همه چیز پیرامون معضل بزرگ دوپینگ

قدمت دوپینگ از واژه های هلندی اسمی است كه قدمت آن به ۲ هزار سال قبل از میلاد برمی گردد، جایی كه هومر در نوشته های خود به مصرف قارچ های غنی از پروتئین توسط گروهی از ورزشكاران یونان باستان اشاره كرده است.
كاربرد واژه دوپینگ كمتر از ۱۰۰ سال قدمت دارد.نخستین مورد مرگ بر اثر مصرف دارو در سال ۱۸۸۶ میلادی در یك مسابقه محلی دوچرخه سواری اتفاق افتاد.در سال ۱۹۱۰ میلادی دوپینگ برای اولین بار جنبه رسمی و قانونی پیدا كرد به طوری كه در این سال، در یك مسابقه اسب سواری، اسب های مسابقه از نظر مصرف مواد نیروزا مورد آزمایش قرار گرفتند.
در المپیك ۱۹۵۴ گزارشاتی مبنی بر استفاده از دارو توسط ورزشكاران شوروی سابق انتشار یافت.مرگ كورت انمار جانسون، دوچرخه سوار دانماركی در المپیك ۱۹۶۰ رم خبری تكان دهنده برای جهان ورزش بود.تا اینكه اولین آزمایشات دارویی در المپیك به سال ۱۹۶۸ در المپیك زمستانی فرانسه به عمل آمد.
طبق تعریف كمیسیون پزشكی كمیته بین المللی المپیك دوپینگ عبارت است از تجویز یا مصرف یك ماده خارجی-یا ماده درون زای بدن، با مقادیر غیر عادی و یا راه استعمال غیر طبیعی توسط شخص سالم با هدف افزایش كارآیی ورزشی.از سوی دیگر در سال های اخیر پدیده ای به نام«پارا دوپینگ» نیز پا به عرصه وجود نهاده كه عبارت است از دادن دارو به یك ورزشكار توسط حریف، جهت كاهش كارآیی وی و یا بدنام كردن ورزشكار .
● دوپینگ در عصر جدید
در سال های اخیر همگام با پیشرفت دانش پزشكی و داروسازی در كنار استفاده صحیحی از كشفیات روزافزون علوم، متأسفانه عده ای افراد سودجویانه استفاده نابجا از داروها را در جامعه اشاعه می دهند.
یكی از عرصه های این سودجویی كاربرد غیر از داروها در ورزش و ترویج آن بوده است كه اهداف اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی در ورای این موارد استفاده نابجا وجود دارد.موارد فراوان خلع مدال، عوارض زیانبار گسترده جسمی و روحی گزارش شده از ورزشكاران و بالاخره موارد مرگ و میر قابل توجه ناشی از ارتكاب دوپینگ، حاكی از گسترش تكان دهنده این ضدارزش در صحنه ورزش می باشد.
در سال۱۹۸۱ یك بررسی در بین دانش آموزان ورزشكار آمریكایی نشان داد كه ۸۰ درصد افراد تحت مطالعه حداقل یك مورد سابقه استفاده از الكل۲۰، درصد از آنها سابقه مصرف ماری جوانا و ۲ درصد از این افراد تجربه مصرف استروئیدهای آنابولیزان را داشته اند.در یك بررسی دیگر بر روی رشته های دیگر ورزشی كمترین میزان كاربرد داروها در رشته هاكی روی چمن و بیشترین میزان كاربرد در رشته های وزنه برداری و دوومیدانی ثبت شده است.
در حال حاضر تمامی سازمان های اجرایی ورزش و در رأس آنها كمیسیون پزشكی كمیته بین المللی المپیك كه از سال ۱۹۷۶ فعالیت رسمی خود را شروع كرده مسؤولیت مبارزه با دوپینگ را در سراسر جهان برعهده دارند.این سازمان ها تدوین و انتشار فهرست هایی همراه با تجدید نظر مداوم را در برنامه كار خود قرار داده اند و به انتشار این فهرست ها همراه با انتشارات آموزشی دیگر و نیز انجام آزمایشات دارویی روی نمونه های گرفته شده از ورزشكاران نسبت به ریشه كنی دوپینگ اقدام می نمایند.
