نقش‌های تازه دیپلماسی ریاض

ملك عبدالله پادشاه عربستان از آن دست كسانی است كه آنقدر عمر كرده است كه همه چیز را ببیند و تجربه كند.
او بیش از ۸۰ سال پیش در دنیای جنگاوران صحرا به دنیا آمد. جایی كه پدرش می توانست یا به حكومت بر شهرهای مقدس مكه و مدینه بسنده كند و یا سرزمینی را بنا نهد كه حالا ملك عبدالله بر آن حكم می راند. در آن زمان نه از نفت خبری بود و نه از اسرائیل. تمام آنچه حالا، چه خوب و چه بد در خاورمیانه عصر حاضر موجود است، در طول حیات او به وجود آمده اند.
بر پایه اظهارات شاهزادگان سعودی و اعضای حكومتی عربستان، ملك عبدالله در خشم و هیجانی توأمان نسبت به مصایبی كه پیش روی كشورش بوده، رشد كرده است.جایی كه حالا او قصد دارد نقشی تازه به آن ببخشد.
برخی آمریكایی ها براین باورند روزی خواهد رسید كه حكومت تحت رهبری ملك عبدالله در عربستان سعودی نقشی متفاوت از آمریكا را بازی خواهد كرد و این حامی كنونی ایالات متحده رویاروی او قرار خواهد گرفت.
عبدالله در میان یأس و سرخوردگی های ناشی از تقسیم دنیای عربی زندگی سیاسی خود را سر كرده است. گفته می شود یكی از اعتقادات سیاسی او برگرفته از جمله ای از كتاب جمهوریت افلاطون است كه می گوید: «كسی كه حاضر به قبول حكمرانی كردن نمی شود، فردی بدتر از خودش بر او حكومت خواهد كرد.» و حالا او سعی دارد، ریاض در تمام موارد حساس خاورمیانه از صلح اعراب و اسرائیل گرفته تا دارفور، نقش مؤثری ایفا كند.
در خاورمیانه امروز شاید تحركات دیپلماتیك سعودی ها چندان خوشایند و مورد تأیید واشنگتن نباشد. دولت بوش بیش از هر چیز به دنبال فهم این مسأله است كه آیا فعالیت های جدید حكومت سعودی همراستای سیاست خارجی آمریكا خواهد بود یا این كه خلاف منافع واشنگتن پیش خواهد رفت.
پادشاه سعودی، ۲۸ مارس در شرح اهداف سیاسی كشورش كلماتی را برای شاهان و شاهزادگان و رؤسای جمهوری حاضر در نوزدهمین اجلاس كشورهای عربی بیان كرد. او بدون هیچ گونه ظرافت دیپلماتیك از قشون كشی نامشروع خارجی ها به عراق، به راه افتادن حمام خون میان برادران مسلمان و تهدیدهای جنگ داخلی سخن گفت، در همان موقع مقام های آمریكایی متذكر شدند كه عملیات نظامی در عراق قانونی است و این عملیات تحت امر سازمان ملل و شورای امنیت انجام شده و هر سال مطابق چنین دستوری ادامه می یابد. ملك عبدالله نیز بلافاصله با اشاره به شكست آمریكایی ها در اهداف نظامی شان در عراق، موج خشونت ها را به رخ واشنگتن كشید.
تهدیدهای ناشی از مناقشه لبنان و فلسطین از مواردی است كه منشأ نگرانی پادشاهی سعودی است.
سعودی ها در عین حال كه با دیپلماسی ایران رقابت دارند مواضع تند خود را نسبت به اسرائیل ابراز می كنند و از اعراب سنی حمایت می كنند. آنها همچنین نسبت به مسأله هسته ای ایران توجه ویژه ای دارند.
نخستین واكنش سعودی ها به سیاست خارجی ایران در سپتامبر ۲۰۰۵ مشاهده شد. زمانی كه تركی الفیصل كه بعدها سفیر عربستان در واشنگتن شد، اظهار داشت: «وقایع طوری پیش می رود كه ایران دست برتر را در عراق پیدا می كند.» «سعودالفیصل» وزیر امور خارجه عربستان سعودی كه برادر تركی الفیصل هم هست و از فرزندان شاه سابق عربستان به شمار می آید، بهار سال گذشته در دیداری با جورج دبلیو بوش ضمن انتقاد از برنامه هسته ای ایران در عین حال گفت: «ما از كابوس شبانه رنج می بریم كه آمریكا بخواهد جنگی علیه ایران راه بیندازد.»
به هر حال از تابستانی كه گذشت مقام های آمریكایی شروع به دریافت نشانه های متفاوتی از سوی مقام های سعودی كردند كه با آنچه تاكنون میان دو دولت جاری بود، متفاوت به نظر می رسید.
