تاریخچه جهانی شدن

شهرت «تئودور لویت» عموما به دلیل نوشتن مقاله‌ای برای «مجله تجارت‌ هاروارد» در سال ۱۹۸۳ تحت عنوان «بازارهای جهانی» است. پدیده‌های جزئی دیگری نیز در مطالعه بافت اجتماع در مقیاس جهانی مشاهده شده است.
اصطلاح «جهانی شدن» برای اشاره به این مجموعه تحولات به عنوان یك فرآیند و یا عاملی برای تحولات اساسی است كه كاربردهای متمایز آن به این شرح است:
▪ «تاثیرات اقتصادی و اجتماعی مثبت:
به عنوان ابزاری برای تجارت كه سبب بالا رفتن سطح زندگی و رفاه در كشورهای در حال توسعه و ثروت بیشتر برای كشورهای پیشرفته و جهان سوم می‌شود. این دیدگاه مدعی است كه رفاه اجتماعی در گرو رفاه اقتصادی است.»
▪ «تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و بومی منفی:
به عنوان ابزاری برای امپریالیسم جمعی كه موجب پایمال شدن حقوق بشر در كشورهای در حال توسعه می‌شود. گفته می‌شود با وجود برخی غارت‌ها و سودجویی‌ها این پدیده رفاه را به همراه می‌آورد. اما نتایج منفی شامل یكپارچگی فرهنگی از طریق تهاجم فرهنگی، صادرات نیازهای كاذب و براندازی و سركوب اصالت‌های در سطح منطقه‌ای و جهان، اقوام بومی و فرهنگ‌ها می‌شود.»
● تعریف
عموما تعاریفی كه از «جهانی شدن» ارائه می‌شود مفاهیمی ذهنی هستند كه بر اساس موقعیت تعریف‌كننده – كه دیدی مثبت به جهانی شدن داشته باشد و یا برعكس – و یا تجربیاتش عرضه می‌شوند.
تعریفی عمومی اما محدود از «جهانی شدن» مربوط به صندوق بین‌المللی پول است كه بر رشد تعاملات اقتصادی كشورها از طریق افزایش حجم و تنوع معاملات برون‌مرزی در حیطه كالا و خدمات، آزادی جریان ورود كالاهای بین‌المللی و سرعت بیشتر و فراگیر شدن فن‌‌آوری تاكید دارد. این تعریف بیشتر شبیه به تعریف «اقتصاد جهانی» است كه در آن اكثریت بر این توافق دارند كه «جهانی شدن» مفهوم گسترده‌تر تمدنی است با وجوه در هم پیچیده متنوع اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و فن‌آوری.
● تاریخچه
از آنجایی كه اصطلاح جهانی شدن هر دو جنبه فن‌آوری و سیاست را در بر می‌گیرد، جنبه‌های مختلف تاریخچه‌های مختلفی را نیز خواهند داشت. در زمینه اقتصاد و اقتصاد سیاسی معمولا از جهانی شدن به عنوان «رونق تقسیم‌بندی كار در عرصه جهانی» یاد می‌شود. همچنین جهانی شدن می‌تواند به حجم رو به افزایش تجارت میان كشورها – به وسیله موسسات ثابت كه به شركت‌ها در كشورهای مختلف این اجازه را می‌دهند كه با حداقل مشكلات به مبادله كالا و خدمات بپردازند – اشاره كند.
اصطلاح «آزادیخواهی اقتصادی» (liberalization) به معنی پذیرش طرح اقتصاد كلاسیك جدید بر اساس گردش كالا و خدمات بدون مانع در میان افراد دارای صلاحیت است. این مساله منجر به تخصصی شدن صادرات در كشورها و فشار بر پایان حمایت از عوارض گمركی و دیگر موانع تجارت می‌شود.
