اصلاحات بازار در هند

اولین اقدامات سینگ پایان دادن به محدودیت‌های بوروكراتیك فلج‌كننده برای تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی بود. ناگهان به بنگاه‌های اقتصادی اجازه دنبال كردن فعالیت‌های سودآور داده شد. دولت موانع تعرفه‌ای را كاهش و به سهمیه‌های وارداتی هزاران كالا خاتمه داد. غیر اقتصاددانان وحشت داشتند كه‌ این اقدامات فقط در را به سیل واردات بگشاید و تولیدكنندگان هندی را در دریایی از واردات ارزان قیمت غرق نماید. آنها درك نمی‌كردند كه با آزادسازی واردات، دولت در عین حال صادرات را هم تشویق می‌نماید. حالا تولیدكنندگان هندی می‌توانستند كالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای را به قیمت‌های قابل رقابت در بازارهای جهانی خریداری كنند و به تبع آن بتوانند كالاهای ساخته شده‌شان را به قیمت‌های پایین‌تر در آن بازارها به فروش رسانند. خیلی آرام و بعد به تدریج، دولت برای سرمایه‌گذاری شركت‌های خارجی در هند تسهیلاتی فراهم كرد. به منظور تشویق سرمایه‌گذاران خارجی، دولت صدور موافقتنامه‌های لازم،‌درصد سهام خارجی‌ها در شركت‌ها و آن رشته از بخش‌هایی را كه خارجی‌ها می‌توانستند سرمایه‌گذاری نمایند، آزاد اعلام كرد.
● آغاز اصلاحات
بنابراین شاید عجیب نبود كه هنگام ورود من به هند اواسط سال ۱۹۹۴‌، فقط سه سال پس از این تغییرات اساسی كه هند خود را از باقی مانده‌های بحران مالی خلاص می‌كرد، اقتصاددانان آكادمیك هنوز بدبین باشند. چطور ممكن بود هند بتواند در بازار جهانی به رقابت بپردازد؟ چطور هند می‌توانست از تسلط یك كمپانی هند شرقی جدید بپرهیزد؟ دیدگاه من كه رشد صادرات هند اجتناب‌ناپذیر است با هشدارهای مكرری روبه‌رو می‌شد كه «هند متفاوت است». مرتب می‌پرسیدند كه هند در كدام بخش‌ها می‌تواند به رقابت بپردازد. خدا را شكر كه بازارها این حق انتخاب را داشتند و نه من! من احتمالا روی تولیدات كاربر مثل كفش، اسباب بازی، پوشاك، ابزار الكترونیكی، درست مثل چین، شرط‌بندی می‌كردم. در حالی كه آن بخش‌ها دستاوردهای نسبتا خوبی داشتند، مقدر نبود كه طی دهه اول اصلاحات موتور رشد هند باشند. در برابر شگفتی جهانی، هند قطب فعالیت صادراتی بخش خدمات در زمینه فناوری اطلاعات در مقیاس وسیع شد.
اواسط دهه ۱۹۹۰ كه مایكروسافت حاكمیت خود را در ‌نرم‌افزار كامپیوتری تثبیت نمود و اینترنت به عنوان ابزار انقلابی فعالیت تجاری و نیز آموزشی و سرگرمی‌به بازار عرضه شد، حضور بسیاری از مهندسان هندی در رشته ‌نرم‌افزار به تدریج آشكار شد. «سیلیكان ولی»‌، مركز انقلاب آی‌تی، مملو از هندی‌های با تحصیلات و انگیزه بالا بود. شركت‌های كوچك هندی با مدیریت هندی در زمینه آی‌تی به سرعت به شركت‌های بزرگی تبدیل شدند كه در آن صنعت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بودند، از جمله سایكامور و اینفوسیس . خود مایكروسافت هم روی مهندسان ‌نرم‌افزار هندی كه همان موقع هم در شركت وزنه‌ای محسوب می‌شدند و نیز در هند، به عنوان محلی برای نوشتن ‌نرم‌افزار، اغلب در بالاترین سطح، سرمایه‌گذاری سنگینی كرد.
