درآمدی بر عامل تاثیرگذاروب

● چکیده:
مطالعات پیوندی که برپایه ماهیت تورینه‌ایی شبکه جهانی وب و نظام فراپیوندهای برقرارشده میان فرامتن‌ها شکل گرفته‌است، می کوشد تا با بهره‌گیری ازروشهای متداول مطالعات‌تحلیل استنادی اما با رویکردی جدید و با شمارش پیوندهای برقرار شده میان صفحات وبی به مطالعه میزان تاثیر و قابلیت دیده شدن این نوع از منابع اطلاعاتی بپردازد.دراین میان معیار عامل تاثیرگذاروب که براساس شباهت میان فراپیوندها و استنادها شکل گرفته و اقتباس و ویرایشی وبی از عامل تا ثیرگذارمجله بوده و با هدف اندازه گیری میانگین فراپیوندهای وبی، برای بررسی میزان نفوذ و تاثیر منابع وبی توسعه پیدا کرده‌است به عنوان معیاری برای بالابردن میزان دقت نتایج بدست آمده از مطالعات پیو ندی و شمارش پیوندها به کارگرفته می شود. ازاین رو دراین مقاله سعی می شود تا با بررسی ابعاد و جنبه های مختلف معیار عامل تاثیر گذاروب ماهیت،کارکردها ،روش شناسی و مشکلات آن شناخته شود.
● مقدمه
درعصر پست مدرن با تغییر الگوها و پارادایم [۱]های حاکم برارتباطات علمی مرزهای موجود میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان اطلاعات کمرنگ شده است چرا که تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی و پدیده‌هایی چون خودناشری ونشررومیزی [۲]این امکان را فراهم‌کرده اند تا مصرف کنند گان اطلاعات بخشی ازفرآیند تولید اطلاعات تلقی شوند و درایجاد وخلق آن سهیم باشند .اینترنت که از آن به عنوان شبکه شبکه ها یاد می شود درشکل تورینه‌ایی عظیم ازمیلیونها، میلیون کامپیوتری که درسرتاسر گیتی پراکنده شده اند، بستر شکل گیری فضای ارتباط مجازی را برای کاربران فراهم کرده است.به طوری که کاربران گوناگون آن از هر قشری و با هرسطحی ازسواد و دانایی این امکان را دارند تا درمحیطی جذاب و پویا ، دانسته‌ها و تجربیات خود را در اختیار دیگران قراردهند.گواه این ادعا اضافه شدن روزانه قریب به بیش از یک میلیون صفحه اینترنتی است، که به هزاران میلیون صفحه‌ایی که پیش ازاین وجود‌داشته است، اضافه می شود. .درحالی که سهولت عرضه و ارائه اطلاعات درمحیط شبکه‌ایی اینترنت به عنوان یکی ازقابلیتهای منحصربه فرد آن درنظر گرفته می شود، اما به نظر می رسد که گاهی اوقات همین سهولت دسترسی سبب به وجودآمدن مشکلات متعدد وضعیف جلوه دادن نقش وجایگاه اینترنت دربین کاربران خویش شده است.
برخلاف محیط های اطلاعاتی سنتی ، همانند کتابخانه ها و آرشیوها که هریک از منابع اطلاعاتی براساس معیارهای خاص انتخاب و در مجموعه نگهداری می شوند، اینترنت پذیرای هر گونه اطلاعات ازسوی هرشخص یا موسسه‌ایی می باشد، چرا که اینترنت رسانه‌ایی است که هرکسی با یک کامپیوتر می تواند به طور همزمان به عنوان نویسنده، ویراستاروناشر درآن ایفای نقش کند، به عبارت دیگرهیچ گونه کنترل ساختاری برای ورود اطلاعات به شبکه جهانی اینترنت وجود ندارد. عدم نظم و کنترل درشبکه جهانی اینترنت با تعابیر گوناگون و توسط افراد مختلف بیان شده است. کتز آن را به یک مغازه سمساری تشبیه‌ می کند که درآن هر چیزی آن هم به صورت درهم و برهم یافت می شود، ازنظر وی اینترنت به مانند پدیده‌ایی بی‌قواره بوده و مترادف با هرج‌ومرج وبی‌نظمی آشکاراست.چاکاباراتی ازآن به عنوان مرداب دیجیتالی [۳]یاد می کند،چراکه معتقداست که صفحات وبی می‌توانند با هرزبانی، هراستانداردی و هرسبکی توسط هرفردی با هرزمینه و سابقه آموزشی ، فرهنگی وبا هرعلاقه و انگیزه‌ایی نوشته شوند که شامل حقیقت، دانش و گاها" می توانند شامل مطالب دروغ و اطلاعات گمراه کننده نیزباشند.