دوره «سیستم واحد پولی طلا» و آزادیخواهی اقتصادی در قرن نوزدهم اغلب «دوره اول جهانی شدن» در نظر گرفته می‌شود. این دوره همگام با رشد صنعتی شدن و مبادله كالا به وسیله پول رایج یعنی سكه شروع شد. بنیانگذار نظریه دیوید ریكاردو بود كه بر روی مزایای نسبی و قانون سز كه مربوط به توازن عمومی است كار می‌كرد (بنا به قانون سز عرضه كل كالاهای اقتصادی همیشه و احتمالا مساوی با تقاضای كل است.) به تعبیری بحث بر سر این بود كه كشورها می‌بایست به نحوی كارآمد به تجارت بپردازند تا هر گونه ایجاد شكاف موقت میان عرضه و تقاضا به طور خود به خود اصلاح شود. نظام واحد پولی طلا تقریبا بین سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۸۸۰ در بیشتر كشورهای صنعتی پا به عرصه گذاشت. اگرچه هنوز بحث بر سر این است كه آیا واقعا نظام اقتصادی آنها بر این اساس بوده است یا نه.
«دوره اول جهانی شدن» با شروع جنگ جهانی اول ناكارآمد شد و سپس با بحران نظام پولی طلا در اواخر ۱۹۲۰ تا اوایل ۱۹۳۰ افول كرد. كشورهایی كه شامل این دوره شدند مثل اروپای مركزی كه كشورهای حاشیه‌ای اروپا و مستعمرات اروپا در آمریكا و اقیانوسیه همگی پیشرفت كردند. نابرابری میان دولت‌ها از میان رفت و جریان ورود كالا و كارگر به طور چشمگیری در میان این كشورها آزاد شد.
از جنگ جهانی دوم جریان جهانی شدن توسط «دور مذاكرات تجاری» تحت حمایت GATT هدایت شده است.
این امر منجر به وضع مجموعه‌ای از توافق‌نامه‌ها شده كه موانع تجارت آزاد از سر راه را برمی‌دارد. مذاكرات اروگوئه (۱۹۸۴-۱۹۹۵) سبب ایجاد پیمانی برای تاسیس سازمان تجارت جهانی (WTO) به عنوان واسطه‌ای برای منازعات تجاری شد.
● ماهیت و پیدایش جهانی شدن
مباحث تخصصی بسیار زیادی وجود دارد، مبنی‌بر اینكه آیا جهانی شدن پدیده‌ای واقعی است و یا تنها یك تحلیلی موهوم است. اگرچه این اصطلاح فراگیر شده است اما برخی مولفان می‌گویند كه شاخصه‌های نسبت داده شده به جهانی شدن قبلا در دیگر برهه‌های تاریخی دیده شده است. اگرچه برخی اشاره می‌كنند كه این شاخصه‌ها مثل افزایش تجارت بین‌الملل و نقش بیشتر همكاری‌های چندجانبه به اندازه‌ای كه می‌بایست، عمیقا تقویت نشده‌اند.
برخی از نویسندگان اصطلاح «بین‌المللی» را بر جهانی شدن ترجیح می‌دهند. در بین‌المللی شدن نقش دولت‌ها و كشورها بسیار پراهمیت است در حالی كه جهانی شدن به معنای واقعی آن، از بین بردن نظام‌های دولتی كشورها است. همچنین آنها می‌گویند سردمداران كشورها فاصله زیادی تا فروپاشی دارند. بنابراین این مرحله از جهانی شدن عملی نشده است و احتمالا با در نظر گرفتن تاریخ در آینده هم اتفاق نخواهد افتاد. زیرا بین‌المللی شدن هرگز تبدیل به جهانی شدن نشده است. (اتحادیه اروپا و NAFTA هنوز به دنبال اثبات این ادعا است.)