شاهزاده «بندر بن سلطان» كه از دوستان نزدیك خانواده بوش به شمار می آید و سال ها است در صحنه واشنگتن به چهره ای پرنفوذ تبدیل شده است، به عنوان مشاور امنیتی ملك عبدالله منصوب شد. در آن زمان در حالی كه «بندر» به طور پیوسته به آمریكا سفر می كرد تا با اعضای دولت بوش دیدار كند، در واشنگتن این گونه شایع شد كه او چهره ای رقیب ایران در خاورمیانه است از جمله فعالیت های او كه در این سخنان پس پرده مطرح می شد، تلاش برای قطع نفوذ حماس بر فلسطین و حمایت از تلاش های اسرائیل برای انزوای حزب الله در لبنان بود.
در این میان استعفای ناگهانی تركی الفیصل و ذكر این كه بنا به دلایل شخصی دست به چنین كاری زده است، بر صحت این شایعات افزود. مطبوعات اسرائیل نیز بدون تأیید مقام های خود از دیدار پنهانی «بندر» با «ایهود اولمرت» نخست وزیر اسرائیل در كشوری ثالث خبر دادند. البته مقام های سعودی به شدت خبر دیدار «بندر» با «اولمرت» و یا دیگر اعضای دولت صهیونیستی را رد كردند.
در میان همه این شایعات و گفت و شنودها ناگهان «دیك چنی» به عربستان سعودی پرواز كرد تا چند ساعتی با ملك عبدالله دیدار كند. درباره این دیدار اطلاعاتی منتشر نشده است اما آن طور كه منابع سعودی می گویند اگر «دیك چنی» فكر می كرد ملك عبدالله جواز مقابله با ایران را امضا خواهد كرد، كاملاً در اشتباه بود. از آن زمان به بعد سیاست خارجی عربستان تحت رهبری ملك عبدالله طور دیگری جلوه كرده است. او تمایل خود را به گفت وگو با ایران نشان داد. اما هنوز مشخص نیست كه آیا آمریكا می خواهد او چنین كاری كند یا نه.
آنچه پیداست ریاض در تداوم خط مشی گفت وگو با تهران، سعی می كند خود را جدی نشان دهد. در این راستا سعودی ها در لبنان علاقه مندی خود را به برقرار كردن اتحاد میان مخالفان و موافقان سوریه نشان داده اند و همان قدر به دوستان قدیمی خود اهمیت نشان می دهند كه به حزب الله. ملك عبدالله در اقدام بلندپروازانه دیگری همچنین تلاش كرده است دیگر بار طرح صلح خود را میان اعراب و اسرائیل به جریان اندازد.
مسأله این است كه آیا پادشاهی سعودی در میدان دو جناح فلسطینی آنقدر نفوذ دارد كه از بروز خشونت میان فتح و حماس كه آنان را تا آستانه جنگ داخلی پیش برد، جلوگیری كند؟ تركی الفیصل می گوید: رهبری عربستان پیش از این تصور نمی كرد دامنه نزاع میان جناح های فلسطینی به این سطح برسد.
به هر حال پادشاهی عربستان زمستان گذشته نشست مكه را ترتیب داد و با دعوت از سران فتح و حماس نخستین توافق صلح میان آنان را برقرار كرد. پس از این آنان (فلسطینی ها) برای تشكیل دولتی واحد كنار هم قرار گرفتند.
آن طور كه منابع نزدیك به آل سعود می گویند این اتفاق یكی از نقاط اختلاف ریاض و واشنگتن شده است. بعدها وقتی دولت بوش شروع به انتقاد از پیمان مكه كرد و اسرائیل تلاش خود را به كار گرفت تا حماس را منزوی كند، ملك عبدالله از این رفتار كاخ سفید ناراحت شد.
اكنون دیپلماسی پادشاهی سعودی همچنان میل به پیشروی در عرصه های سیاسی خاورمیانه دارد. ملك عبدالله ۲۸ مارس سران كشورهای عربی را گرد هم آورد تا دیگر بار طرح صلح خود را كه نخستین بار ۵سال پیش آن را مطرح كرد به جریان اندازد.
این طرح صلح وعده داده است كه در صورت اجرا سازش در میان كشورهای عربی و اسرائیل را تضمین خواهد كرد. براساس این طرح اسرائیل باید به مرزهای ۱۹۶۷ عقب نشینی كند و آینده سیاسی جدید برای فلسطینی های مهاجر ترسیم شود و فلسطینی ها دولت واحد سرزمینی برای سكونت پیدا كنند اما اولمرت با وجود غیرقابل اجرا دانستن این طرح ـ همان طور كه در گذشته هم این طرح با چنین واكنشی روبه رو شده بود ـ اظهار داشت: «عربستان سعودی می تواند اعراب را به سویی بكشاند كه با اسرائیل به توافق برسند.»
در زمانی كه آینده خاورمیانه تیره و تار به نظر می رسد، آیا پادشاهی سعودی و نوادگان جنگجویان صحرا می توانند راهی جدید را كه به سازش منتهی می شود، فراروی اعراب قرار دهند؟

منبع: نیوزویك
نویسنده: كریستوفر دیكی
ترجمه: بنفشه غلامی

منبع : روزنامه ایران