بنابراین درچنین شرایطی یافتن اطلاعات مرتبط و با کیفیت به ساده ترین وسریعترین روش، چالش جدی را برای کاربران و متخصصان اطلاع رسانی به همراه آورده است، و به تبع آن تلاشهای گوناگونی رابرای مواجهه با این مشکل موجب شده است.ایجاد سیستم های رتبه بندی براساس معیارهای استاندارد، نمونه‌ایی ازاین تلاشها است.این سیستم ها سعی دارند تا با مطابقت دادن معیارهای پنج گانه ارزیابی منابع چاپی یعنی دقت، اعتبار، واقع بینی، روزآمدی و پوشش منابع اطلاعاتی به ارزیابی ورتبه بندی منابع وبی بپردازند به نظرمی رسد ساختار فرامتنی وب و فراپیوندهای ایجاد شده میان صفحات،زمینه را برای به کارگیری یکی ازروشهای متداول ارزیابی و شناسایی اطلاعات دارای کیفیت فراهم کرده است.وب جهانگستر که به سادگی به عنوان وب شناخته می شود ازمیلیونها صفحه فرامتن تشکیل شده است که ازطریق فراپیوندها به یکدیگر پیوند خورده اند. سیستم‌های فرامتن به عنوان رویکردی جدید درمدیریت اطلاعات به کاربران اجازه می دهند تا داده‌ها را درمسیرغیرخطی ودرمجموعه عظیمی ازگره‌ها[۴] که به وسیله پیوندها[۵]به یکدیگرمتصل شده‌اند، به اشتراک بگذارند و به این ترتیب توانایی کاربر را برای تعقیب ارجاعات متقابل درمحدوده متن افزایش داده وبه دنبال آن دسترسی آسان وسریع به اطلاعات بیشتر و مرتبط با حوزه موضوعی را فراهم می آورند. با توجه به ماهیت شبکه جهانی وب که در آن میلیونها، میلیون فایل و سند از طریق فراپیوندها [۶]به یکدیگر پیوند‌خورده‌اند می توان وب جهانگستر را به عنوان شبکه عظیمی از استنادات تصور کرد که درآن مدخلهای اطلاعاتی با صفحات وب و استنادات با فراپیوندها جایگزین شده اند. ازآنجایی که تعداد پیوندهای زده شده ازسایر مدارک وبی به یک مدرک وبی ، می تواند به عنوان نشانه ایی از تاثیر مدرک وتاثیر تولید کننده آن و همچنین به عنوان یکی از معیارهای دیده‌شدن آن دربین سایر منابع درنظر گرفته شود، الگوی فراپیوند ایجاد شده میان صفحات فرامتن[۷] را از بسیاری جهات شبیه به الگوی استنادات و ارجاعات موجود درمنابع چاپی دانسته‌اند.بنابراین به نظر می‌رسد روش تحلیل استنادی [۸]که ازدیرباز توسط کتابداران استفاده‌ شده و همواره سعی داشته است، تا با شمارش استنادها میزان تاثیر علمی یک اثر را تعیین‌کند، می تواند با رویکردی جدید جهت ارزیابی و تعیین میزان تاثیرمنابع وبی به کارگرفته‌شود.مطالعه پیوندهای برقرارشده میان صفحات وبی که درعلم اطلاع رسانی با حضور افرادی چون لارسون، رسو، آلمیند و اینگورسن پایه گذاری شده است سعی دارد تا با بهره‌گیری از تکنیکهای جدید محاسباتی که جهت شمارش صفحات پیوندی درفضای وبی اجرامی‌گردد، الگوی استفاده علمی ازوب و تاثیر گذارترین منابع اطلاعاتی وب مدار را شناسایی کند. به طوری که اسپانچ درمقاله‌ایی که پیرامون مدیریت کیفیت اطلاعات بهداشتی برروی اینترنت به رشته تحریر درآورده، بعضی ازنشانگرهای کیفی غیرمستقیم اطلاعات بهداشتی را ارائه کرده‌است، که درمیان این نشانگر شمارش پیوندهای وبی نیز وجود‌دارد.ازنظروی همانند نمایه استنادی منابع چاپی، نمایه استنادی منابع وبی [۹] می‌تواند با استفاده ازشمارش تعداد فراپیوندها به یک وب سایت معین درطی یک دوره زمانی معین ایجاد‌شود.
مطالعات استنادی به خصوص درمورد مجلات ، همواره با مشکلاتی روبرو بوده‌است.مشکلاتی چون وجود مجلات قدیمی و مشهور در مقابل مجلات جدید و کمتر شناخته شده، مجلاتی با مقالات بیشتر درمقابل مجلاتی با مقالات کمتر، که می توانست برروی تعداد استنادات و به تبع آن برنتایج حاصل از رتبه بندیهای تحلیل استنادی تاثیر منفی بگذارد. ازاین رو محققان حوزه مطالعات استنادی با درنظر گرفتن معیار اثربخش عامل تاثیر گذارمجله، که برای سنجش میزان اهمیت و نفوذ مجلات استفاده می شود تا حدی براین مشکل فائق آمدند. از آنجایی که درمطالعات پیوندی نیز ممکن است چنین سوگیریهایی درمورد وب سایتهای بزرگتر نسبت به وب سایتهای کوچکتر یا وب سایتهای شناخته شده نسبت به وب سایتهای کمتر شناخته شده وجود داشته باشد نیاز به معیاری است تا با بررسی میزان اهمیت و نفوذ منابع وبی این مشکل حل کند، معیاری با عنوان عامل تاثیر گذاروب که درسطور بعد به تفصیل بدان پرداخته می شود.