به هر حال مشكلات و چالش‌های فزاینده جهان كه از قوانین درون‌مرزها پیروی نمی‌كنند مثل آلودگی محیط زیست و جنبش‌هایی كه به عنوان ضدجهانی شدن یاد می‌شود به عنوان حركتی به سوی جهانی شدن تبدیل شده و به وسیله تجربیات به دنبال اشكالی از بنیان‌های مدنی است كه بتواند از دولت‌ها سبقت بگیرد و دموكراسی حقیقی را به ورطه نمایش بگذارد. همان طور كه گفته شده با توجه به اینكه نزاع‌های اصلی بر سر جهانی شدن كه در حال وقوع است می‌تواند جریان بین‌المللی شدن را رد كند، ضرورت یك جنبش جهانی غیرقابل انكار است. در نتیجه می‌توانیم در مورد فرآیند واقعی حركت جوامع به سوی جامعه‌‌ای جهانی انسانی به گفت‌و‌گو بنشینیم. مولفان دیگر معتقدند كه ما در حال انتقال به بخش بی‌ثباتی از تمدن هستیم. شكل هویت اصلی جامعه جهانی هنوز مورد بحث است و توسط گزینش‌هایی كه ما در طی دهه‌های بحرانی آتی می‌كنیم مشخص خواهد شد. برای مثال گروه «گلوبال سناریو» گزینش‌های آینده جهان را با «نیروهای بازار» یا همان اقتصاد جهانی تنها بر پایه یك گروه خاص این طور به تصویر می‌كشد:
دنیایی كه با خط مشی اصلاحات، ثبات، سختكوشی، طرفداری محیط زیست و نمونه جدید استحكام در تضاد است.
برخی مدعی‌اند كه جهانی شدن یك جغرافیای خیالی است و ابزاری است برای حاكمیت «نئولیبرالیست». این گروه كسانی هستند كه تلاش می‌كنند با انعكاس مباحثی از سیاست‌های جهان خط مشی از پیش تعیین‌شده خویش را قانونی جلوه دهند. نویسندگان كتاب‌هایی چون «بدون آرم» این ادعا را با ارائه تصویری از دنیایی جهانی شده بیان می‌كند. موسسه «بریتون وودز» می‌تواند تقاضا كند كه كلیه كشورها تحت برنامه‌های تطبیقی بنیادی اقتصاد را به سوی آزادیخواهی اقتصادی هدایت كنند این برنامه‌ها دولت‌ها را در سرمایه‌گذاری در برنامه‌های بخش‌خصوصی تشویق می‌كند تا به رفاه و خدمات عمومی برسند.
● شاخصه‌های جهانی شدن
جهانی شدن یا بین‌المللی شدن به وسیله نتایجی كه به همراه می‌آورد شناخته می‌شوند. احتمالا بیشتر این نتایج پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمده‌اند. این نتایج شامل جنبش‌های بین‌المللی بیشتر در عرصه محصولات، پول، اطلاعات و همچنین افراد می‌شود.
▪ نتایج اقتصادی
ـ افزایش تجارت بین‌الملل سریع‌تر از سرعت رشد اقتصاد جهانی.
ـ گسترش جریان ورود كالا شامل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی
ـ وضع تعهدنامه‌های بین‌المللی توسط سازمان‌هایی مثل سازمان تجارت جهانی و سندیكا‌های اقتصادی مثل اوپك.
ـ توسعه نظام مالی جهانی
ـ پررنگ‌تر شدن نقش سازمان‌هایی مثل صندوق بین‌المللی پول، سازمان تجارت جهانی و WIPO كه بر معاملات بین‌المللی نظارت دارند.
ـ افزایش فعالیت‌های اقتصادی مثل برون‌سپاری و تجارت برون‌مرزی به وسیله شركت‌های چندملیتی.
● نتایج فرهنگی
▪ مبادلات فرهنگی بیشتر
▪ گسترش تنوع فرهنگی و دسترسی آسان‌تر به فرهنگ‌‌های مختلف، مثلا صادرات فیلم‌های هالیوود و بالیوود. اگرچه فرهنگ وارد شده به آسانی جایگزین فرهنگ‌های محلی می‌شود.
▪ رونق سفر‌های بین‌المللی و صنعت توریسم.
▪ بالا رفتن آمار مهاجرت‌ها شامل مهاجرت غیرقانونی نیز می‌شود.
▪ توسعه تولید كالا‌های مصرفی برای دیگر كشورها به‌خصوص در شرایطی كه با فرهنگ آنها سازگار باشد.
▪ گرایشات و فرهنگ‌های عمومی در سطح جهان.
▪ وقوع رویداد‌های ورزشی جهانی مثل جام‌جهانی فوتبال و مسابقات المپیك.
▪ شكل‌گیری و پیشرفت مجموعه ارزش‌های جهانی.