● كاربرد غیر مجاز داروها در جوانان
▪ دوران جوانی:
مرحله قدرت و آسیب پذیری زیاد شناخته شده است.طغیان احساسات جوانی و طلب شهرت و مقام می تواند جوانان ورزشكار را در برخی از موارد تشویق به كاربرد غیر مجاز دارو نماید.در نتیجه یك مطالعه بر روی جوامع غربی، داروها و موارد كاربرد غیرمجاز، برحسب میزان مصرف آنها به ترتیب الكل، ماری جوآنا، دخانیات، آمفتامین ها، داروهای توهم زاوكوكائین، ویتامین ها و بالاخره استروئیدهای آنابولیزان گزارش شده اند.
به دلیل حساسیت سنی ویژه، ایجاد مقاومت درونی در جوانان از طریق ارایه آموزش های مفید درخصوص داروها و عوارض مخاطره آمیز آنها،بهتر از منع مستقیم و اعمال مجازات های شدید است،گرچه اتخاذ شیوه های قانونی نیز در جای خود در مورد افراد ضرورت دارد.
● دلایل منع دوپینگ
دوپینگ خود به دلایل اساسی زیر ممنوع شناخته شده است:
▪ دلایل فیزیكی:
كاربرد داروها طیفی از اثرات جانبی ناخواسته و زیانبار را برای بدن فرد بر جای می گذاردكه می تواند در پاره ای از موارد برگشت ناپذیر باشد و از این رو، صدمات جبران ناپذیری را بر روی سلامتی ورزشكار وارد نمایند.
▪ دلایل اخلاقی:
دوپینگ با اهداف عالیه ورزش كه سالم سازی جسم و روح می باشد منافات دارد.از طرف دیگر این پدیده زمینه ای برای كشانده شدن جوانان ورزشكار به سوی بلای خانمانسوز اعتیاد را فراهم می آورد.
▪ دلایل قانونی:
دوپینگ به دلیل ایجاد برتری غیر منصفانه در صحنه ورزش،بر خلاف مقررات جاری سازمان های اجرایی ورزش می باشد و ارتكاب آن جرم شناخته می شود.
● قوانین جاری
همچنان كه در بخش های پیشین ذكر شد اتكا به مقررات و اعمال مجازات های شدید برای مرتكبین دوپینگ،در كنار برنامه های مدون، آموزش و پرورش فكری جوانان ورزشكار برای مبارزه با این ضد ارزش ضروری می باشد. سازمان هایی نظیر كمیسیون پزشكی كمیته بین المللی المپیك،كمیته المپیك ایالات متحده و سایر سازمان های اجرایی و بین المللی،همگی با محكوم نمودن دوپینگ در ورزش، مقررات خاصی را در مسابقات تحت پوشش خود به مرحله اجرا گذاشته اند و در قالب این مقررات مجازات های ویژه ای را نیز جهت مرتكبین دوپینگ پیش بینی كرده اند.با تمایز بین استفاده آگاهانه و عمدی از یك سوء مصرف غیرآگاهانه در قالب فرمول های دارویی درمانی(نظیر وجود داروهای ممنوعه در فرمول های ضد سرماخوردگی یا ضد اسهال) مجازات های خود را چنین اعلام نموده است:
▪ دوپینگ آگاهانه
ـ ۳ سال محرومیت از شركت در مسابقات رسمی برای اولین مورد تخلف.
ـ محرومیت مادام العمر از شركت در مسابقات رسمی برای دومین مورد تخلف.
▪ دوپینگ غیر آگاهانه
ـ ۳ ماه محرومیت از شركت در مسابقات رسمی برای اولین مورد تخلف.
ـ ۲ سال محرومیت از شركت در مسابقات رسمی برای دومین مورد تخلف.
لازم به ذكر است كه در تمامی موارد فوق الذكر،اگر فرد خاصی موفق به دریافت مدال شده باشد مدال وی باز پس گرفته می شود.