● عامل تاثیر گذارمجلات [۱۰]
علم کتابداری واطلاع‌رسانی و حوزه‌های وابسته درزمینه جامعه‌شناسی علم و مطالعات علم و تکنولوژی، سعی دارند تا با توجه به جنبه‌های کمی تولید، سازماندهی واشاعه اطلاعات و بهره‌گیری ازآن توسط کاربران مختلف، درموقعیتهای مختلف ابزاری را برای درک پویاییهای رشته‌های علمی، میزان نفوذوتاثیرآنها و توسعه خط‌‌ مشی‌های علمی فراهم‌نمایند.مطالعات آماری کتابسنجی که ازنیمه اول قرن بیستم شکل گرفته‌، نمودی از این تلاشها است.کتابسنجی به عنوان یکی ازروشهای تحقیق کمی در کتابداری و اطلاع رسانی می‌کوشد تا تا با بهره گیری از روشهای آماری و تجزیه و تحلیل های کمی، الگوهای استفاده و استناد ازمنابع درحوزه های مختلف را توصیف کند. مطالعات کتابسنجی که درعلم اطلاع رسانی به منظور ابزاری برای شناسایی مجموعه های هسته از مقالات، مولفان ویا مجلات درحوزه های مختلف توسعه یافته است، به منظور محقق ساختن اهداف خویش از قوانین قدرتمندی همچون قانون لوتکا جهت مطالعه پراکندگی تولید علم دربین دانشمندان، قانون برادفورد برای مطالعه پراکندگی متون یک عنوان خاص دربین مجلات متفاوت و قانون زیف برای تعیین بسامد واژه ها بهره می گیرد.مطالعات کتابسنجی همچنین از حوزه‌هایی چون تحلیل استنادی برای تعیین نفوذ علمی مقالات و نویسندگان بهره می گرفته.
تحلیل استنادی که تمرین شمارش استنادها به یک منبع اطلاعاتی محسوب می‌گردد، می کوشد تا با شمارش فراوانی تعداد دفعاتی که یک منبع اطلاعاتی درطی یک دوره زمانی معین استناد می شود به ارزیابی میزان تاثیر آن منبع اطلاعاتی بپردازد.درحالی که ممکن است انواع متفاوتی ازپیوندهای استنادی میان نویسندگان، آثارعلمی، مجلات، حوزه های مختلف علمی ویا حتی میان کشورهای مختلف ایجاد شود، اما رایجترین و متداولترین نوع استنادها میان مقالات مجلات علمی برقرارمی شود.به طوری که موسسه اطلاعات علمی از اوایل دهه ۱۹۷۰ مجله گزارش‌های استنادی [۱۱]را به عنوان ابزاری نظام مند و عینی براساس داده‌های مربوطه به استنادات مقالات مجلات و اطلاعات آماری آنهارا دراختیارکتابداران و محققان قرارمی دهد.آنها نیز می توانند ازاین منبع بهره گرفته و با بررسی این مطلب که مقالات منتشرشده درمجلات معین چند بار و با چه سرعتی استناد شده اند پیشروترین و تاثیرگذارترین مقالات و مجلات را درحوزه های مختلف علمی شناسایی کنند.
درمجله گزارش‌های استنادی که به عنوان ابزاری کارآمد می توان نشریات برتر جهان را شناسایی کرد، یکی از معیارهای رتبه بندی مجلات میزان استناد بدانها است.اما مهم ترین محدودیت این معیارآن است که مجلات قدیمی نسبت به مجلات جدید با مقالات زیاد یا مقالات کمتر در هر شماره، از استنادهای بیشتر و در نتیجه رتبه بالاتری برخوردارمی‌شوند.بنابراین موسسه منتشرکننده این منبع به منظور بالابردن میزان دقت و اطمینان نتایج حاصل ازمطالعات استنادی از فاکتوردیگری که تحت عنوان عامل تاثیر گذارمجله شناخته می شود، بهره می گیرد.این عامل که با محاسبه نسبت تعداد استنادات صورت گرفته به مقالات مجله منتخب، ازسوی مجلات نمایه شده در پایگاه اطلاعاتی موسسه اطلاعات علمی، به تعداد کل مقالات چاپ شده درهمان مجله درطی دوسال گذشته تعیین می گردد،هرساله برای مجلات منتخب تعیین و در مجله گزارش‌های استنادی منتشرمی شود.به دیگر سخن عامل تاثیر گذارمجله برای یک [مجله علمی] را می توان تعداد استناداتی را که در دوره زمانی T۱، به آیتم های اطلاعاتی منتشرشده [درمجله علمی] در دردوره زمانی T۲، می شود، تقسیم بر تعداد آیتم های قابل استناد منتشرشده توسط آن [مجله علمی] دردوره زمانی T۲، محاسبه کرد.استنادات به معنای مجموع خود استنادیها و استنادات صورت گرفته توسط منابع بیرونی تعریف می شود.
