با تو از رازها می گویم!

● نگاهی به زندگی و آثار دافنه دوموریه، به انگیزه صدمین سالگرد تولد او
▪ دافنه دوموریه (۱۹۸۹-۱۹۰۷) «نویسندگان باید خوانده شوند و نه دیده یا شنیده»
ـ محل تولد: لندن، انگلیس
ـ تحصیلات: او كه در خانواده ای خلاق و متمول متولد شده بود تحصیلات ابتدایی اش را در منزل فراگرفت و سپس به مدرسه ای در پاریس رفت.
ـ دیگر مشاغل: از همان سنین پائین به آرمان های ادبی دوموریه توسط پدرش كه بازیگر و مدیر برنامه ای به نام سرجرالد دوموریه بود بال و پر داده شد. نخستین داستان او در دوران نوجوانی اش به چاپ رسید و هیچ وقت شغل دیگری را بجز نویسندگی پیشه نكرد.
ـ آیا می دانستید؟ ماندرلی، عمارت معروف با سبك گوتیكی كه رمان ربه كا در آنجا اتفاق می افتد الهام گرفته از منابیلی، خانه این نویسنده در سواحل كورن وال بود كه او ۲۶ سال در آنجا زندگی كرد.
ـ آثار پیشنهادی: بیشتر خوانندگان، او را با «ربه كا» (۱۹۳۸) كه موفق ترین رمان اوست، می شناسند. مجموعه داستان های كوتاه او، نقطه شكست (۱۹۵۹) و «نه پس از نیمه شب» (۱۹۷۱) او را نیز به عنوان استاد این ژانر معرفی می كنند.
ـ تأثیرات: كورن وال، محلی كه این نویسنده به آن ارادت و علاقه فراوانی داشت به عنوان لوكیشن بسیاری از رمان های او مورد استفاده قرار می گیرد. او در جایی نوشته است «كورن وال» به او آزادی نوشتن، پرسه زدن، راه رفتن و... تنها بودن را داده است. دوموریه از خواهران برونته به عنوان دو تن از نزدیكترین الهام دهندگان ادبی خود یاد می كند و بهترین كار او یعنی «ربه كا» نیز با رمانتیسیسم گوتیك مشابهی همچون آثار آنها نوشته شده است. او در سال ۱۹۶۱ یك اثر بیوگرافی از «بران ول» برادر خواهران برونته نوشت».
ـ دنباله ربه كا: برای آنان كه از خواندن این رمان لذت برده اند نویسنده ای به نام سالی بومن دنباله ای بر آن نوشته كه به نام «داستان ربه كا» در سال ۲۰۰۱ به چاپ رسیده است.
ـ اقتباس های سینمایی: بیشتر آثار دوموریه در تئاتر و سینما مورد اقتباس قرار گرفته اند. اورسون ولز با نمایشنامه رادیویی خود از ربه كا در سال ۱۹۳۸ كه به نوبه خود الهام بخش نسخه سینمایی برنده اسكار هیچكاك از این رمان در سال ۱۹۴۰ بود این جریان را باب كرد. در سال ۱۹۷۳ «نیكولاس روگ» یكی از آخرین داستان های كوتاه این نویسنده را به تریلری متافیزیكی به نام «حالا نگاه نكن» تبدیل كرد در حالی كه از یكی دیگر از داستان های كوتاه او به نام «پرندگان» توسط یكی از استادان برجسته سینما «آلفرد هیچكاك» فیلم معروف و تأثیرگذاری به همین نام در سال ۱۹۶۳ ساخته شد.
ـ بیوگرافی پیشنهادی: نویسنده ای به نام نینا آورباچ شرح حالی از این نویسنده در كتابی با عنوان «Daphne. Du Maurier: Haunted Heiress» ارائه داده است كه به آثار و زندگی او نگاهی جامع دارد. در این اثر رابطه دشوار دافنه با پدرش كه همیشه از این كه او پسر به دنیا نیامده بود اظهار تأسف می كرد به تفصیل شرح داده شده است.
همچنین دوموریه مجموعه یادداشت ها و خاطرات خود در فاصله ۱۹۳۲-۱۹۲۰ در كتابی را به نام «دردهای فزاینده (كه همچنین به نام خود او در جوانی معروف است) منتشر كرد كه تكامل حرفه ای این نویسنده را منعكس می كند».
دیشب خواب دیدم دوباره به ماندرلی رفته ام... این سطر آغازین رمان افسونگر «ربه كا» بی شك تكراری ترین نقل قولی است كه از دافنه دوموریه، خالق این اثر جاودانه بر سر زبان هاست. دهم ماه مه امسال مصادف با صدمین سالگرد تولد این رمان نویس محبوب است و دوستداران او به همین بهانه از هم اكنون در تدارك برپایی جشنواره ای هستند كه با برگزاری مجموعه ای از كنسرت ها و جلسات نقد ادبی به بررسی تأثیر گذاری رمان های دوموریه و ابعاد نویسندگی او خواهد پرداخت.