● داروهای دوپینگ
از دیدگاه كلی ۳ گروه از داروها توسط ورزشكاران مورد استفاده نابجا قرار می گیرند كه عبارتند از:
۱) داروهای نیروزا كه توسط ورزشكار به طور آگاهانه برای افزایش كارآیی ورزشی مورد استفاده قرار می گیرد مانند استروئیدهای آنابولیزان.
۲) داروهای درمانی كه توسط ورزشكار یا پزشك معالج وی به طور آگاهانه و یا ناآگاهانه در قالب نسخه های درمانی مورد استفاده واقع می شوند،طبق مقررات برخی از این داروها نظیر داروهای ضد احتقان مقاد سمپاتیك و داروهای ضد اسهال و یا كورتیكواستروئیدهای موضعی،در صورتی كه قبل از مسابقه توسط پزشك تیم،مصرف آنها به اطلاع كمیته برگزار كننده رسیده باشد،مجاز شمرده می شوند.
۳) داروهای نشئه آور كه برای ایجاد حالت خوشی كاذب و عدم احساس خستگی و تنش های روحی توسط ورزشكار مصرف می شود نظیر الكل و ماری جوآنا.براین اساس مصرف ۵ گروه از داروها توسط ورزشكاران در مسابقات ورزشی ممنوع می باشد كه عبارتند از: محرك های سیستم اعصاب مركزی- ضد دردهای مخدر- استروئیدهای آنابولیزان- داروهای مدر- مسدودكننده های گیرنده های بتاآدرنرژیك.
● داروهای محرك سیستم اعصاب مركزی
این داروها در درمان جهت افزایش هوشیاری،رفع خستگی،كاهش اشتها،درمان برخی اختلالات خواب آلودگی و نیز در فزون فعالیتی كودكان بكار می روند. داروهایی از این دسته كه در ورزش مورد استفاده نابجا قرار می گیرند، شامل كوكائین، آمفتامین،كافئین و پروپانوئل آمین هستند.طبق بررسی های به عمل آمده بیش از میلیون ها نفر از جوانان كوكائین مصرف می كنند. محرك های سیستم اعصاب مركزی توسط ورزشكاران برای افزایش میزان انرژی، دقت و تمركز حواس، تحریك رفتاری و بالابردن سطح هوشیاری استفاده می شوند.
این داروها در حدود ۲۰ درصد از مجموع سوءاستفاده های دارویی را به خود اختصاص می دهند.كوكائین برای اولین بار توسط فروید جهت درمان دسته ای از اختلالات عصبی به كار رفت اما به دلیل بروز عوارض جانبی خطرناك و كشف داروهای جدیدتر با خصوصیات برتر، به زودی كنار گذاشته شد.كوكائین ابتدا ایجاد حالت سرخوشی و نشئه و پس از آن حالت ناامیدی می نماید.سرعت انعكاس های محیطی فرد در پاسخ به دارو بالا رفته اما در كنار آن، فشار خون و تعداد ضربان قلب نیز به طور قابل توجهی افزایش می یابد.
از عوارض جانبی كوكائین می توان به كاهش هماهنگی حركات،هیجان،بی خوابی،بی قراری،اضطراب،جنون،سكته های قلبی و نارسایی احتقانی قلب اشاره كرد.به عنوان نمونه مرگ لین بیاس، ستاره بسكتبال دانشگاه مریلند آمریكا و دان راجرز فوتبالیست آمریكایی در سال۱۹۸۶ بر اثر اسید وزلاكتیك ناشی از مصرف كوكائین بوده است.آمفتامین ها گروه دیگری از این دسته داروها هستند.سرآغاز دوپینگ در وزرش های نوین با این داروها بوده است.این داروها توسط ورزشكاران جهت كاهش احساس خستگی،افزایش انعكاس های محیطی و تمركز حواس،حالت تهاجمی و بالاخره كاهش وزن استفاده می شوند.
به دلیل عدم احساس خستگی توسط ورزشكاران این خطر وجود دارد كه این افراد ساعت های متمادی به فعالیت بدنی ادامه داده و عوارض جبران ناپذیری به بدن آنان وارد آید.عوارض قلبی و عروقی،اختلالات انعقاد خون،خشونت و بی رحمی، اعتیاد،تحریك عصبی و گرمازدگی از اثرات ناخواسته این داروها هستند.مرگ كورت انمار جانسون دوچرخه سوار دانماركی در المپیك ۱۹۶۰ رم در اثر مصرف آمفتامین بوده است.فتیل پروپانوئل آمین، محرك دیگر سیستم عصبی مركزی است كه در فرمول های ضدسرما خوردگی جهت رفع احتقان و آبریزش دستگاه تنفسی فوقانی استفاده می شود.این دارو به دلیل،بروز اثرات سمی در مقادیر مصرف بالا كمتر توسط ورزشكاران استفاده شده است.از عوارض جانبی این دارو می توان به افزایش فشار خون،حملات صرعی،آریتمی قلبی و حتی افزایش احتمال سكته قلبی اشاره كرد.
داروی دیگر محرك سیستم اعصاب مركزی،كافئین است.كافئین ماده ای از گروه متیل گزانتین هامی باشد كه در چای و قهوه به وفور وجود دارد.این دارو،علاوه بر خصوصیات كلی تحریك سیستم اعصاب مركزی به دلیل افزایش مصرف اسیدهای چرب، می تواند انرژی زا هم باشد.كافئین در تركیب برخی از داروهای مسكن و ضد سرماخوردگی وجود دارد.در ورزش های استقامتی،برخی از ورزشكاران از این دارو استفاده می كنند.
از عوارض ناخواسته این دارو علاوه بر عوارض كلی، خاصیت مدری،آریتمی قلبی،عدم هماهنگی اعمال دقیق و برهم زدن وضعیت خواب و بیداری را می توان نام برد. به دلیل وجود كافئین در تركیب نوشیدنی های معمولی غلظت مجازی معدل۱۲ میكروگرم بر میلی لیتر از این دارو در ادرار تعیین شده است كه بالاتر از آن دوپینگ محسوب میشود.
● داروهای مُدر
این داروها شامل دسته گسترده ای از تركیبات شیمیایی با اثر مشترك افزایش میزان دفع ادرار می باشد. داروهای مدر در مواردی نظیر گلوكوم، قلیایی كردن ادرار،آلكالوزمتابولیك،كوه گرفتگی حاد، ادم حاد ریوی، افزایش كلسیم خون، مسمومیت با یون های مختلف، نارسایی حاد كلیوی، افزایش اسید اوریك خون، فشار خون بالا، نارسایی احتقانی قلبی و دیابت بی مزه كاربرد درمانی دارند.
مصرف نابجای داروهای مدر در ورزش به دلیل اثر كاهش وزن ناشی از آنها است كه در رشته هایی نظیر كشتی، وزنه برداری، بوكس، ورزش های رزمی و قایق رانی مطلوب است به علاوه این داروها برای رقیق كردن ادرار و فرار از نتیجه آزمایشات مثبت سایر داروهای مورد استفاده در دوپینگ به كار می روند.از عوارض ناخواسته این داروها، به هم خوردن تعادل آب و الكترولیت های بدن(كه برای حفظ حیات بسیار ضروری است) و مخاطرات قلبی- عروقی، عصبی و متابولیك ناشی از آن قابل ذكر است.
● استروئیدهای آنابولیزان
استروئیدهای آنابولیزان، مشتقات هورمون های مردانه یا تستوسترون می باشد كه در مقایسه با خود تستوسترون(هورمون مردساز)دارای اثرات آنابولیك بیشتر و اثرات مردانه(آندروژنیك)كمتر هستند.مصارف درمانی این گروه دارویی، شامل اختلالات عملكرد غدد جنسی مردانه، كم خونی، سرطان پستان(به عنوان داروی كمكی)آنژیوادم ارثی و آندومتریوز(بیماری زنان)، تأخیر در رشد استئوپروز(پوكی استخوان)، سوختگی و جراحی می باشد.
برای درمان كوتاه مدت از انواع خوراكی نظیرمتیل تستوسترون و جهت درمان بلند مدت از انواع تزریقی مانند ناندرولون استفاده می شود.نخستین گزارشات حاكی از كاربرد نابجای این داروها در ورزش به سال۱۹۵۰ مربوط می شود تا جایی كه گروهی از وزنه برداران و بدنسازان مرتكب دوپینگ با این داروها شده بودند.پس از آن درخشش وزنه برداران روسی را در المپیك ۱۹۶۰ به مصرف داروهایی از این دسته نسبت دادند. استروئیدهای آنابولیزان در سال ۱۹۷۴ به فهرست داروهای ممنوعه اضافه شدند.