● عامل تاثیر گذاروب[۱۲]
با توجه به کاربرد و اهمیت مطالعات تجزیه و تحلیل های استنادی به ویژه درعلم اطلاع رسانی درطی سالیان اخیر تمایل وعلاقه زیادی نسبت به انجام تحقیقات مشابه درمحیط وب مشاهده می شود.وب که اززمان پیدایش خود به طور گسترده‌ایی درارتباط رسمی و غیررسمی علمی به کارگرفته شده است، بستری نو برای به کارگیری مطالعات آماری کتابسنجی محسوب می شود.از اواسط دهه ۱۹۹۰ تلاش های روزافزونی برای بررسی ماهیت و خصوصیات وب جهانگستر صورت گرفته است.به این تلاشها که قصد دارند تا با استفاده از روشهای مطالعات کمی و آماری کتابسنجی اما با رویکردی جدید به مطالعه ویژگیها ورفتاردانش ثبت و ضبط شده و تجزیه و تحلیل ساختارهای علمی و تحقیقاتی موجود در شبکه جهانی وب بپردازند، وب سنجی [۱۳]نام نهاده اند. بجورن برن وب سنجی را به عنوان مطالعه جنبه های کمی ساخت و استفاده ازمنابع اطلاعاتی،ساختارها و تکنولوژیهای موجود برروی وب که وابسته به روشهای اطلاع سنجی وکتابسنجی است تعریف می‌کند.وب سنجی شباهتهای چندی را با مطالعات اطلاع سنجی و علم سنجی و به کارگیری روشهای رایج مطالعات کتابسنجی نشان می دهد.برای مثال شمارش های ساده وتحلیل محتوای صفحات وبی، شبیه تحلیل محتوای منابع چاپی سنتی است.محاسبه و تجزیه و تحلیل پیوندهای بیرون رونده [۱۴]ازصفحات وبی به وب سایتهای دیگر یا پیوندهای واردشونده [۱۵] از وب سایتهای دیگر به یک وب سایت، که اصطلاحا" پیوندهای بیرونی(خارجی)، وپیوندهایی که درمحدوده همان سایت به صفحات همان سایت داده‌می شود پیوندهای درونی(داخلی) [۱۶]نامیده می شود، می تواند مشابه تجزیه و تحلیل های ارجاعی و استنادی [۱۷]درنظر گرفته شود.بنابراین در منابع وبی می توان پیوندهای بیرونی) واردشونده) ودرونی را شبیه به مراجع(ماخذ) و استنادها دردنیای منابع چاپی دانست. برهمین اساس بسیاری از محققان از شباهت میان فراپیوندها و استنادات بهره‌گرفته اند و شکل جدیدی از مطالعات وبی را که به منظور بررسی میزان تاثیر وب سایتها و براساس شمارش میزان پیوندها به وب سایتها شکل گرفته است، توسعه داده اند که ازآن تحت عنوان مطالعات پیوندی یاد‌می‌شود.مطالعات پیوندی همانند مطالعات استنادی سعی دارد تا با شمارش پیوندهای برقرارشده به یک منبع وبی، میزان تاثیر وبی آن اثر را تعیین کند. بنابراین همانطوری که دردنیای منابع چاپی معیار اثربخش عامل تاثیرگذار [۱۸]به عنوان ابزاری برای بالابردن میزان دقت نتایج حاصل از مطالعات استنادی به‌کارمی رود، درمطالعات پیوندی نیز نیازبه معیاری است تا براساس آن نتایج حاصل از مطالعات پیوندی با دقت بیشتری ارائه شود.
این معیارکه ازآن تحت عنوان عامل تاثیر گذاروب یاد می شود ،می کوشد تا با رویکردی جدید میزان نفوذ منابع وبی را تعیین کند. ایده محاسبه عامل تاثیرگذاروب را که براساس شباهت میان فراپیوندها و استنادها شکل گرفته و اقتباس و ویرایش وبی از عامل تاثیر گذارمجلات است. و با هدف اندازه گیری میانگین فراپیوندهای وبی برای بررسی میزان نفوذ منابع وبی درسال ۱۹۹۸ توسعه پیداکرده‌است، به آلمیند و اینگورسن نسبت می دهند.هرچند قبل از اینگورسن،رودریگرز گایدین مفهوم تاثیر اطلاعات روی اینترنت را درمجله اسپانیایی دکومانتاسیون معرفی‌کرده‌بود. اما این مقاله به اندازه مقاله آلمیند و اینگورسن تاثیرگذارنبوده است.دراین مقاله عقیده و نظر اساسی نویسنده این بود که عوامل تاثیر گذاروب ممکن است درباره آگاهی یا شناخت از سایتهای ملی یا سایتهای شخصی اطلاعاتی را ارائه دهند .
بنابراین عامل تاثیرگذارمجله،نسبت استنادهای صورت گرفته به مقالات مجله ایی خاص، توسط مقالات موجود در مجلات نمایه شده پایگاه اطلاعاتی ISI درطی یک دوره زمانی معین را به تعداد مقالات قابل استناد آن مجله خاص، محاسبه می کند.در حالی که عامل تاثیر گذاروبی عکسی از پایگاه اطلاعاتی موتور جستجو و نسبت تعدادصفحات‌پیوندی نمایه شده درپایگاه موتورجستجو به تعداد صفحات تشکیل دهنده وب سایت است.