اما براستی راز ماندگاری نام دوموریه و معروف ترین رمان او «ربه كا» چیست و چرا نویسندگان بسیاری دوست دارند فضایی مشابه آثار او را در رمان های خود خلق كنند؟ بی شك اگر دوموریه تنها یك رمان یعنی همان رمان «ربه كا» را می نوشت باز هم به عنوان یكی از تأثیر گذاران و شكل دهندگان فرهنگ عامه پسند و تخیل آفرینی مدرن شناخته می شد.
تنها نویسندگان معدودی موفق به خلق فضاهایی پر رمز و راز و جادویی همچون میهمانسرای جامائیكا یا ماندرلی شده اند و این نویسندگان چنان شخصیت مستقل و تأثیر گذاری به این گونه فضاها و در برخی موارد اماكن و ساختمان ها داده اند كه گویی همچون جانداران یك زندگی سرشار از خاطره دارند. دوموریه استاد نوشته های پراز دلهره و تردید بود. او هیچگاه نمی خواست آرامش خاطر را به خوانندگانش تسلیم كند.
او دوست داشت رمز و راز را جاودانه نگه دارد و می خواست رمان هایش همچنان پس از پایان ذهن خوانندگان را به خود مشغول نگه دارد كه البته در این كار موفق هم بود. به گفته «مارگارت فارستر» كه شرح حالی را درباره او نوشته است دوموریه عادت داشت فهرستی از آرمان های خود و آنچه را كه دوست داشت بدانها برسد، بنویسد. اولویت نخست در رمان نویسی برای او فضا سازی بود و این راز ماندگاری اوست. دوموریه استاد فضاسازی بود.
البته باید درباره این فضاسازی در آثار دوموریه بویژه رمان «ربه كا»ی او به شرح بیشتری از زبان «مارگارت فارستر» پرداخت. به گفته او «دوموریه» در خلق فضای خانه ای كه همچون سایه ای بر زندگی خود او همچنین قهرمان كتابش «ربه كا» سنگینی می كرد از مهارت خاصی برخوردار بود. ماندرلی همان قدر تأثیر گذار است كه هرشخصیت دیگری كه دوموریه در آثارش خلق كرده. این خانه مایه دلبستگی است اما دلیلی برای نفرت و انزجار از آن وجود دارد.
این خانه آكنده از عطر خاطرات ربه كا و روح سرگردان اوست. تمام متعلقات ربه كا در این خانه نگهداری شده است و همچون شیوه روایی این داستان «ماندرلی» پر از راه های پر پیچ و خمی است كه فرد را گمراه می كند و سرانجام او را با توطئه ماكسیم دونیتر جنایتكار رو دررو می كند.
ماندرلی برگرفته از تصویر واقعی خانه ای در كورن وال بود؛ خانه ای به نام «منابیلی» كه دوموریه حتی پیش از آن كه در آنجا ساكن شود عاشقش شد و درباره آن نوشت. او این خانه بی سكنه كه گل های پیچك دید پنجره هایش را گرفته بودند غنوده بر بستری از خیال و در انتظار خود می دید.
تصویری كه از این خانه موجود است آن را استراحتگاهی بسیار ساده و بی پیرایه با سردری كه نوشته هایش را نمی توان به درستی خواند نشان می دهد. همچون ماندرلی «منابیلی» نیز در لابلای درختان گم بود و نمی شد آن را از ساحل دید البته خوشبختانه دوموریه توانست از فروش كتاب «ربه كا» این خانه را اجاره كند.
ماندرلی سرانجام آرزوی منابیلی را برای دوموریه محقق كرد اما دوموریه هیچ وقت مالك آن نشد. به گفته مارگارت فارستر «منابیلی» پر رمز وراز بود و دافنه عاشق این گونه رازها. زندگی شخصی دافنه دوموریه به گونه ای یادآور افسانه پریان و یك سیندرلای واقعی بود.
او در خانواده ای فرهیخته به لحاظ هنری و همچنین آبا و اجدادی متولد شد و به عنوان دختر یك بازیگر و مدیر برنامه سرشناس آزادی كاملی در كودكی خود چه به لحاظ مالی و چه به لحاظ تربیتی داشت. او جوانی خود را به قایق سواری، سفر به دور دنیا با دوستان و نوشتن داستان های كوتاه سپری كرد و سرانجام در سن ۲۰ سالگی بود كه یك ناشر حاضر به چاپ نخستین رمان او شد.
