جمعه, ۳۱ فروردین, ۱۴۰۳ / 19 April, 2024
مجله ویستا
بررسی اثر سناریوهای مختلف قیمتی بر میزان مصرف بنزین
بحث واقعی نمودن قیمت فرآورده‌های نفتی به ویژه بنزین با مساله بهینه‌سازی مصرف سوخت توام می‌شود، لیكن ابزار‌های رسیدن به این هدف، متفاوت می‌باشد. گروهی از كارشناسان كه مهمترین دلیل افزایش مصرف بنزین را در پایین بودن قیمت آن می‌دانند، معتقدند با واقعی نمودن قیمت بنزین انگیزه كافی برای بهینه‌سازی مصرف، توسط مصرف‌كنندگان نهایی و سپس از طریق خودروسازان به وجود خواهد آمد.
بدین ترتیب كه افزایش قیمت بنزین علاوه بر تغییر الگوی مصرف در بخش حمل و نقل، حذف مسافرت‌های غیرضروری و غیره، با واكنش متقاضیان خودرو برای خرید خودروهای كم‌مصرف روبه‌رو شده و خودروسازان را مجبور به رعایت استاندارد‌های جهانی و پایین آوردن مصرف بنزین خودروی تولیدی می‌كند.
در مقابل گروه دیگری از كارشناسان با طرح مسائل مربوط به عدالت اجتماعی معتقدند كه با ایجاد نظام حمل و نقل مناسب، مشروط نمودن حمایت خودروسازان به تولید خودروهای كم‌مصرف و استاندارد، نظارت كافی و مستمر به منظور جلوگیری از قاچاق منسجم و گسترده بنزین و غیره می‌توان افزایش مصرف سوخت را مهار نمود. و بالاخره عده‌ای نیز با مقایسه قیمت‌های نسبی بنزین با كشورهای پیشرفته با مدنظر قرار دادن سایر متغیر‌ها (نظیر سطح دستمزد، وجود انواع بیمه‌های اجتماعی و غیره) اعتقاد دارند كه قیمت فرآورده‌های نفتی در ایران پایین نمی‌باشد.
به هر صورت با توجه به آنكه مطابق تئوری‌های اقتصادی هنگامی با افزایش قیمت بنزین مصرف آن كاهش خواهد یافت كه در محدوده كشش‌پذیری تابع تقاضا قرار داشته باشد. تحقیق حاضر به بررسی علمی این موضوع خواهد پرداخت.
فرضیه اساسی تحقیق حاضر این است كه افزایش قیمت بنزین اثر قابل ملاحظه‌ای در مصرف آن ندارد.
بدین‌منظور ابتدا پس از بررسی اجمالی وضعیت مصرف و قیمت بنزین در سطح كشور به تبیین الگوی مورد استفاده تخمین و تفسیر نتایج پرداخته و در این قسمت تاثیرات بلندمدت و كوتاه‌مدت متغیر‌های موثر بر تقاضای بنزین را مورد بررسی قرار می‌دهیم در پایان نیز از مطالب عنوان شده نتیجه‌گیری و راهكار‌های موردنظر را مطرح می‌كنیم.
سیر صعودی مصرف بنزین كه در سال‌های اولیه دهه ۵۰ آغاز شده بود با وقوع بحران اول نفتی (سال ۱۳۵۲) و افزایش چشمگیر درآمد ارزی به شكل بی‌سابقه‌ای افزایش یافت و مصرف آن از ۴/۵میلیون لیتر در روز، در سال ۱۳۵۲ به سطح ۶/۱۵میلیون لیتر، در سال ۱۳۵۸ رسید، به بیان دیگر، در مدت ۷ سال مصرف این فرآورده ۱۸۹درصد رشد یافت. در پایان سال‌های جنگ تحمیلی با وجود سهمیه‌بندی بنزین در طول دوران جنگ، مصرف بنزین به سطح ۵/۱۹میلیون لیتر در روز رسید. با خاتمه یافتن جنگ تحمیلی روند مصرف بنزین شتاب بیشتری به خود گرفت و در سال اول برنامه (۱۳۶۹) به ۷/۲۲میلیون لیتر در روز رسید. در سال ۱۳۷۱ سهمیه‌بندی بنزین لغو گردید و عرضه آن به صورت آزاد آغاز شد كه رشد متوسط سالانه ۳/۸ درصدی مصرف بنزین را در طول برنامه اول در پی داشت. روند افزایشی مصرف بنزین كه در طول برنامه اول به شدت فزونی یافته بود در سال دوم برنامه دوم به یكباره متوقف گردید و مصرف آن از ۳/۳۱میلیون لیتر در سال ۱۳۷۳ به ۴/۳۱میلیون لیتر در سال ۱۳۷۴ رسید. بی‌شك افزایش صددرصدی قیمت بنزین از ۵۰ ریال در سال ۷۳ به ۱۰۰ ریال در سال ۷۴ همراه با فروكش كردن عطش مصرف پس از لغو سهمیه‌بندی، در كاهش مصرف بنزین هر چند به صورت موقت تاثیر به سزایی داشته است.
متاسفانه روند افزایشی مصرف بنزین از سال سوم برنامه دوم هرچند به صورت كند، مجددا آغاز گردید و با افزایش تعداد خودروها و بالا بودن مصرف آنها بر شدت این روند افزوده شد. به طوری كه در سال پایانی برنامه دوم به سطح ۱/۳۹میلیون لیتر رسید. در طول برنامه سوم میزان رشد مصرف به ۲/۹درصد رسید كه نسبت به متوسط رشد سالانه برنامه دوم (۶/۴) صددرصد افزایش داشته است. افزایش مصرف این فرآورده واردات بیشتر آن را به همراه داشت و واردات بیشتر سهم بیشتر از بودجه ارزی را به خود اختصاص داد به طوری كه در سال ۱۳۸۳ از ۷/۶۰میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین ۱۵/۴۰میلیون لیتر آن تولید داخل بوده؛ لذا مابه‌التفاوت آن از طریق واردات تامین گردیده است. با نگاهی به قیمت واقعی بنزین طی سال‌های ۱۳۸۴-۱۳۸۵ خواهیم دید كه قیمت بنزین نه تنها افزایش پیدا نكرده بلكه در سال‌هایی با كاهش قیمت واقعی بنزین نیز همراه بوده است.
● پیش‌بینی اثر سناریوهای مختلف قیمتی بر مصرف بنزین
تابع تقاضای بنزین از كشش قیمتی پایینی برخوردار است ولی برای سیاست‌گذاری باید به درصد افزایش و نوع افزایش قیمت (یكباره یا تدریجی) نیز توجه داشت. با توجه به تابع تقاضای بنزین برآورد شده می‌توان بنزین را در سناریوهای قیمتی مختلف (با فرض رشد ۸/۵ درصد تولید ناخالص داخلی و رشد جمعیت ۴/۱درصد، تورم ۹/۹درصد و افزایش كارآیی ۸/۱درصد (اعداد منظور شده در برنامه چهارم) برای فاصله سال‌های ۱۳۹۳-۱۳۸۵ و ۵/۲درصد برای سال‌های ۱۴۰۳-۱۳۹۳) در سال‌های آتی به دست آورد. لازم به ذكر است كه در مدل فوق متغیر جانشین كارآیی با توجه به تست‌های موجود حذف شده است ولی در آینده با توجه به افزایش قیمت بنزین و سیاست‌های دولت انتظار داریم كارآیی از عوامل موثر در تقاضای بنزین باشد.
برآورد كاهش مصرف بنزین در سناریوهای مختلف:
▪ سناریوی اول: ثبات قیمت در ۸۰۰ ریال تا سال ۱۳۸۹ و تغییر سایر عوامل
▪ سناریوی دوم: افزایش پلكانی قیمت تا سال ۱۳۸۹ و تغییر سایر عوامل
▪ سناریوی سوم: افزایش یكباره قیمت از ۸۰۰ ریال به ۱۵۰۰ ریال در سال ۸۵ و تثبیت آن در سال‌های بعدی
▪ سناریوهای چهارم، پنجم، ششم و هفتم: افزایش یكباره قیمت از ۸۰۰ ریال به ۲۵۰۰، ۳۵۰۰، ۴۵۰۰ و ۶۰۰۰ ریال و تثبیت آن در سال‌های بعدی در نظر گرفته شده‌اند. جدول (۱)
با توجه به جدول یك، اگر قیمت در ۸۰۰ریال ثابت بماند مصرف سرانه پنج‌سال برابر ۲۱۷۰ لیتر خواهد بود و با افزایش پلكانی قیمت، به ۱۷۳۲ لیتر تنزل پیدا خواهد كرد.
در طی پنج سال با افزایش پلكانی قیمت، مصرف سرانه بنزین ۴۳۸لیتر (۲۰درصد) نسبت به قیمت ثابت ۸۰۰ ریال كاهش خواهد یافت. به زبان ساده‌تر در ۵سال حداقل به میزان مصرف یك سال، مثلا به میزان مصرف سرانه سال ۸۶ صرفه‌جویی خواهیم داشت.
در سناریوی افزایش پلكانی قیمت، مصرف‌كنندگان به طور متناوب سالی یكبار تحت فشار افزایش قیمت قرار می‌گیرند و میزان كاهش مصرف در دوره پنج ساله نسبت به گزینه‌های قیمتی ۱۵۰۰ و ۲۵۰۰درصد كاهش بیشتری رانشان می‌دهد.
در گزینه قیمت ۶۰۰۰ریال بیشترین درصد كاهش (۲۸درصد) مشاهده می‌شود كه رقم قابل توجهی است. اما برای انتخاب این گزینه‌ها تبعات تورمی و همچنین تاثیر آن بر كسری بودجه دولت نیز باید لحاظ شود.
مورد دیگری كه می‌توان از جدول یك استفاده كرد، بررسی برآورد مصرف و درصد تغییر آنها در یكسال معین است. در اینجا سناریوی مربوط به افزایش یكباره قیمت در سال ۸۵ را بررسی می‌كنیم. (جدول ۲)
با افزایش یكباره قیمت از ۸۰۰ریال به ترتیب به ۱۵۰۰، ۲۵۰۰، ۳۵۰۰، ۴۵۰۰، ۶۰۰۰ریال میزان مصرف سرانه در هر حالت طبق جدول یك كاهش خواهد یافت.
لازم به ذكر است نكته‌ای كه در اكثر كارهای قبلی در نظر گرفته نشده، میزان و درصد افزایش قیمت است و به صرف كم كشش بودن تابع تقاضا سیاست قیمتی را غیر كارا در نظر گرفته‌شده ولی با توجه به جداول فوق می‌توان گفت با افزایش قیمت جاری در حدود ۲۰۰درصد (از ۸۰۰ به ۲۵۰۰ریال) با فرض ثبات سایر شرایط مصرف طی دو سال در حدود ۴/۲۳درصد خواهد بود و این بدان معنی است كه در حدود ۲سال می‌توان واردات را از ۴۰درصد مصرف به ۲۰درصد مصرف تقلیل داد لیكن چنانچه قیمت فعلی یكباره به قیمت فوب خلیج‌فارس (۴۵۰۰ریال بر لیتر) افزایش پیدا كند مصرف آن ۳/۱۷درصد یا ۱۲میلیون لیتر در روز كاهش پیدا می‌كند.
● خلاصه و نتیجه‌گیری
در سال های اخیر عمده‌ترین معضل كشور تامین سوخت وسایل نقلیه یعنی بنزین موتور بوده است. عدم هماهنگی میان تولید و مصرف این فرآورده به گسترش بسیار سریع واردات آن منجر شده است. به طوری كه هم‌اكنون حدود ۴۰درصد مصرف داخلی آن از طریق واردات تامین می‌شود. به نظر می‌رسد یكی از علل اصلی رشد بالای مصرف بنزین، قیمت پایین فرآورده در داخل كشور است كه مباحث فراوانی را در مورد نحوه تعدیل و چگونگی تاثیر آن بر مصرف این فرآورده به وجود آورده است در همین راستا در تحقیق حاضر به بررسی علمی این موضوع پرداخته، تابع تقاضای خطی بنزین برآورد شد.
تابع تقاضای بنزین از كشش قیمتی پایینی برخوردار است ولی برای سیاست‌گذاری باید به درصد افزایش و نوع افزایش توجه داشت. با توجه به تابع تقاضای بنزین برآورد شده می‌توان میزان مصرف سرانه بنزین را در سناریوی قیمتی مختلف برای سال‌های آتی به دست آورد.
با توجه به جدول شماره یك می‌توان گفت كه:
الف) در سال‌های آتی به دلیل وجود سایر عوامل (مانند رشد GDP و رشد جمعیت و...) مصرف بنزین روندی رو به رشد خواهد داشت.
ب) رابطه مستقیم بین درصد افزایش قیمت و میزان كاهش مصرف وجود دارد.
ج) چنانچه پس از هر افزایش قیمت در سال اول، قیمت به مدت پنج سال ثابت بماند، كاهش مصرف در سال‌های بعد چندان قابل توجه نخواهد بود. به عنوان مثال اگر قیمت در سال ۸۵ یكباره از ۸۰۰ به ۶۰۰۰ریال افزایش پیدا كند و به مدت پنج سال ثابت باقی بماند، مصرف در سال اول به طور قابل توجهی كاهش پیدا می‌كند ولی در سال‌های بعدی این رشد روند صعودی به خود می‌گیرد. به عبارت دیگر به‌رغم آنكه نسبت به قیمت ثابت ۸۰۰ریال كاهش مصرف وجود دارد ولی مصرف همچنان دارای رشد مثبت است.
در مورد قیمت پلكانی مشاهده می‌شود رشد كاهش مصرف برای دو سال متوالی وجود دارد ولی رشد مثبت آن در مقایسه با سناریوهای دیگر كمتر و در سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ رشدی نخواهد داشت.
نتیجه اینكه با توجه به كشش بلندمدت، سرعت تعدیل، درصد بالای افزایش قیمت می‌توان امیدوار بود كه افزایش قیمت در گذر زمان باعث كاهش مصرف شود، ولی افزایش قیمت تبعات منفی مانند تورم به همراه خواهد داشت وعلاوه بر آن از اصلاح ساختاری به عنوان مكمل سیاست‌های قیمتی در جهت حمایت از سیاست‌های قیمتی باید استفاده شود.
این تحلیل خلاصه یك مقاله پژوهشی است كه در تازه‌ترین شماره فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی چاپ شده است.
حكیمه نوروزی
معصومه سلگی
معصومه سلگی
منبع : روزنامه دنیای اقتصاد
همچنین مشاهده کنید
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
اصفهان اسرائیل ایران حمله ایران به اسرائیل ایران و اسرائیل انفجار ارتش جمهوری اسلامی ایران دولت گشت ارشاد جنگ ایران و اسرائیل جنگ دولت سیزدهم
سیل زلزله هواشناسی قتل قوه قضاییه تهران سیلاب شهرداری تهران آموزش و پرورش پلیس سازمان هواشناسی وزارت بهداشت
فرودگاه فرودگاه مهرآباد قیمت خودرو قیمت دلار قیمت طلا خودرو بازار خودرو ایران خودرو بانک مرکزی بورس قیمت سکه دلار
فضای مجازی تلویزیون احسان علیخانی سینمای ایران دفاع مقدس موسیقی سریال تئاتر کتاب
دانشگاه تهران دانشگاه آزاد اسلامی
رژیم صهیونیستی فلسطین غزه عملیات وعده صادق آمریکا جنگ غزه روسیه وعده صادق چین اسراییل حزب الله لبنان سازمان ملل
پرسپولیس فوتبال صنعت نفت آبادان استقلال لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید بارسلونا بازی لیگ برتر کشتی فرنگی سپاهان تراکتور
هوش مصنوعی سامسونگ تلگرام فناوری اپل وزیر ارتباطات ایلان ماسک ناسا
سلامت هموفیلی دیابت چاقی درمان و آموزش پزشکی سلامت روان کاهش وزن