● انواع عامل تاثیر گذاروب
▪ عامل تاثیر گذار خارجی[۱۹]:
پیوندهای خارجی که ازسایروب سایتها به وب سایت هدف برقرارمی شود، می تواند به عنوان منعکس کننده پدیده های اجتماعی همانند رفتار ارجاعی تاکتیکی یا استراتژیک و علایق رایج معنا شناختی یا عملگرایانه دریک وب سایت معین درنظرگرفته شود.(اینگورسن،۱۹۹۸). بنابراین عامل تاثیر گذار خارجی که به عنوان معیاری از نفوذ و تاثیرگذاری، توسعه جذابیت و قابلیت دیده شدن وب سایت توسط دیگر وب سایتها درنظرگرفته می شود، براساس نسبت تعداد پیوندهای صورت گرفته ازبیرون وب سایت هدف به تعداد صفحات موجود دروب سایت مورد نظر بدست می آید.
▪ عامل تاثیر گذار داخلی[۲۰]:
پیوندهای داخلی یا خودپیوندیها که به عنوان پیوندهایی که آدرس اینترنتی صفحه منبع ومقصد، نام دومینی[۲۱] مشترک را دارا می باشند، عملیاتی‌می‌شوند.ساختارهای منطقی مورد استفاده جهت سازماندهی صفحات وبی درسرورهای محلی به منظور اهداف ناوبری را منعکس می کنند. برای مثال دروب سایت مجلات پیوندهایی که از فهرست مندرجات یک شماره به مقالات آن شماره و یا ازیک مقاله به اطلاعات کتابشناسی و یا حتی پیوندهایی که ازیک مقاله به مقاله دیگر درهمان سایت برقرار‌می شود به عنوان پیوند داخلی درنظر گرفته می شود .بنابراین عامل تاثیر گذار داخلی که براساس نسبت تعداد پیوندهای صورت گرفته دردرون سایت نسبت به کل صفحات بدست می آید. می تواند نشانه‌ایی از ساختارسازمان یافته و منسجم وب سایت باشد.
▪ عامل تاثیر گذار کلی [۲۲]:
که براساس نسبت تمامی صفحات پیوند داده شده به یک وب سایت اعم از پیوند داخلی یا خارجی به کل صفحات موجود در آن وب سایت بدست‌می آید ،موقعیت کلی وب سایت را از نظر میزان نفوذ و تاثیر نشان می دهد.
● روش شناسی و مشکلات مطالعه عامل تاثیر گذاروب
درهرمطالعه‌ایی از نوع عامل تاثیر گذاروب چهار مرحله انجام می گیرد که درادامه به توضیح بیشتر آنها پرداخته و مشکلاتی را که ممکن است درهرمرحله وجود داشته باشد بررسی می شود.
۱) انتخاب آدرس اینترنتی:قبل از آنکه فرمانهای مربوط به محاسبه هریک ازانواع عاملهای تاثیر گذاروب با بهره گیری از عملگرهای مربوطه اجرا شود ،باید آدرس اینترنتی مرتبط با منبع اطلاعاتی وب مدار تعیین شود.
▪ این کار با استفاده ا زمنابع مختلف صورت گیرد که ازآن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
الف) بهره‌گیری از موتورهای جستو و جستجوی عنوان منبع اطلاعاتی به صورت درخواستهای عبارتی و یافتن آدرس اینترنتی مربوط بدان
ب)بررسی لیستهای چاپی و غیرچاپی که شامل پیوندها به منبع اطلاعاتی مورد نظر هستند.
با این حال به نظر می رسد که انتخاب آدرس اینترنتی منبع اطلاعاتی مسیر چندان مستقیمی نیست و دراین میان مسایل و مشکلاتی وجود دارد.از جمله
▪ سایت های آیینه‌ایی[۲۳]
ممکن است یک منبع اطلاعاتی از طریق سرورهای مختلف و به تبع آن با آدرسهای اینترنتی متفاوت قابل دسترسی باشد.ازاین رو هریک ازاین آدرس های اینترنتی متفاوت که محتوای مشابه ایی را هم عرضه می کنند، می توانند توسط صفحات وبی مختلف پیوند زده شوند.برای مثال هارتر در مطالعه خویش پیرامون نفوذ وبی مجلات الکترونیکی برای مجله سایکلوکی[۲۴]۳۱ آدرس اینترنتی متفاو ت یافت.
▪ پیوند کور[۲۵]:
آدرس اینترنتی که ازطریق آن نمی توان صفحه‌ایی را بازیابی کرد. این مشکل می تواند به دلایل مختلف از جمله بسته شدن وب سایت،تغییرسروری که صفحات برروی آن قرار دارند، رخ دهد.
۲) انتخاب موتور جستجو:
هنگام انجام دادن مطالعه‌ایی از نوع عامل تاثیر گذار وب انتخاب موتور جستجوی مناسب که با دارا بودن پایگاه اطلاعاتی وسیع و تحت پوشش قراردادن حجم وسیعی از وب امکان شمارش نسبتا" دقیق تعداد صفحات موجود دروب سایت مورد مطالعه و تعداد پیوندهای برقرارشده بدان را فراهم می کند، لازم و ضروری است.درحالی که درتئوری و نظریه اکثریت موتورهای جستجوی وب می توانند برای مطالعات وب سنجی استفاده شوند، به طوری که بارجک ازموتور جستجوی گوگل و هرناندز و هارتر از موتورجستجوی اینفوسیک بهره گرفته اند.اما درعمل موتور جستجوی آلتاویستا بهترین ترکیب را از پایگاه را اطلاعاتی وسیع، نتایج پایدارو منطق بولی برای ترکیب کردن درخواستها فراهم می کند.به طوری که اینگورسن ، نوروزی،اسمیتو سوآلمیا با بهره گیری از موتور جستجوی آلتاویستا محاسبات عامل تاثیر گذاروب را انجام داده اند.
● عمده مشکلی که دراین مرحله وجود دارد
▪ ناپایداری و نوسان در نتایج گزارش شده توسط موتور جستجو:عامل تا ثیر گذار وب وابسته به پوشش موتور جستجو است و ازآنجایی که پوشش هیچ یک ازموتورهای جستجو کامل نیست، بنابراین فاکتور نفوذ وب سایت که متناسب با پوشش موتور جستجو ازآن وب سایت است،برآورد نسبی و تقریبی از میزان نفوذ آن محسوب می گردد..بررسی درمطالعات انجام پیرامون عامل تا ثیر گذاروب که با استفاده از موتورهای جستجو مختلف انجام شده است، حاکی ازآن است که اساسا" نتایج گزارش شده توسط موتورهای مختلف درمعرض نوسان است.برای مثال موتور جستجوی آلتاویستا که دراکثر مطالعاتی ازاین نوع استفاده می شود، براساس الگوریتم تعریف شده خویش مبنی براولویت قراردادن ارائه نتایج مفید به جای نتایج دقیق درزمان تعیین شده برای پردازش، ممکن است در دفعات مختلف بازیابی نتایج متفاوتی را گزارش کند.پس نتایج تجزیه و تحلیل های وب با استفاده از موتورهای جستجو صرفا" می تواند به عنوان نشانه های تقریبی تلقی شوند تا نتیجه گیریهای دقیق چراکه داده های موتورهای جستجو بذاته ناقص هستند..ازآنجایی که مقدارزمان سپری شده برای پردازش درخواست بستگی به این دارد که سرور چقدر شلوغ باشد به همین خاطر ممکن است نتایج گزارش شده درزمانهای مختلف متفاوت باشد.این مشکل می تواند با اجرا کردن جستجوها در زمانی که ترافیک استفاده از وب پایین است حل شود.۳) اجرای فرمانها و عملگرها درموتور جستجو
درروش شناسی رایج و متداول محاسبه عامل تاثیر گذاروب برای اینکه بتوان انواع عامل تاثیر را برای یک وب سایت محاسبه کرد نیاز به دانستن مقادیر چهار متغییراست .
▪ که عبارتند از :
الف) تعداد کل صفحات موجود در وب سایت که توسط موتور جستجو نمایه شده است.
ب) تعداد کل پیوندها
ت) تعداد پیوندهای خارجی
ث) تعداد پیوندهای داخلی
مقادیر هریک ازاین متغییرها با اعمال یک سری فرمانها واستفاده از عملگرهای بولی درموتور جستجوی مربوطه ،تعیین می گردد.که درادامه بدانها اشاره می شود.
الف) تعداد کل صفحات موجود در وب سایت که توسط موتور جستجو نمایه شده است.
تعداد صفحات موجود دروب سایت با استفاده از فرمان host شمارش می شود. پس فرمان host:www.xxx.com برای شمارش تعداد صفحات موجود دروب سایت به کار می‌رود.که دراین فرمان xxx نام دومینی وب سایت است.
ب) تعداد کل پیوندها
تعداد کل پیوندهای وارد شده به وب سایت با استفاده از فرمان link شمارش می‌شود.پس فرمانlink:www.xxx.com برای شمارش تعداد کل پیوندهای زده شده به وب‌سایت به کار می رود.
ت) تعداد پیوندهای خارجی
تعداد پیوندهای خارجی با استفاده از ترکیب فرمان link, host به همراه عملگر NOT تعیین می شود.پس فرمان link:www.xxx.com NOT host:www.xxx.com
برای شمارش تعداد پیوندهای خارجی به کارمی رود.
ث) تعداد پیوندهای خارجی
تعداد پیوندهای داخلی با استفاده از ترکیب فرمان link, host به همراه عملگر AND تعیین می شود.پس فرمان link:www.xxx.com AND host:www.xxx.com
برای شمارش تعداد پیوندهای داخلی به کارمی رود.
بنابراین با توجه به توضیحاتی که دربخش انواع عامل تاثیر گذاروب گفته شد:
عامل تاثیر گذارکلی برای وب سایتها عبارت است از نسبت تعداد صفحات بدست آمده از فرمان link به تعداد کل صفحات موجود در وب سایت که با استفاده از فرمان host بدست می آید.پس link:www.xxx.com برای محاسبه عامل تاثیر گذار کلی به کار می رود. host:www.xxx.comعامل تاثیر گذارخارجی برای وب سایتها عبارت است از نسبت تعداد صفحات بدست آمده ازترکیب فرمان link,host با استفاده از عملگر NOT ، به تعداد کل صفحات موجود در وب سایت که با استفاده از فرمان host بدست می آید.پس link:www.xxx.com NOT host:www.xxx.com
host:www.xxx.com
برای محاسبه عامل تاثیرگذار خارجی است.