این اثر نه تنها شهرت بلكه ازدواجی برای او به ارمغان آورد كه حاصل آن ۲ دختر و یك پسر به نام های تسا، فلاویا و كریستان بود. رمان های بعدی دوموریه برای او شهرت و ثروت هنگفتی به همراه آوردند و ساخت فیلمی توسط آلفرد هیچكاك به نام «ربه كا» كه در حقیقت اقتباس سینمایی رمان معروف او بود او را بیش از بیش به یك نویسنده سرشناس و جهانی تبدیل كرد. برای نوشتن این رمان «دوموریه» بجز الهام پذیری از خانه «منابیلی» در خلق فضای ماندرلی، از رمان معروف «جین ایر» از شارلوت برونته نیز تأثیر بسیاری پذیرفت.شیفتگی او در برابر خانواده برونته همچنین در یكی دیگر از آثار او به نام «دنیای جهنمی بران ول برونته» كه شرح حال زندگی آشفته برادر دو دختر معروف خانواده برونته است مشهود است. مطمئناً اهلیت مادر آنها كه از كارن وال - جایی كه برونته بیشتر دوران زندگی خود را در آنجا سپری كرد- بوده در این شیفتگی بی تأثیر نبود.
منتقدان ادبی اغلب از نوشته های دوموریه بخاطر نداشتن یك وزنه روشنفكرانه مشابه آثار جورج الیوت یا آیریس مردخ انتقاد كرده اند با این حال او همچنان توسط بسیاری استاد دلهره و تعلیق شمرده می شود.
با مرگ دوموریه نوشته های او گویی به یك عصر منسوخ ادبی پیوستند اما با وجود گذشت همه این سال ها او كماكان یك قصه گوی ماهر و نمونه شناخته می شود. دوموریه برای خوانندگانش یك دنیای مجازی خلق می كرد كه آكنده از ماجرا و رمز و راز بود و همین موجب شده بود تا دهه ها آثار او جزو پر امانت گیرنده ترین كتاب های كتابخانه ها باشد.
دوموریه شیفته گذشته و تورق برگ های تاریخ بود. او بر روی زندگی فرانسیس و آنتونی بیكن ، تاریخچه كورن وال و دو كشور فرانسه و انگلیس در قرن نوزدهم تحقیقات گسترده ای انجام داد و از همه مهم تر این كه كتاب های مختلفی درباره تاریخچه خانوادگی اش نوشت. «جرالد: یك پرتره» شرح حالی از پدرش بود، «دوموریه ها» درباره كل خانواده اش بویژه پدر بزرگش جورج دوموریه كه خود یك رمان نویس و تصویر گر بود نوشته شد و «دردهای فزاینده» یك اثر اتوبیوگرافی است كه در آن بر ۵۰ سال از زندگیش برای آشنایی بیشتر دوستدارانش با آن مقطع شاد و رمانتیك از جوانی اش چشم می بندد.
برای دوموریه ارواح سرگردان خانواده معماگونه اش بود كه همچون سایه ای برفضای زندگی و داستان هایش سنگینی می كرد. در حالی كه نویسندگان معاصر، رمان نویسی را با موضوعاتی همچون جنگ، مذهب، محرومیت، ماركسیسم، روان شناسی و هنر تجربه می كردند و در این راه به سبك های جدید داستان نویسی آلوده می شوند دوموریه رمان های خود را به همان سبك قدیمی و با روایتی یك خطی می نوشت كه سرشار از تعلیق، ماجرا و رمز و راز بودند او از همان جوانی پی برد كه اغلب مخاطبانش را زنان تشكیل می دهند و از همین رو وفاداری خود را به آنان در طول چند دهه و با نوشته هایی كه انعكاس بخش آمال و آرزوهای آنان بود ثابت كرد. با این حال او در برخی آثارش از پای بندی به فرمول های كلیشه ای رمان های عاشقانه سرباز زده است تا به یك رئالیسم روان شناختی پر قدرت دست یابد كه انعكاس بخش احساسات او به پدرش و تا حدی كم به مادرش بود.
این بینش كه در رمان های «جولیوس» ، «ربه كا» و «مفت خورها» نمودیافته است، به نویسنده ای متعلق است كه ذهنش آكنده از خاطرات حضور چیره گر پدرش و دستورات آمرانه اوست. در ربه كا «دوموریه» رئالیسم روان شناختی را با یك فضای تخیلی و نوستالژی كودكانه داستان سیندرلا در هم می آمیزد. ساختار این رمان در یك قالب فانتزی به خواننده عرضه شده است و همین فرم آن را به یكی از بهترین رومانس های گوتیك قرن بیستم تبدیل كرده است. «ربه كا» اغلب عناصر سنتی رومانس های گوتیك را در خود دارد.
