پاسارگاد

هنگامیکه بازمانده های این پایتخت کهن ایران را مشاهده می کنی ناخود آگاه از خود می پرسی ، چرا در اینجا این پایتخت بنا شده است ؟ انگیزه از برپایی آن چه بوده است؟
بر اساس نوشته های تاریخ نگاران قدیم کوروش بزرگ ، آستیاگ (آستیاژ ، آستیاگس) پادشاه ماد را در این دشت شکست داده و این کارمبنای ایجاد بزرگترین و قدرتمند ترین پادشاهی ایران می باشد. از این رو کوروش بزرگ فرمان بنای پایتختی را در این دشت داد، هر چند با ایجاد تخت جمشید ( توسط سایر پادشاهان هخامنشی) برجستگی پاسارگاد کمتر گردید اما ارزشمند بودن آن هیچگاه کمرنگ نگردید بطوریکه پس از بنای تخت جمشید هنوز پادشاهانی بودند که برای تاجگذاری پاسارگاد را برمی گزیدند.
کوروش پاسارگاد را در ۵۵۰ تا ۵۵۹ قبل از میلاد بنا کرد و البته در سال ۳۳۶ قبل از میلاد این شهر به همراه گنجینه پر بهای آن به دست اسکندر مقدونی افتاد.
● معنای پاسارگاد چیست؟
در مورد این واژه هنوز نظری قطعی داده نشده است ، اما هرودوت در کتاب خود ادعا می کند که پاسارگادی مهمترین قوم پارسیان بوده اند و ریشه هخامنشیان از آنهاست . پاسارگاد در برخی از نوشتارهای قدیمی پارسه گَدَ نیز گفته شده است. اما در کل معناهایی که برای آن مطرح شده است شامل: زیستگاه پارسیان ، تختگاه پارسه ، محل استقرار پارسیان و دژ پارسیان می باشد.
در این دشت که در سینه خود هویت ایرانیان را نگه داشته و مانند بغضی در گلو هر لحظه منتظر حکایت تاریخ آن دوره است ، نشانه های زیادی از تمدن ایرانیان وجود دارد که البته مربوط به دوره های گوناگونی است.
▪ این دوره ها را در کل می توان به سه دوره متمایز تقسیم نمود:
۱) آثار پیش ار تاریخ و قبل از هخامنشیان:
در ایوانسنگی مسقفی ( البته امروز اثری از سقف در آن نیست) در شما آرامگاه کوروش به نام تُل تخت ( تخت سلیمان) تکه سفالهای نقش داری و قسمتی از یک مجسمه مربوط به دوران عیلامی کشف شده است.
۲) دوره هخامنشی:
شاید بدون هیچگونه شک و تردید بایستی گفت که با شکوه ترین آثاری که در حال حاضر در دشت پاسارگاد ایران می باشد ، مربوط به این دوره می باشد.
▪ آثاری مانند:
ـ کاخ پذیرایی کوروش بزرگ
ـ کاخ شرقی با نقش برجسته انسان بالدار
ـ کاخ اختصاصی کوروش بزرگ
ـ تَل تخت
ـ اولین چهار باغ ایرانی
ـ آب نماهای کاخ شاهی
ـ ویرانه برج سنگی
ـ بنای معروف به زندان
ـ دژ پاسارگاد
ـ آتشکده پاسارگاد
ـ حوضچه های سنگی
ـ آرامگاه کوروش بزرگ.
۳) آثار بعد از اسلام:
مسجد اتابکان که توسط اتابک زنگی در رمضان سال ۶۲۱ ه . ق ساخته شده است . کتیبه و محراب و قبله نمایی که بر روی قبر کوروش کنده شده مربوط به این دوران است. علاوه بر این اتابک زنگی در صدمتری شمال آرامگاه کوروشبنایی اسلامی بنا کرده که البته امروز هیچ اثری از آن نیست و ویرانه ای بیش از آن نمانده است و از روی آن می توان به عظمت معماری دوران کوروش بزرگ پی برد که بنای آن هنوز پا بر جاست اما سایر آثار بعد از آن یا کاملاً مفقود شده اند و یا بکلی ویران گردیده اند. در سال ۱۳۲۸ خورشیدی ، قطعه سنگی از یک کتیبه که روی آن جمله ( السلطان المطاع ابوالفارس) به خط ثلث زیبا حکاکی شده است از زیر خاک یافت شد و از آنجا که لقب ابوافارس مربوط به شاه شجاع مظفری (۷۵۹ تا ۷۷۶ ه. ق) بوده و چند سکه از او نیز در همان محل یافت گردیده می توان گمان برد که این پادشاه نیز در این منطقه بناهایی را ایجاد کرده بوده است که امروز از آنها هیچ بر جای نمانده است.
کمی که می گذرد و شما پس از مشاهده تمدن نیاکانتان به خودتان باز می گردید و می خواهید جای آنها بیاندیشید ، و کشف نمایید که آنها چگونه این بناها را ایجاد کرده اند ، قبل از هر چیز توجه تان به مقبره با شکوه کوروش بزرگ جلب می شود. مدل سازه این مقبره با تمامی مقبره های سرزمین ما فرق دارد و به آن یگانگی خاصی می دهد. هر چند شاید برای ما فرق کند اما جالب آنکه مقبره ای دیگر شبیه به آن در سرزمین ما موجود است که بعد از آن ساخته شده است و شاید بد نباشد در اینجا به آن نیز اشاره ای کنیم که مانند بسیاری از اثرهای با شکوه سرزمینمان در حال نابودی است و آن مقبره ای در کازرون ( سر مشهد) می باشد که به گور دختر ( آرامگاه منسوب به چیش پش دوره هخامنشی) مشهور است.
آرامگاه کوروش بزرگ در طول این قرن ها با اُبهت ایستاده است ولی باستان شناسان هنوز نتوانسته اند بطور یقین بگویند که این بنا توسط کدام قوم سرزمین کوروش بنا شده است و هر کدام گمانه هایی زده اند،برخی آنرا طرحی از آن مردمان میانرودان بخصوص شبیه زیگورات می دانند،برخی دیگر آنرا طرحی مشترک و آمیخته از میان رودان و سایر اقوام می دانند ، گروهی آنرا از آن قومهای لودیه و ایونیه خطاب کرده اند و برخی باستانشناسان می گویند این بنا از بناهای سنتی خود ایرانیان است و نظریه دهندگان آخر ادعا کرده اند سازه یونانی و یا ساخته شده اقوام آناتولی غربی است.
اگر کمی به شواهد و آثار بر جای مانده بر روی بنا دقت نماییم می توانیم تا حدودی تشخیص دهیم که بنای فوق ساخته و پرداخته کدام یک از مردمان سرزمین کوروش بزرگ است.
از آنجا که معماران ، ایونیه و لیدیه ای دز ساخت بنا از ابزاری خاص استفاده کرده اند و در مقبره کوروش نیز این آثار یافت گردیده می توان حدس زد که این بنا توسط ایشان و به دستور کوروش بزرگ در زمان زنده بودن خود او ساخته اند :
۱) به کار گیری سنگهای تراش خورده که با اتصال های دم گیری شده اند.
۲) اندازه داخلی اتاق با اندازه های ایونی مطابقت دارد.
۳) نحوه برجستگی ها و فرو رفتگی ها در حاشیه درگاه و سقف شیب دارد.
۴) استفاده از بست های آهنی و سربی ، دُم چلچله ای.
۵) اندازه های خارجی کل سازه .البته بیان گردیده که غیر از مهندسان و معماران ، مُغ ها نیز در ساخت آن مؤثر بوده اند و آنها توصیه کرده اند مقبره رو به شرق ساخته شود.
در مورد تاریخ ساخت قبر نیز گمانه ها مختلف است اما می توان تخمین زد که مقبره در ۵۳۰ یا ۵۴۰ پیش از میلاد بنا گردیده است.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی یادمانهای باستانی