عامل تاثیر گذار داخلی برای وب سایتها عبارت است از نسبت تعداد صفحات بدست ازترکیب فرمان link,host با استفاده از عملگر AND ، به تعداد کل صفحات موجود در وب سایت که با استفاده از فرمان host بدست می آید.پس link:www.xxx.com AND host:www.xxx.com
host:www.xxx.com
برای محاسبه عامل تاثیرگذار داخلی است.
▪ مشکلات این مرحله عبارتند از:
ـ ماهیت ناپایدار صفحات وب:
از آنجایی که تعداد صفحات تشکیل دهنده وب سایتها و منابع اطلاعاتی وب مدار، موجود در پایگاههای اطلاعاتی موتورهای جستجو ثابت نیستند، این مسئله محاسبه تعداد صفحات موجود دروب سایت به عنوان مخرج کسررا با مشکل روبرو ساخته است،به طوری که دربعضی موارد به علت پاک شدن رکوردهای قدیمی ،خاموش شدن سرورهای قدیمی و یا به کارگیری نرم افزارهایی که مانع از نمایه سازی و شناسایی منبع اطلاعاتی توسط خزنده وب می شوند ، کاهش چشم گیری در تعداد نتایج نهایی گزارش شده مشاهده می شود.درمقابل اگر مجموعه بزرگی از صفحات اضافه شود یا اینکه نرم افزار مانع نمایه سازی برداشته شود باید انتظار افزایش وسیع درتعداد نتایج گزارش شده را داشت.
ـ پیچیده بودن مفهوم مدرک وبی:
درمحیط وب یک منبع اطلاعاتی همانند کتاب می تواند درفرم یک صفحه HTML بزرگ باشد و یا اینکه همان کتاب می تواند به فصول و بخش های گوناگون تقسیم شود. این خود می تواند از یک سو تعداد پیوندهای بیشتری را موجب گردد و ازسوی دیگر می تواند دهها یا هزاران عدد به مخرج کسر اضافه کند.درحالی که در حالت اول فقط عدد یک به عنوان مخرج برای محاسبه عامل تاثیر گذاروب به کارمی رود.
۴) بررسی میزان تاثیر متغییرهای نا پیوسته با میزان نفوذ منابع وبی: درمطالعات مربوط به بررسی میزان نفوذ وبی، این نفوذ همواره درمقایسه با سایر متغییرهای ناپیوسته بررسی شده است.مثلا" در مورد مجلات الکترونیکی میزان نفوذ و تاثیروبی در مقایسه با فاکتورهایی چون جایگاه آن در مطالعات و شمارشهای استنادی، وجود یا عدم وجود فراداده [۲۶]،سن وب سایت،سطح محتوای آن ودر مورد وب سایتهای دانشگاهی در مقایسه با جایگاه آن در رتبه بندیهای تحقیقاتی مطالعه وبررسی شده است.
● نتیجه گیری
با توجه به محبوبیت گسترده اینترنت و وب جهانگستر به عنوان یکی از انواع محمل‌های اطلاعاتی مورد توجه محققان و کاربران ،ارزیابی منابع اینترنتی و وب سایتها وظیفه ایی ضروری برای کتابداران محسوب می شود.دراین میان به نظر می رسد که معیار عامل تاثیر گذاروب به عنوان یکی از روشهای مورد استفاده جهت بررسی میزان نفوذ،اهمیت و قابلیت دیده شدن منابع وبی ازاهمیت خاصی برخوردار است.این معیار که سعی دارد تا با بهره گیری از روش‌های سنتی اما در چهارچوب و ساختارجدید به مطالعه تاثیر گذاری منابع وبی بپردازد، ازروش خاصی پیروی می کند که شناخت آن برای کتابدارانی که می کوشند تا نقش و جایگاه خود را به عنوان متخصصان دانش دردنیای جدید حفظ کنند ضروری است.اما دربه کارگیری این معیار مسایل و مشکلاتی وجود دارد که این نوع از بررسیها را با چالش روبرو می سازد، ازاین روآشنایی با این روش مطالعه و بررسی ابعاد و جنبه های مختلف آن می تواند در برآورد تقریبی و نسبتا صحیح از میزان نفوذ وبی موثر باشد.

مریم عبادی
دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی
پانوشتها
[۱] .Paradigm
[۲] .Self-publishing
[۳] . Digital morass
[۴].Nodeگره معمولا" یک مفهوم یا ایده واحد را نشان می دهد که شامل متن،گرافیک،انیمیشن،صدا،تصویر،برنامه وغیره می شود
[۵] .Link مفاهیم یا گره های مرتبط را به هم متصل می کنند.
[۶] .Hyperlink
[۷] .Hypertext
[۸] .Citation Analysis
[۹] . Webcite Index
[۱۰] .Journal Impact Factor(JIF)
[۱۱] .Journal Citation Report(JCR)
[۱۲] .Web Impact Factor(WIF)
[۱۳] .Webometrics
[۱۴] .External Link
[۱۵] .Inlink
[۱۶] .Self-Link/Internal Link
[۱۷] Reference & Citations Analysis
[۱۸] .Impact Factor
[۱۹] . Inlink Impact Factor
[۲۰] . Self-Link Impact Factor
[۲۱] .Domain Name
[۲۲] .Total Impact Factor
[۲۳] .Mirror Sites
[۲۴] .Psycoloquy
[۲۵] .Dead Link
[۲۶] .Metadata
منابع وماخذ
رهادوست، فاطمه.(۱۳۸۲)."پست مدرنیسم و کتابداری و اطلاع‌رسانی" جهان کتاب.سال۸، ش.‌۲۴-۲۷.
کتز, ویلیام. ) ۱۳۷۸). " اینترنت و خدمات مرجع". ترجمه سعید رضایی شریف آبادی . کتابداری واطلاع رسانی. ۲, ۱۰۴-۷۷.
کوشا،کیوان. (۱۳۸۲)."مقایسه سایت روزنامه های ایران با استفاده از عامل تاثیر گذار وب".اطلاع شناسی.س.اول۲.(زمستان).۸۷-۱۱۳.
Balasubramanin, V,. (۱۹۹۳). "State of the Art Review on Hypermedia Issues And Applications". Available at http://www.e-papyrus.com/hypertext_review/chapter.htm
Barjak, F., Li, X., Thelwall, M. (۲۰۰۶). ”Which Factors Explain the Web Impact of Scientists Personal Homepages”. Available at http://www.scit.wlv.ac.uk/~cm۱۹۹۳/papers/.
Björneborn, L., & Ingwersen, P. (۲۰۰۴).“ Toward a Basic Framework for Webometrics”. Journal of American Society for Information science and Technology, ۵۵(۱۴): ۱۲۱۶-۱۲۲۷ http://www.db.dk/lb/ .
Björneborn, L., & Ingwersen, P. (۲۰۰۱) “Prespectives of Webometrics”. Scientometrics,۵۰(۱): ۶۵-۸۲.
Chakrabarti, S. &…et al. (۱۹۹۹).”Hypersearching the Web”.scientific American.(Jun): ۵۴-۶۰. available at http://www.cs.cornell.edu/home/
Cui, L. (۱۹۹۹). ”Rating Health Websites Using the Principles of Citation Analysis: A Bibliometric Approach “. Journal of Medical Internet Research .۱(۱). Available at http://www.jmir.org/۱۹۹۹/۱/e۴ .
Eysenbach, G., Diepgen, T.L.(۱۹۹۸) “ Towards quality management of medical information on the internet: evaluation, labelling, and filtering of information”. BMJ . ۳۱۷(۷۱۷۱):۱۴۹۶-۱۵۰۰
Harter, S. P., Ford,C. E. (۲۰۰۰). “Web-based Analysis of E-Journal Impact: Approaches, Problems, and Issues”. Journal of The American Society for Information Science. ۵۱(۱۳): ۱۱۵۹-۱۱۷.
Hernandez-Borges, A. A., & et.al (۱۹۹۹). ”Can Examination of WWW‌Usage Statistics and Other Quality Indicators Help to Distinguish the Relative Quality of Medical Wrbsites?”. Journal of Medical Internet Research.۱(۱) Available at http://www.jmir.org/۱۹۹۹/۱/e۱/
Ingwersen, P,. (۱۹۹۸).”The Calculation of Web Impact Factors”. Journal of Documentation.۵۴(۱): ۲۳۶-۲۴۳.
Noruzi, A. (۲۰۰۶). ” The Web Impact Factor: Critical Review”. The Electronic Library, ۲۴(۴): ۴۹۰-۵۰۰. Available at http://eprint.rclis/archive/ .
Noruzi, A. (۲۰۰۵).” The Web Impact Factor for Iranian University”. Webology. ۲(۱). Available at www.webology.ir/۲۰۰۵/v۲n۱/a۱۱.html .
Smith, A. G., (۲۰۰۴). “Citation and Link as a Measure of Online LIS Journal”. Available at http://www.ifla.org/iv/file۷۰/progo۴.htm
Smith, A. G., (۲۰۰۲). “Dose Metadata Count? AWebometric ‌Investiation‌" Proc. Int. Conf. on Dublin Core and Metadata for e-Communities. ۲۰۰۲‌. ‌pp.۱۳۳-۱۳۸
Vaughan, L., Thelwall, M. (۲۰۰۳). Scholarly Use of the Web: What are the Key Inducers of Links to Journal Web Sites?”. Journal of American Society for Information science and Technology. ۵۴(۱): ۲۹-۳۸
Soualmia, L.F., & et.al. (۲۰۰۲). “Web impact factor: a bibliometric criterion applied to medical informatics societies&#۰۳۹; web sites”. Studies in Health Technology and Informatics.۹۰:۱۷۸-۱۸۳.
Turnbull, D., (۱۹۹۶).”Bibliometrics and the World Wide Web”. Technical Report FIS-۱۲-۱۹-۱۹۹۶-۱.Available at www.ischool.utexas.edu/~donturn/research/bibweb.html

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران