داروهای بنزین زدگی

تثبیت قیمت یک کالا در چارچوب سیاست های حمایتی دولت، آن هم در درازمدت، پیامدهایی ناگوار برای بخش های گوناگون اقتصاد کشور به دنبال دارد. هرچه این حمایت طولانی تر باشد، ریشه دارتر می شود و جامعه در برابر حذف آن مقاوم تر.
بنزین زدگی اقتصاد و سیاست ایران، از آن روست که این کالا سال های طولانی در سبد حمایتی دولت قرار داشته و طبیعی است که نظام قیمت گذاری و چگونگی تخصیص یارانه به آن، به یکی از پرچالش ترین مباحث میان مردم، دولت و مجلس تبدیل شود.
مصرف بی رویه یا اسراف کارانه بنزین، ایجاد آلودگی ناشی از مصرف آن، قاچاق فراوان و ناعدالتی در توزیع یارانه های مستقیم بنزین، از جمله واقعیت های تلخ و ناگواری است که بیشتر کارشناسان و صاحب نظران، وجود آنها را قبول دارند، اما برای دفع آنها راه حل های قیمتی و غیرقیمتی متفاوت و گاه متضادی پیشنهاد می کنند.
گروهی با استناد به این که کشش قیمتی بنزین بسیار پایین است و با افزایش یک درصد قیمت بنزین، مصرف آن بیشتر از ۱۲/. درصد کاهش نمی یابد، بر این باورند که افزایش قیمت بنزین حتی اگر شدید باشد، نمی تواند از مصرف آن به مقداری بکاهد که تولیدات داخلی کفاف تقاضای آن را بدهد، در عوض پیامدهای تورمی آن، چنان چشمگیر است که تمام بخش های اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد؛ از این رو دولت و مجلس را از پیگیری سیاست افزایش شدید قیمت برحذر می دارند.
برخی از کارشناسان نیز با استناد به ناعادلانه بودن توزیع یارانه های مستقیم مربوط به مصرف بنزین و چشمگیر بودن مبلغ اختصاص یافته به واردات آن، بر این باورند که باید بهای بنزین را به قیمت های منطقه ای نزدیک کرد. به این ترتیب، دیگر نه قاچاق سوخت به صرفه خواهد بود و نه دهک های پایین درآمدی، هزینه های یارانه به خودرو سواران متمول را خواهند پرداخت. از دیدگاه این گروه، افزایش قیمت بنزین سبب می شود منابع اختصاص یافته به یارانه های بنزین، در اختیار دولت قرار گیرد و دولت از محل درآمدهای ناشی از آن، امکان توزیع عادلانه تر منافع ملی را به دست آورد.
واقعیت این است که سیاست افزایش قیمت یک کالا در صورتی سبب کاهش تقاضا می شود که کالای جانشینی برای آن وجود داشته باشد. تقاضای بنزین در واقع تقاضای مشتق شده است؛ به این معنا که بنزین به طور مستقیم مصرف نمی شود بلکه به عنوان سوخت در خودرو سوزانده می شود تا فرد یا افرادی از محلی به محل دیگر انتقال یابند. در واقع تقاضای بنزین از تقاضا برای حمل و نقل مشتق شده است. هم از این رو، ناوگان حمل و نقل شهری و بین شهری مهم ترین جانشین بنزین به شمار می آید؛ بنابراین تا هنگامی که دسترسی آسان و ارزان به کالای جانشین بنزین، یعنی ناوگان حمل و نقل عمومی فراهم نباشد، افزایش شدید قیمت بنزین هم نمی تواند از مصرف بنزین به مقداری بکاهد که ۴۰ میلیون لیتر بنزین تولید داخلی، کفاف نیاز مصرفی آن را بدهد.
افزایش تولید بنزین در داخل، اگر چه به لحاظ امنیتی باید در صدر اولویت های دولت باشد، اما به لحاظ اقتصادی به جز سود حاشیه ای بخش پالایش، فایده چشمگیری ندارد، زیرا به هر حال نفت خامی که در پالایشگاه های داخلی قابل پالایش است، در بازارهای جهانی قیمتی دارد که خیلی کمتر از قیمت بنزین وارداتی نیست؛ از این رو نباید در منافع اقتصادی تولید بنزین در داخل آنقدر بزرگنمایی کنیم که اصل پرهزینه بودن تولید بنزین و گران بودن این کالا را نادیده بگیریم.
برای حل معضل آلاینده های ناشی از مصرف بنزین نیز، گناه اسراف کارانه و بی رویه بودن مصرف آن را نمی توان به گردن مردمی انداخت که خودروهای ساخت داخل را سوار می شوند. آنان در تولید خودرو و تعیین مقدار مصرف آن نقش چندانی ندارند، به عکس این مردم هستند که از گران بودن و پرمصرف بودن خودروهای داخلی شکایت دارند؛ از این رو برای پیشگیری از ایجاد آلاینده های زیست محیطی ناشی از سوزاندن بنزین، بهتر است به حال صنعت خودروسازی کشور چاره ای اندیشید. مردم اگر در معاینه فنی خودروهای خود اهمال کنند، به اجبار جریمه های راهنمایی و رانندگی، به راحتی می توان آنان را به این کار وادار کرد.
با توجه به مجموعه عوامل یاد شده، به نظر می رسد افزایش شدید قیمت بنزین، اگرچه برای جلوگیری از قاچاق آن سیاستی مناسب و کارآمد است، اما اگر ناوگان حمل و نقل عمومی به قدر کافی توسعه نیابد، با افزایش قیمت، نه از مصرف بنزین به مقداری چشمگیر کاسته می شود، نه یارانه های مستقیم و غیرمستقیم آن، عادلانه تر خواهد شد.
اگرچه سیاست سهمیه بندی و دو نرخی کردن بهای بنزین برای تامین هدف های یاد شده، در کوتاه مدت، از دیگر گزینه ها مناسب تر به نظر می رسد، اما در درازمدت چاره ای جز توسعه چشمگیر ناوگان حمل و نقل شهری و بین شهری عمومی، درد بیماری بنزین زدگی را درمان نخواهد کرد. توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی سبب می شود که برای بنزین جانشینی قدرتمند و قابل اعتماد به وجود آید، آنگاه لایحه نویسان و قانونگذاران نه تنها از پیامدهای ناگوار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی افزایش قیمت بنزین نگران نخواهند بود که این سیاست را برای جلب رای و نظر مردم، با طیب خاطر تصویب و اجرا خواهند کرد.

سعید خوشرو

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا