نگاهی به فیلم «شب بخیر فرمانده»

انسیه شاه حسینی پس از بسط یك سنت قومی در فیلم «غروب شد بیا» به ترسیم تجربه شخصی خود در سال های جنگ ایران و عراق در «شب بخیر فرمانده» پرداخته، قصه ای كه بر تضاد حضور زن در موقعیت جبهه استوار است.
شاه حسینی كه سابقه فیلمنامه نویسی برای فیلم های كوتاه و نگارش فیلمنامه های بلندی چون «دل نمك»، «آب را گل نكنید»، «اوینار» و «مجروح جنگی» را برای فیلمسازان دیگر دارد كه همه از جریان روز سینمای ایران فاصله داشتند، در اولین ساخته خود «غروب شد بیا» بنا به دغدغه شخصی یك سنت قومی را محور كار قرار داد.
هر چند نفس پرداختن به این مضامین در سینمای ایران كه از عدم تنوع مضامین رنج می بردمی تواند راهگشا باشد، ولی به هر حال در نظر داشتن اصول و قواعد درام است كه حتی موضوعی مستند را واجد قابلیت های یك اثر بلند داستانی می كند تا مخاطب هم از آن فاصله نگیرد. در «غروب شد بیا» پرداختن به آسیب شناسی این سنت قومی (زنی كه شوهرش به دریا رفته و بازنگشته باید منتظر بماند و حق زندگی جدید ندارد) در میان مردم كشورمان به قدری اهمیت پیدا كرده كه در بسیاری مواقع قصه و درام زیر سایه آن باقی مانده و طراحی خطوط قصه ای ناكارآمد كه بیشتر پراكندگی ایجاد می كند به جای تمركز و نوعی ابهام كه بر روابط و مسایل آدم ها حاكم است به این وجه دامن می زند.
شاه حسینی در دومین تجربه خود همان توصیه معروف را مورد توجه قرار داده كه قصه ای تجربه شده كه نویسنده با زوایای آن آشناست می تواند سازنده اثری صمیمی و ملموس شود. او این بار هم به تجربه های واقعی روی آورده، ولی تجربه شخصی خودش به عنوان یك خبرنگار كه ناخواسته در هسته بحرانی جنگ قرار می گیرد. زنی كه می كوشد با پنهان كردن جنسیت خود با فضا و روابط مردانه تطبیق پیدا كند و البته این پنهان كاری دوامی پیدا نمی كند.
فیلم با مقدمه ای كوتاه كه منجر به جا ماندن زن خبرنگار از گروه می شود، او را در شرایط ناشناخته بحران قرار می دهد و كلیت فیلم به تضاد و تقابل او با موقعیت و آدم ها اختصاص می یابد. تقابل فرد با موقعیت گرفتار شده از وضعیت های آشنای نمایشی است كه بنا به طراحی موقعیت می تواند این تقابل را به لایه های گسترده و درونی تر انتقال دهد و حتی باعث تغییر سطح روایت شود.
در «شب بخیر فرمانده» هم گم شدن زن و قرار گرفتن او در فضای ناشناخته، مردانه و خشن جبهه، زمینه قرار گرفتن او در قالبی مردانه را فراهم می كند. موقعیتی كه موجب خلق تعلیق و تغییر سطح روایت می شود.به این مفهوم كه قهرمان قصه فقط دچار تضاد با محیط اطراف نیست، بلكه هویت پنهان او موقعیت طراحی شده را ارتقا می دهد و حالا با فردی سر و كار داریم كه از چند جهت در فشار و بحران است.
او باید زنده بماند و برای زنده ماندن هم باید هویتش را پنهان كند و هم مقاومتش را بالا ببرد. در چنین موقعیتی ویژگی های او به عنوان یك زن است كه مورد تهدید و هجوم قرار می گیرد و بحران فراگیر می شود.فیلم سعی می كند خیلی با موقعیت به لباس مرد درآمدن زن بازی نكند و با طراحی چند موقعیت پشت سر هم و تهدید لو رفتن هویتش، این راز توسط فرمانده كشف می شود و زن را در موقعیتی متعادل تر قرار می دهد تا با كمك فرمانده شرایط امن تری پیدا كند و جرقه ارتباط عاطفی میان آنها در شرایطی غیرمتعارف روشن شود. شرایطی به نوعی ساختارشكن كه رابطه شكل گرفته را هم به نوعی غیرمتعارف و خاص می كند.فیلمساز در مقطع میانی به فراخور قصه باز هم رجعتی دارد به سنت های قومی و قهرمان قصه را با موقعیت پیچیده ای كه دارد درگیر این سنت ها می كند.
با در نظر گرفتن منطق داستانی طراحی این موقعیت با رویكردی مناسب و در نظر گرفتن وجه ایجاز، می توانست نقبی ظریف به این مسایل بزند. اما به نظر می آید با توجه به كم بودن بار دراماتیك قصه در بخش میانی و مسیر به نوعی تخت كه زن در پیش دارد، بخشی عمده از پتانسیل قصه وامدار این موقعیت شده و زمان اختصاص یافته به ماجرای عروسی كه در آستانه برگزاری به دلیل حضور نداشتن داماد بلاتكلیف می ماند یادآور این نكته است.هر چند همراه شدن اجباری زن خبرنگار با افراد محلی كه درگیر این ماجرا هستند، تمهیدی برای پراكنده نشدن داستان و پیوستگی این خطوط است، ولی گسترده شدن این خط از حد یك خط فرعی به ماجرای شكل دهنده بخش عمده میانی، همچنان مطرح است.
فیلمساز با تمهیداتی چون آگاهی داشتن زن خبرنگار از سرنوشت نهایی داماد و خانواده اش و. .. كه به نوعی او را دچار همذات پنداری با مساله افراد محلی می كند تلاش كرده تا این ضعف را با مولفه های روایی پوشش دهد اما كارآیی آنها محدود باقی می ماند.
نكته دیگر در مورد «شب بخیر فرمانده» این است كه فیلم پتانسیل اصلی خود را از قرار گرفتن قهرمان قصه در موقعیتی نامتعارف می گیرد، ولی در این میان نمی تواند به دفاع مقدس منحصر به فرد كشورمان از زاویه دید یك زن، نگاهی متفاوت داشته باشد. زنی كه خود به نوعی گرفتار شرایط می شود و اجازه انتخاب ندارد.
طبعا موقعیت خاص او این قابلیت را داشت كه با نگاه جزئی نگر یك زن، زوایای خاص نه صرفا جدیدی از دفاع مقدس و مردانش به معرض دید مخاطب قرار بگیرد، ولی تعبیر و ترسیم ما از این افراد و جنگ، در پایان فیلم تفاوتی نكرده است. باز هم با مردانی دور از احساسات انسانی مواجه هستیم كه همه چیز را بر بروز عاطفه مقدم می دانند و باید از نگاه گریخته، حرف های نیمه تمام و. .. آنها تعبیری انسانی از یك رزمنده پیدا كنیم.

منبع : روزنامه ابرار