به دلیل احتمال مصرف نابجای هورمون تستوسترون توسط ورزشكاران برای فرار از نتایج آزمایش مثبت در سال۱۶۸۴ نسبت غلظت ادراری تستوسترون به ابی تستوسترون معادل۶ به۱ به عنوان حد مجاز شناخته شد و بالاتر از آن، نشانگر مصرف تستوسترون خارجی قلمداد گردید.(زیرا این تركیب در بدن یك فرد عادی وجود دارد)خلع مدال طلای بن جانسون دونده كانادایی در المپیك۱۹۸۸ سئول به دلیل مصرف نابجای داروی استانوزولول و ده ها مورد دیگر از این دست نشانگر وسعت مصرف این داروها در ورزش امروز می باشد.
این داروها توسط ورزشكاران جهت افزایش كارآیی ورزشی، حجم و قدرت عضلانی، ایجاد ظاهری درشت و خشن نما و بالاخره افزایش حالت تهاجمی و كاهش احساس خستگی استفاده می شود.بیشترین میزان مصرف این داروها در رشته های بدنسازی، دوومیدانی، كشتی، وزنه برداری و فوتبال گزارش شده است.اولین گروه از اثرات جانبی این داروها، عوارض مردانه(آندروژنی)ناشی از آنها است كه شامل پیدایش و افزایش جوش صورت، طاسی، تحریك پذیری،حالت تهاجمی، ژنیكوماستی، ایجاد صفات مردانه در زنان و بالاخره عقیمی می باشد.عوارض عضلانی اسكلتی این داروها شامل تسریع بسته شدن اپی فیز استخوان ها(خط رشد) در دوران نوجوانی و جوانی و بنابراین ركود رشد، افزایش احتمال در رفتگی استخوان، عدم تناسب عضله با زردپی و بالاخره تخریب مفاصل می باشد.
استروئیدهای آنابولیزان پس از بسته شدن اپی فیز تأثیری بر روی رشد استخوان ها ندارند.عوارض كبدی استروئیدهای آنابولیزان گسترده بوده و در زمره عوارض بلند مدت و خطرناك این داروها می باشد.این عوارض در هنگام مصرف انواع خوراكی داروها بیشتر دیده می شوند و امروزه به دلیل روی آوردن ورزشكاران به این نوع از داروها به لحاظ دفع سریعتر آنها نسبت به انواع تزریقی، متأسفانه میزان مصرف نوع خوراكی بالا رفته است.
اثر بر روی متابولیسم (سوخت و ساز)كبدی داروها و استروئیدهای درون زا، احتباس صفرا و یرقان انسدادی، نارسایی كبدی، تخریب بافت كبد و بالاخره سرطان های خوش خیم و بدخیم از جمله عوارض كبدی این داروها هستند كه زمان بروز آنهاحتی تا۲۲ سال بعد از مصرف دارو نیز گزارش شده است.
دسته بندی عوارض جانبی داروهای آنابولیزان، بر روی كلیه و پروستات ایجاد می شود كه مهم ترین آنها بزرگ شدن پروستات وسرطان پروستات و سرطان كلیه هستند.از جمله مهم ترین عوارض قلبی، عروقی و خونی استروئیدهای آنابولیزان كه به فراوانی مشاهده می شود و بدین ترتیب افزایش احتمال بروز سكته قلبی(انفاركتوس میوكارد) و سكته مغزی، افزایش میزان انعقاد خون و افزایش تعداد سلول های خون (پنی سیتمی) قابل ذكر هستند.
علاوه بر اثرات جسمانی فوق الذكر، دسته ای از اثرات روحی- روانی نظیر افسردگی، هیجان، جنون و بالاخره اعتیاد نیز در اثر مصرف این داروها ایجاد می شود.

منبع : روزنامه ابرار ورزشی