عواملی كه توانایی هند را در رقابت مؤثر در صنعت آی‌تی نشان دهد، به طور روزافزونی آشكارتر می‌شد. اولا، هند بیش از یك نسل سرمایه‌گذاران و مهندسان درجه یكی را در آموزشگاه‌های تكنولوژی هند كه مجموعه‌ای از هفت دانشگاه شناخته شده در سطح جهانی است، تربیت كرده بود. به دلیل اقتصاد نسبتا راكد هند، فارغ‌التحصیلان آی‌تی در سطح وسیعی به ‌ایالات‌متحده مهاجرت نمودند. اواسط دهه ۱۹۹۰‌، آنها دیگر رهبران اقتصادی نسل خود بودند كه پست‌های مدیریتی را در مایكروسافت، مك‌كینزی اند كمپانی‌، سیتی گروپ‌، تعداد بی‌شماری بانك‌های سرمایه‌گذاری، شركت‌های آی‌تی و سایر شركت‌های عمده بین‌المللی اشغال كرده بودند.
ثانیا، بسیاری از این هندی‌های خارج از كشور روابط بازرگانی با داخل برقرار كرده بودند، روندی كه به واسطه فناوری جدید اطلاعاتی تسهیل می‌شد. چندین دهه انسداد اقتصادی و رشد بطئی، عملا ساختار زیربنایی هند را به ویژه در رابطه با صادرات، در شرایط نسبتا فرتوتی نگه داشته بود. تسهیلات بنادر پرازدحام بود، بد اداره می‌شد و به سختی قابل دسترسی بود. جاده‌ها پر از چاله و سوراخ‌هایی بود كه شاسی اتومبیل‌ها را داغان می‌كرد. اما انقلاب آی‌تی به معنای صادرات اطلاعات، از طریق ارتباطات ماهواره‌ای اواسط دهه ۱۹۹۰ و كابل‌های فیبر نوری چند سال بعد بود كه می‌توانست موانع جاده‌ای و بندری را پشت‌سر بگذارد. یك بشقاب ماهواره روی بام ساختمان، تمام چیزی بود كه برای تماس تقریبا لحظه‌ای با آن سر دنیا نیاز بود.
در سال ۱۹۹۴، اولین‌ دیدارم را از یكی از این عملیات پشت جبهه‌ای «آف‌شور» به عمل آوردم، دیداری كه پس از آن بارها تكرار شده است. ما از «سانتاكروز الكترونیكس اكسپورت پراسسینگ زون» در بمبئی و دفتر سوئیس ایر بازدید می‌كردیم. زنان جوان در صف‌های پشت هم مشغول ردیف كردن كارت‌های عبور هواپیما و فرم‌های مطالبه مسافران با تعداد پرواز زیاد بودند و اطلاعات مربوط به میزان پاداش طول سفر مسافران در ماه گذشته را وارد كامپیوتر می‌كردند. سوئیس ایر فقط اطلاعات را در زوریخ و ژنو جمع‌آوری می‌كرد و با پرواز سوئیس ایر به هند می‌فرستاد و با كسری از هزینه‌ای كه باید در سوئیس می‌پرداخت، اطلاعات در این دفتر وارد كامپیوتر می‌شد. اطلاعات روی برگ‌های تفكیكی وارد می‌شد و از طریق خط اختصاصی ماهواره‌ای به مركز شركت در اروپا برمی‌گشت. اواخر دهه ۱۹۹۰‌، مراكز عملیات آی‌تی در هند واقع در شهرهای بنگالور، چنای، حیدرآباد و بمبئی به محل فعالیت برای شركت‌های بزرگی كه به دنبال مهندسی ‌نرم‌افزار، خدمات انتقال اطلاعات، گرافیك كامپیوتری، تكمیل عملیات پشت جبهه‌ای، طراحی به كمك كامپیوتر و ده‌ها‌هزار نوع فعالیت‌های دیگر مبتنی بر آی‌تی بودند، تبدیل شده بود.