نتایج در زمینه فناوری و قوانین
▪ پیشرفت زیرساخت‌های مخابراتی و ماهواره‌‌های مخابراتی مجهزتر، كابل‌های نوری زیردریایی و تلفن‌های بی‌سیم.
▪ افزایش شمار اعمال استاندارد‌های جهانی مثل كپی‌رایت و حق ثبت اختراع.
▪ فشار جامعه وكلا برای ایجاد دادگاه جرائم بین‌الملل و جنبش‌های حقوق بین‌الملل.
اغلب بر سر این بحث است كه تروریسم نیز دست خوش جهانی شدن است چرا كه كشورهای خارجی در حالی مورد حمله واقع می‌شوند كه هیچ ارتباط مستقیمی با كشور خود تروریست ندارند.
موانع تجارت بین‌الملل به طور بارز از جنگ جهانی دوم در پی تعهدنامه‌های بین‌المللی مثل موافقتنامه‌ عمومی تعرفه‌ها و بازرگانی (GATT) كاهش یافتند. ابتكارات ویژه‌ای در پی ایجاد سازمان تجارت جهانی (WTO) و GATT صورت گرفت. GATT بدین شرح می‌باشد:● حمایت از تجارت آزاد
▪ در زمینه كالا:
۱) كاهش و یا حذف تعرفه‌ها و ایجاد مناطق آزاد تجاری با گمركی پایین و یا بدون گمركی.
۲) كاهش هزینه‌های حمل و نقل، به خصوص گسترش حمل كانتینری به جای حمل و نقل ا‌ز طریق كشتی.
▪ در زمینه سرمایه:
۱) كاهش و یا حذف كنترل بر سرمایه‌ها
۲) كاهش، حذف و یا یكپارچگی یارانه‌ها برای تجارت‌های محلی
- محدودیت‌های مالكیت معنوی
- یكپارچگی قوانین مالكیت معنوی در تمامی كشورها و به طور كل افزایش محدودیت‌ها.
- به رسمیت شناختن حقوق مالكیت معنوی در امور فراملی مثل قانون حق ثبت اختراع چین كه در آمریكا هم مورد تایید است.
● طرفداران جهانی شدن
حامیان جهانی شدن دموكراتیك گاهی «طرفداران جهانی شدن» خوانده می‌شوند. این گروه معتقدند كه اولین گام در جهانی شدن كه جلب بازار جهانی است باید با تاسیس ارگان‌های دولتی جهانی كه ارائه‌دهنده تمایلات مردم دنیا است كامل شود. تفاوت میان این دسته و دسته دیگر حامیان جهانی شدن در این است كه اینها براساس پیشرفت نظریه‌ای كه جلب مشتری می‌كند تعریف نمی‌شوند بلكه معتقدند كه باید به مردم از طریق جریان دموكراسی حق انتخاب داده شود.
طرفداران تجارت آزاد به این نكته اشاره می‌كنند كه نظریه‌های اقتصادی با مزایای نسبی حاكی از آنند كه تجارت آزاد‌، با مشاركت كلیه كشورها در سود عاید، منجر به توزیع منابع كافی برای همگان می‌شود و به طور كل این امر سبب كاهش قیمت‌ها، كاهش بیكاری و تولیدبیشتر می‌شود.
آزادیخواهان اقتصادی و طرفداران اقتصاد آزاد سرمایه‌داری می‌گویند كه درجات بالای آزادی سیاسی و اقتصادی به شكل مردمسالاری و سرمایه‌داری‌اش در كشور‌های توسعه‌یافته، هم سبب ختم هریك به دیگری می‌شود و هم سبب افزایش كیفیت تولیدات و وفور آن. این دسته جهانی شدن را توزیع سودمندانه‌ آزادی و سرمایه می‌دانند.
مخالفان می‌گویند كه جنبش‌های جهانی شدن از شواهد بی‌پایه و اساسی برای پشتیبانی از دیدگاهشان استفاده می‌كنند. در عوض، آمار‌های بین‌المللی كه در زیر آمده‌اند از جهانی شدن حمایت می‌كنند.
درصد افرادی كه در كشور‌های در حال توسعه با درآمد روزی كمتر از یك‌دلار آمریكا زندگی می‌كردند در عرض ۲۰سال به نصف كاهش یافته است (البته با در نظر گرفتن تورم و قدرت خرید). اگرچه برخی منتقدان معتقدند كه متغیر‌های جزئی بیشتر دیگری برای مشخص كردن خط فقر می‌بایست مورد بررسی قرار گیرد.
- آمار امید به زندگی كشور‌های در حال توسعه پس از جنگ جهانی دوم تقریبا دو برابر شده است و این كشورها در حال پركردن خلا میان خودشان و كشور‌های پیشرفته، جایی كه این روند كندتر شده، هستند. مرگ و میر نوزادان در بسیاری از مناطق در حال توسعه كاهش یافته و به طور كل نابرابری‌های درآمد در دنیا كمرنگ شده است.
- مردمسالاری به طور چشمگیری افزایش پیدا كرده در حالی كه در سال ۱۹۰۰ هیچ كشوری حق رای عمومی نداشته، اكنون این تعداد به ۵/۶۲درصد در بین همه كشورها در سال ۲۰۰۰ رسیده است.
- نسبت جمعیت جهان به جمعیت كشور‌هایی كه سرانه غذای آنها كمتر از ۲۲۰۰كالری در روز بوده از ۵۶درصد در اواسط دهه ۶۰ به كمتر از ۱۰درصد در دهه ۹۰رسیده است.
- نرخ باسوادی افراد مابین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۹ از ۵۲درصد به ۸۱درصد رسیده است. در این میان زنان بیشتر این خلا را جبران كرده‌اند به طوری كه نرخ باسوادی زنان نسبت به مردان از ۵۹درصد در سال ۱۹۷۰ به ۸۰درصد در سال ۲۰۰۰ افزایش یافته است.
- درصد كارگران كودك از ۲۴درصد در سال ۱۹۶۰ به ۱۰درصد در سال ۲۰۰۰ كاهش یافته است.
- نتایج مشابه دیگری در زمینه نیروگاه‌های تولید برق، خودروسازی، مخابرات و سرانه ارتباطات وجود دارد. همچنین نسبت جمعیتی كه به آب‌های آشامیدنی سالم دسترسی دارند افزایش پیدا كرده است.
به هر حال ممكن است برخی از این پیشرفت‌ها كه ذكر شد نتیجه جهانی شدن نباشند و یا ممكن است بدون شكل رایج جهانی شدن نیز اتفاق بیافتد و یا نتایج منفی آن سبب شود كه مخالفت جنبش‌های ضدجهانی را برانگیزد.
برخی از طرفداران سرمایه‌داری هم از بانك جهانی و هم صندوق بین‌المللی پول انتقاد می‌كنند. آنها بر سر این بحث می‌كنند كه این تشكیلات كه برای نظارت بنا شده‌اند نظام‌های فاسدی هستند كه توسط دولت‌ها پایه‌ریزی شده‌اند نه شركت‌ها. تاكنون اعتبارات زیادی به دیكتاتور‌هایی داده شده كه هرگز به اصلاحاتی كه وعده آن را داده بودند نپرداختند. در عوض بعدها مردم عادی مجبور شدند كه این بدهی‌ها را بپردازند. بنابراین آنها كمتر طرفدار نظام سرمایه‌داری هستند. همچنین به این مساله اشاره می‌كنند كه برخی از تناقضات در جهانی شدن از علایق ویژه گروه‌ها با گرایشات مختلف است. مثل اتحادیه‌های موجود در كشور‌های غربی.
برخی دیگر مثل سناتور داگلاس روچه به سادگی جهانی شدن را به عنوان امری اجتناب‌ناپذیر و حامی پیدایش سازمان‌هایی چون انتخابات آزاد سازمان ملل متحد می‌داند كه بر روی بدنه اصلی بخش‌هایی از جامعه جهانی كه بدون انتخابات آزاد بر سر كار آمده‌اند نظارت اعمال می‌كند.

مترجم: عطیه سالار منش
منبع: Wiki pedia , globalization

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد