فن‌بازارها

هم سیستم صنعتی و هم سیستم فناوری كشور باید چنان باز ‌آفریده شوند كه جواب‌گوی نیازهای متنوع و پیچیده شركت‌ها و موسسات داخلی در قرن بیست‌ویكم باشند. آن‌چه به ویژه اهمیت دارد، و تاكنون از دید این سیستم‌ها پنهان مانده است، ایجاد یك زیرسیستم توانمند برای معرفی، اشاعه و تسهیل مبادلات فناوری بین شركت‌ها و موسسات داخلی از یك‌سو، و بین آن‌ها و شركت‌های خارجی از سوی دیگر است. فن‌بازارها یكی از عناصر حیاتی این زیرسیستم محسوب می‌شوند. باید اشاره شود كه فن‌بازارها با نمایشگاه‌های تخصصی صنعتی، كه به تعداد فراوان در كشور ما برپا می‌شوند، تفاوت‌های فاحش دارند.
انتقال فناوری به شرطی موفق است كه متضمن انتقال "فناوری مناسب"۱ در زمان مناسب، با قیمت مناسب و از منبع مناسب باشد. رعایت و تضمین این تناسب‌ها، كه نمایان‌گر شایستگی در انتقال فناوری است، در وهله اول نیازمند "شناخت" كیفیت و عملكرد انواع فناوری‌های قابل دسترسی است كه در گستره‌ی نیازهای فناورانه‌ی شركت‌ها و سازمان‌ها قرار می‌گیرند. گروه‌هایی كه تجربه‌ای در انتقال فناوری دارند و كارایی هزینه‌ای را مهم می‌دانند، درك می‌كنند كه اشراف بر قیمت‌ها چه نقش تعیین‌كننده‌ای در صرفه‌جویی هزینه‌های انتقال فناوری دارد. شناخت دقیق منبع انتقال فناوری، كه اصطلاحا "فرستنده" نامیده می‌شود، نیز اهمیتی در خور توجه دارد. در بسیاری از موارد، شركت‌های خارجی از روزنه "شهرت" خود، كه بیشتر مبتنی بر تبلیغات غیرواقعی است، وارد بازارهای انتقال فناوری می‌شوند و فناوری‌های نامناسب ـ و اغلب فرسوده ـ را به گروه‌های كم‌شناخت در كشورهای در حال توسعه منتقل می‌كنند. بعضی دولت‌ها، هم‌چون كره‌جنوبی، در سال‌های اخیر سازوكار نوآورانه‌ای را برای بهبود كارایی انتقال فناوری ابداع كرده‌اند كه به "فن‌بازار" موسوم شده است. در كره‌جنوبی، فن‌بازارها به منزله‌ی رویدادهایی پنج‌روزه شناخته می‌شوند كه در آن‌ها سه فعالیت كلیدی انجام می‌گردد:
۱) برپایی همایش‌هایی در زمینه فناوری (كه جنبه بحث و آگاهی‌رسانی دارد)؛
۲) معرفی و نمایش كیفیت و عملكرد فناوری‌ها؛
۳) مذاكرات تجاری رودررو بین متقاضیان و دارندگان فناوری ( كه به عقد موافقت‌نامه‌های همكاری یا قراردادهای انتقال فناوری منتهی می‌شود). به گزارش مطبوعات كره در سال ۱۹۹۵، شركت‌های كره‌ای به قصد كسب فناوری از شركت‌های خارجی، در هشت فن‌بازار شركت نموده‌اند. بزرگترین فن‌بازاری كه تاكنون در كره برپا شده است، مربوط به مارس ۱۹۹۵ در شهرك تحقیقاتی دایدوك به میزبانی مشترك وزارت تجارت، صنعت و انرژی كره و موسسه اطلاعات صنعتی و فنی كره برای آپك۲ بوده است. بیش از ۱۰۰ شركت در این فن‌بازار شركت داشتند كه دست‌كم ۵۰ شركت، خارجی بودند، هم‌چنین مطبوعات گزارش داده‌اند كه موسسات ذیربط كره در حال مطالعه برای تاسیس یك فن‌بازار دائمی در كره هستند كه هدف آن ایجاد یك نظام پركیفیت و روزآمد اطلاع‌رسانی جهت انتقال فناوری است.
● نقش‌های گسترده فن‌بازارها
فن‌بازارها كه اغلب با مشاركت شهرك‌های تحقیقاتی یا پارك‌های فناوری و به اهتمام سازمان‌های تسهیل‌كننده فناوری (به‌ویژه، سازمان‌های ملی انتقال فناوری) برپا می‌شوند، می‌توانند ایفاگر نقش‌های حساسی در فرایند توسعه فناوری باشند. این نثش‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱) معرفی، اشاعه، و تسهیل انتقال فناوری‌های "موجود"؛
۲) معرفی فناوری‌های "آینده". ویژگی مشخص فناوری‌های موجود، این است كه قابل ارائه به صورت "دانش فنی"۳ هستند، اما فناوری‌های آینده هنوز آن‌قدر پرورده نشده‌اند كه قابل ارائه به این صورت باشند. معرفی فناوری‌های آینده، كه به‌خصوص در وزارت دفاع آمریكا یك فعالیت استراتژیك محسوب می‌شود، نیازمند بهره‌گیری از شگردها و ابزارهای خلاقانه، همچون " واقعیات مجازی"۴ و غیره است؛ و از این جهت اهمیت دارد كه دیدگاه استراتژیك شركت‌ها را در قبال فناوری تقویت كرده و آن‌ها را برای پذیرش و سرمایه‌گذاری به‌هنگام در این فناوری‌ها آماده می‌سازد.
● انواع فن‌بازارها
فن‌بازارها را می‌توان به شكل‌های مختلفی ترتیب داد. مثلاً بعضی از فن‌بازارها می‌توانند "واقعی" و بعضی دیگر "مجازی" باشند. فن‌بازارهای مجازی، كه هزینه ناچیزی دارند، در شبكه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای و از جمله در اینترنت برپا می‌شوند. سازمان گسترش، دفتر همكاری‌های فناوری ریاست جمهوری (كه پروژه پارك فناوری پردیس در دست اجرا دارد)، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، و وزارت دفاع هر كدام می‌توانند دست‌كم یك فن‌بازار اینترنتی را سازمان‌دهی كنند. اما از وزارت صنایع و معادن انتظار می‌رود كه پیشگام تاسیس یك فن‌بازار فراگیر واقعی در كشور باشد. از دیدگاه دیگر، فن‌بازارها را می‌توان به صورت بین‌المللی یا ملی، فراگیر یا تخصصی، و حتی در سطح استانی برگزار نمود. استان‌هایی كه دغدغه توسعه صنعتی دارند، به‌ویژه می‌توانند از این امكان مناسب در جهت تسریع توسعه صنعتی خود استفاده كنند.
● سخن پایانی
سامان‌دهی و برپایی فن‌بازارها، مسائل متعددی دارد كه یكی از آن‌ها حفظ حقوق معنوی شركت‌ها و موسساتی است كه فناوری‌های خود را عرضه می‌كنند. شركت‌ها‌، به‌ویژه شركت‌های خارجی، به همان سادگی كه تجهیزات و ماشین‌آلات ساخته‌شده خود را در نمایشگاه‌های بین‌المللی كشور معرفی می‌كنند، حاضر به ارائه فناوری‌های خود نخواهند بود. مسائل جدی دیگری نیز وجود دارد كه بحث آن‌ها از عهده‌ی این نوشتار خارج است، اما هیچ‌یك از این مسائل نمی‌توانند دلیلی بر عدم برپایی انواع فن‌بازارها در كشور باشند. به هر حال، طولانی‌ترین سفرها نیز یك روز با گامی كوچك آغاز می‌شوند.

پی‌نوشت
۱. Appropriate Technologies
۲. سازمان همكاری اقتصادی آسیا ـ پاسیفیك
۳. Know-How
۴. Virtual Reality
نویسنده: مهندس عقیل ملكی فر

منبع : اندیشکده صنعت و فناوری (آصف)