روشن بود كه از ‌نظر اصلاحات اقتصادی، هند در سطح بین‌المللی رقابت پذیر است. جهش سریع صادرات، گرچه در آغاز در زمینه خدمات بود، برخلاف انتظار بسیاری از ما كه بخش تولیدات را مقدم می‌دانستیم، موجب سریع‌ترین رشد اقتصادی در تاریخ هند شد. این وحشت كه موجی از شركت‌های چندملیتی هند را فتح كنند، دیگر مسخره به نظر می‌رسید. بالعكس، موقعیت فوق‌العاده هند در جذب قراردادهای «آت سورسینگ» ایالات متحده به یك مساله سیاسی در آن كشور بدل‌شده بود، با این اتهام بی‌اساس كه هند به طور غیر‌منصفانه مشاغل را از چنگ آمریكایی‌ها در می‌آورد. سرمایه‌گذاران كشور فرصت را مغتنم شمرده با استفاده از نیروهای جهانی شدن قصد داشتند فاصله تكنولوژیك با اقتصادهای بزرگ جهان را از بین ببرند، و در این كار موفق بودند.
بنابراین، در نتیجه اصلاحات‌، روند نرخ رشد هند صعود دیگری را به دنبال داشت. اگر با دید دراز مدت به رشد هند در قرن بیستم نگاه شود، چهار مرحله را طی كرده است: رشد پایین تحت سلطه حاكمیت بریتانیا (۴۷-۱۹۰۰‌)، رشد پایین طی دوران حاكمیت نهرو (۷۰- ۱۹۴۷‌)، رشد سریع‌تر با ظهور انقلاب سبز (۹۱- ۱۹۷۰‌) و رشد پایای بالا با آزادسازی بازار در دهه ۱۹۹۰ (۲۰۰۰-۱۹۹۱‌).
وحشت از جهانی‌شدن عمدتا كنار گذاشته شد، اما دلایلی وجود دارد كه هند نسبت به سیاست شركت‌های چند ملیتی هشیار بماند. یكی از نمونه‌های مشخص آن در یكی از بازدیدهایم به دهلی در پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری كلینتون پیش آمد. سفیر ایالات‌متحده در هند از من دعوت كرد تا یكی دو روز پیش از ملاقات نخست‌وزیر هند با او دیداری داشته باشم. سفیر در چشمان من خیره شد و گفت، «خواهش می‌كنم دوستانتان را وادار كنید دعوایشان را با «انرون» حل كنند». اشاره او به یك عدم توافق تجاری دامنه‌دار بین این شركت آمریكایی و ایالت ماهاراشترا در رابطه با قیمت‌گذاری برق در تاسیسات ساخته شده توسط انرون بود. «اگر این دعوا را حل نكنند، موقعیت هند را با بسیاری از شركت‌های دیگر آمریكایی به خطر می‌اندازند». من همیشه از چنین پشتیبانی بی‌قید و شرط یك مقام ارشد آمریكایی به نفع یك شركت آمریكایی منزجر بوده‌ام‌ و به ویژه حالا كه انرون به نمونه سوء‌استفاده بدل شده ‌این عمل را بیشتر تقبیح می‌كنم.
● چالش‌های اقتصادی هند
در سال ۱۹۹۴ هند با چهار چالش اساسی روبه‌رو بود، و یك دهه بعد هم‌، گرچه نه به آن شدت، ولی با همان مشكلات رو‌به‌رو است. اول، اصلاحات باید توسعه پیدا می‌كرد.
آزاد سازی آغاز شده بود، اما بخش‌های كلیدی اقتصاد هند به واسطه سیستم‌هایی كه نیم قرن پیش برقرار شده بود همچنان ناتوان بودند. دوم، لازم بود هند در زیرسازی‌های اساسی سرمایه‌گذاری سنگین نماید، جاده‌سازی، بنادر، نیروگاه، آب و مسائل بهداشتی، مخابرات تا هزینه‌های تولید را كاهش دهد و ادغام داخلی هند ونیز در بازارهای جهانی را عمیق‌تر سازد. سوم، هند باید در بهداشت و آموزش مردم خود بیشتر سرمایه‌گذاری می‌كرد، به ویژه برای طبقات پایین تر و مطرودها كه با محرومیت اجتماعی مدام مواجه بودند. چهارم، هند باید راهی برای تامین وجوه لازم برای زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های اجتماعی پیدا می‌كرد، چرا كه در سال ۱۹۹۴ بودجه در وضعیت خطرناكی قرار داشت و هم در سطح حكومت مركزی و هم در سطح ایالتی با كسر بودجه سنگین مواجه بود.
به دنبال بازدید سال ۱۹۹۴‌، گزارش مفصلی در رابطه با این چالش‌ها از خود باقی گذاشتم. این كار به نوبه خود، به بحث‌های فشرده بیشتر با دولت و آكادمیسین‌ها منجر شد. در سال ۱۹۹۶‌، همكارم نیروپام وجپای و من به عنوان مشاور دولت مركزی و نیز تامیل نادو‌، ایالت به سرعت در حال رشد جنوب شرقی هند، انتخاب شدیم. ما این رضایت‌خاطر را داشته‌ایم كه بسیاری از پیشنهادهایمان در سال‌های اخیر به مرحله اجرا درآمده است. بحث اصلی ما این بوده كه در صورت تعمیق و وسعت بخشیدن به اصلاحات، هند هم می‌تواند به همان نرخ رشدی كه در چین دیده شده دست یابد. وقایع بعدی ای كه اتفاق افتاد عقیده ما را تایید نمود. نرخ رشد هند در سال ۲۰۰۴ حدود ۷‌درصد در سال بود كه نزدیك به نرخ رشد چین است. نتایج مطلوبی در كاهش فقر شدید نیز مشاهده می‌شد. در مقیاس ملی، نرخ فقر از ۴۲ درصد جمعیت در سال ۱۹۹۰ به رقم تخمینی ۳۵ درصد در سال ۲۰۰۱ كاهش یافت.
ترقی صادرات هند عمیق تر شده و از عملیات سنتی آی‌تی (‌نرم‌افزار اولیه، انتقال اطلاعات، مركز صحبت تلفنی) به انجام عملیات تجاری (بی‌پی‌او) بسیار پیچیده تبدیل‌شده است. شركت‌های آمریكایی و اروپایی در بخش‌های بهداشت، بیمه و بانكداری، برای كاهش هزینه‌هایشان، به طور روزافزونی به «بی‌پی‌او» روی می‌آورند. رشد صادرات به‌آی‌تی محدود نمی‌شود. یكی از فعال‌ترین بخش‌های جدید، صادرات قطعات اتومبیل است كه بسیاری از تولیدكنندگان عمده اتومبیل در جهان هند را انتخاب می‌كنند. در حال حاضر، قطعات در هند تولید و به كارخانه‌های مونتاژ در سراسر جهان حمل می‌شود. هند هنوز به عمق و وسعت مدرنیزه كردن اقتصادی چین نرسیده است، اما راحت می‌توان آنچه را كه تاكنون انجام شده، نادیده گرفت. وضعیت چین به مانند موتور اصلاحاتی یكدست و هموار به نظر می‌رسد، اما به عمق كه برویم، با فشارهای قدرتمند برخوردهای قومی، نابرابری‌های منطقه‌ای، مهاجرت‌های عظیم و فساد در سطح وسیع مواجه می‌شویم. در هند هیچ چیز پنهان نیست. سیاست‌ها كاملا آشكار است. همه روزه، یك بازدید كننده انگلیسی زبان به یك دوجین روزنامه دسترسی دارد كه همه شان انتقادات شدید سیاسی و نیز داستا‌ن‌های موحش جنایی را بازگو می‌كنند. در هر ماه، به نظر می‌رسد كه یكی از حكومت‌های ایالتی قدرت را از دست خواهد داد یا دولت ائتلاف ملی شكننده است. تمام مدت بحران سیاسی وجود دارد و با این وجود هند به جلو پیش می‌رود. تمام دولت‌های ائتلافی از سال ۱۹۹۱ تاكنون (كه پنج دولت بوده اند) روند اصلاحات را تایید كرده و پیش برده اند. هندی‌ها كشورشان را به فیل آسیایی تشبیه كرده اند كه سلانه‌سلانه و سنگین با سروصدا از جنگل عبور می‌كند، در مقابل ببر آسیایی كه كنایه از همسایه‌های هند در آسیای‌شرقی است.● یك دهه توسعه
در سال ۲۰۰۰‌، اصلاحات آنقدر پیش رفته بودند كه نیروپام وجپای و من بتوانیم به نخست‌وزیر، وجپای، پیشنهاد بالابردن اهداف را در دهه بعد بدهیم. ما به نخست‌وزیر توصیه كردیم كه ده سال آینده را دهه توسعه اعلام نماید و طی این مدت هند درآمد سرانه‌اش را به دو برابر افزایش داده و در باسوادی، آموزش، بهداشت و زیرساخت‌های اساسی به پیشرفت غیرمنتظره دست یابد. دوبرابر كردن درآمد سرانه طی ده سال، همان طور كه ژاپن در دهه ۱۹۶۰، كره در دهه ۱۹۷۰ و چین در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به آن دست یافتند، نیازمند نرخ رشد متوسط ۷درصد طی ده‌سال می‌باشد، نرخ رشدی كه معتقد بودیم برای هند قابل دسترسی است. زمانی كه نخست‌وزیر در ۱۵ آگوست ۲۰۰۰ این اهداف را در پیامش به ملت اعلام نمود، مسرور شدیم. دستیابی به حداقل ۸‌درصد رشد اقتصادی (و در نتیجه حدود ۷‌درصد رشد سرانه) نهایتا توسط كمیسیون برنامه‌ریزی هند صحه گذاشته شد.
به‌رغم رشد اقتصادی سریع طی سال‌های ۳-۲۰۰۱‌، انتخابات بهار ۲۰۰۴ دولت وجپای را از قدرت بیرون راند. نتیجه بسیار حیرت‌آور بود و منعكس‌كننده آرای زیادی برای تغییر از جانب روستاییان هند بود كه تا حدی نشان‌دهنده عوامل كوتاه‌مدت بود. خشكسالی همه‌گیر سال ۲۰۰۳ بسیاری از جوامع كشاورزی را گرسنه و از نظر مالی در تنگنا قرار داده بود، گرچه جلوی قحطی سراسری به آسانی گرفته شده بود. اما عواقبش عمیق‌تر بود. شواهد نشان می‌داد كه رشد اقتصادی هند شهری بوده و در سال‌های اخیر فاصله استاندارد زندگی شهری و روستایی بیشتر شده بود. مطالعات نیروپام وجپای و من دال بر این بود كه نرخ شهری‌سازی در سطح دولتی قوی‌ترین نشان‌دهنده نرخ رشد نسبی بین ایالت‌های هند بود و در سال ۱۹۸۱ بیشترین ایالاتی كه شهری كردن را پیش برده بودند، مناطقی بودند كه سریع‌ترین رشد را داشتند.
پرواضح است كه آن قسمت‌هایی كه شهری كردن را پیش برده‌اند سریع‌ترین رشد را داشته‌اند، كه تعجب‌آور هم نیست. در دهه ۱۹۷۰‌، انقلاب سبز بیشترین تاثیر را در بالابردن درآمد روستایی گذاشت، در حالی كه از آن زمان به بعد رشد اقتصادی در زمینه صنعت شهری آی‌تی و همچنین تولیدات شهری بوده است. در انتخابات ۲۰۰۴‌، بخش روستایی می‌گفت كه دیگر كافی است و مناطق روستایی باید سهم بیشتری از رشد سریع هند داشته باشند.