یك عمارت ویلایی پر رمز و راز، خشونت، قتل، خیانت، عشق كور و چشم اندازهای زیبا از طبیعت بكر با این حال «ربه كا» چیزی فراتر از یك تریلر ساده یا یك روایت پلیسی- جنایی صرف است. این كتاب دریچه ای به دنیای یك شخصیت پیچیده، برتری جنسی و هویت بشری می گشاید و خواننده خود را به تأمل وا می دارد.
ربه كا و دو داستان كوتاه «پرندگان» و «حالا نگاه نكن» از دوموریه جزو آثار شاخص هستند كه دو سیر تحول داستان های مدرن گوتیك به عنوان نقاط عطف برشمرده می شوند. دوموریه فرم كلاسیك رمان های گوتیك را متحول كرد در رمان های او بویژه داستان های كوتاهش همچون پرندگان و «حالا نگاه نكن» ترتیب منطقی رویدادها به دلایل نامشخص به هم می ریزد و زنجیره هستی از هم می پاشد: انسان ها برای نجات زندگی خود به مبارزه با موجوداتی كه همواره ناتوان تر از خود می شمردند یعنی پرندگان و بچه ها محكوم می شوند و در داستان «حالا نگاه نكن» پیوستگی زمان بارخنه كردن آینده در حال به پرسش گذاشته می شود.
با درگذشت دوموریه بیشتر كتاب هایی كه درباره او نوشته شدند همه توجه خود را معطوف درخشان ترین اثر او یعنی «ربه كا» كردند در حالی كه به اعتقاد برخی نویسندگان چیره دست همچون «سارا دونانت» كه آثار تریلر می نویسد «میهمانسرای جامائیكا» (۱۹۳۶) همانقدر شایسته تحسین و توجه است كه «ربه كا». این رمان اثری باشكوه با اشاراتی ظریف در سرتاسر داستان است. شكارگاه های كورن وال فضای تیره و تار داستان را شكل می دهند و هوای توفانی آن به گونه ای تداعی گر مالك خشن میهمانسرای جامائیكا است.
این میهمانسرا تصویری كامل از بیم، توطئه و شرم است. به گفته دونانت «دوموریه» در به تصویر كشیدن آن تلاقی مرگبار شیفتگی و سوء ظن میان مردان و زنان استاد بود. با این حال فضای تیره ای بر تمامی آثارش غالب بود كه حتی «پایان های خوش» را تصنعی و عوام فریب جلوه می داد.
دوموریه در زمره نویسندگانی نبود كه برای تبلیغ كتاب ها و رمان هایشان به طور مرتب در برنامه های مختلف تلویزیونی حاضر می شدند.
او كه شهرتش به واسطه رمان ها و فیلم هایی كه از روی آنها ساخته می شوند روزبه روز بیشتر می شد بیش از پیش انزوا پیشه می كرد. دوموریه «موفقیت» را امری بسیار شخصی و خصوصی می دید درست مثل عبادت. بزرگترین ضربه زندگی اش مرگ شوهرش بود و او این درد را آنچنان جان گداز یافت كه برای تسكین خود و احساس نزدیكی بیشتر به روح او به اشیا و متعلقات به جامانده از او پناه برد. دوموریه از خودكار او برای پاسخ دادن به نامه های تسلیت آمیزی كه برای او ارسال می شدند استفاده می كرد. بر روی میز تحریر او می نشست و تا مدت ها پیراهن های او را به تن می كرد. او پس از مرگ همسرش از منابیلی به كیل مارت نقل مكان كرد و تا پایان عمرش در آنجا مقیم بود. كیل مارت خانه ای است كه آن را در یكی دیگر از رمان های خود به نام «خانه ای در شن زار» جاودانه ساخت.
دوموریه شخصیتی رمانتیك اما در عین حال انزواطلب داشت و همین انزوا و تنهایی بود كه نبض تپنده آثار و قهرمانانش بودند و او در سال های پایانی عمرش، ریزنقش تر از همیشه ساعت ها بر روی یك صندلی می نشست و خود را با خواندن انبوهی از روزنامه مشغول می كرد. او در سن ۸۰ سالگی و با چشم های كم سویی كه همان هیبت پررمز و راز را تداعی می كردند ترجیح می داد با خاطرات، عكس ها، تابلوها و یادگارهایی زندگی كند كه روزهای شهرت «ربه كا» را برای او زنده می كردند. همسر و پدرش همواره دو تن از بزرگترین قهرمانان زندگی و داستان هایش بودند، ارواحی از گذشته كه عشق و ماجراجویی را به او آموختند و او نیز آنها را با سخاوت تمام در اختیار علاقه مندانش گذاشت.

مترجم: شیلا ساسانی نیا

منبع : روزنامه ایران