسراها، هتل‌ها و فروشگاه‏ها عاملی برای جذب ارز به داخل كشور است. اگر مقداری از هزینه‌اسكناس‏های فرسوده را صرف بانكداری الكترونیكی در شاخص كارت اعتباری كنیم، در آینده اصلا هزینه‌ای برای خروج اسكناس فرسوده و چاپ مجدد آن نخواهیم داشت و این سرمایه عظیم ملی اینگونه هدر نخواهد رفت.
در پایان راهكارهایی جهت نیل به اهداف e – banking ارائه می‌شود:
۱) فرهنگ‏سازی و ایجاد باور استفاده هرچه بیشتر از كارت‏های اعتباری (این رسالت می‌تواند توسط رادیو و تلویزیون ـ مطبوعات، تبلیغات گسترده و ... انجام شود.)
۲) بانك‏ها بعنوان متولیان این مكانیزم باید هرچه بیشتر فرهنگ‌سازی كنند.
۳) سهولت استفاده از خدمات كارت اعتباری و روشن سازی آن برای مردم.
۴) می توان جهت پایین آوردن شلوغی و ارائه خدمات بهینه، جهت امور خدماتی نظیر قبوض ، كارت ویژه پرداخت قبوض ایجاد كرد.
۵) ایجاد مركز Data base و Data maining در e – banking .
۶) وجود باجه‌های متعدد و دستگاه‏های ارائه دهنده خدمات ، جهت استفاده مشتریان.

منبع : بانک ملی