با به قدرت رسیدن مانموهان سینگ‌، سیاست‌های دولت به نحوی در حال تغییر است كه كمبودهای رشد روستایی را جبران نماید. برخورد اولیه كه معتقدم بسیار ارزشمند است، افزایش سرمایه‌گذاری دولتی در مناطق روستایی است تا هر روستا در هند به زودی از مزایای زیرساخت‌های اساسی و خدمات اجتماعی بهره‌مند باشد. دولت با شهامت شعار «برق برای همه» و همچنین خدمات بهداشتی اولیه و آب آشامیدنی سالم برای همه را اعلام داشته است. به زبان هندی، اینها صرف شعارهای عامه‌پسند نیستند. اینها اهداف دست یافتنی هستند‌ و اساس و پایه سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز را تشكیل می‌دهند. آنها تا عمق هر یك از تقسیمات اجتماعی پیش می‌روند تا دولت را متعهد نمایند كه هر هندی و نه فقط طبقات بالای اجتماع، از مزایای خدمات‌اجتماعی‌ اولیه و زیرساخت‌های اساسی بهره‌مند شود. تعهدات جدید دولت بخش ضروری یك دهه توسعه موفقیت‌آمیز‌ و حتی بیش از آن، جهت فرار تاریخی هند از فقر می‌باشد. وزیر دارایی، پی‌چیدامبارام‌، سخنرانی سال ۲۰۰۴ خود را در رابطه با بودجه با این تعهد الهام بخش خاتمه داد:
كشورهای جهان، ازجمله هند، اهداف توسعه هزاره را برای خود پایه گذاشته‌اند. وعده ملاقات ما با سرنوشت، نه پایان هزاره، كه سال ۲۰۱۵ است. آیا ما به‌این اهداف می‌رسیم؟ با ما است كه در ده سال باقی مانده سرنوشت خود را شكل دهیم. پیشرفت همیشه خطی نیست و اجتناب‌ناپذیر هم نیست. دو هزار سال پیش «سن تیروالووار» گفته است:
«حاكمان خوب به اصول اخلاقی پایبند هستند، جنایتی مرتكب مشو و در جاده شهامت و عزت گام بردار».
اگر ما اندیشه و علاقه شدید را در مدیریت خود وارد نماییم و در راه عزت و شهامت گام برداریم، می‌توانیم به آنچه می‌خواهیم برسیم و این قرن، قرن هند خواهد بود.
● درس‌هایی از هند
حق با چیدامبارام، وزیر دارایی، است. همانند چین، قرن بیست‌ویكم احتمالا دورانی است كه قرن‌ها افت اقتصادی هند به طور قابل ملاحظه‌ای معكوس خواهد شد. من چنین پیش‌بینی خوش‌بینانه‌ای را از اوایل دهه ۱۹۹۰ كرده‌ام و وقایع نشان داده‌اند كه درست بوده است. بحث‌های بدبینانه‌ای كه اولین بار در دهه ۱۹۷۰ خواندم و مجددا در نیمه اول دهه ۱۹۹۰ تكرار آن را شنیدم كه هند به خاطر فرهنگ، تاریخ یا ژئوپولیتیك محكوم به فقر مدام می‌باشد اشتباه است. برخلاف‌نظر بدبین‌ها، هند نرخ رشد جبران‌ناپذیر «هندو» نداشت. انقلاب سبز و سپس اصلاحات بازار رشد آرام دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ را كنار گذاشت. حتی خشكی غیرقابل‌انعطاف عمیق «كاستی» كه مانع تحرك اجتماعی بوده و قسمت بزرگی از جمعیت هند را از بهداشت، تغذیه و آموزش مناسب باز داشته، به نظر می‌رسد كه در مقابل نیروهای قدرتمند اقتصادی و سیاسی در حال نرم‌شدن هستند. به موازات توسعه اقتصادی و شهری شدن روزافزون هند، بسیاری از تمایزات «كاستی» كه هنوز در روستاها بزرگ جلوه می‌كند، در بازار كار شهری به سرعت در حال از بین رفتن است. همین‌طور سلسله مراتب قدیمی‌اجتماعی كه توسط دموكراسی رو به نابودی است. اواسط سال ۲۰۰۴‌، «یك نفر، یك رای» كه به واسطه آن روستاها با صدای بلند و واضح اعلام كردند سهم بیشتری از سرمایه‌گذاری‌های عمومی‌می‌خواهند، صحنه سیاسی را تغییر داده است. همچنین هند در مورد قدرتمندی تقسیم كار بین‌المللی و اینكه چگونه در واكنش به امكانات تكنولوژیك تغییر می‌یابد، درس بزرگی به دنیا داده است. بیست و پنج سال پیش، چه كسی می‌توانست تصور نماید كه هند فقرزده در دهه ۱۹۹۰ از طریق خدمات اطلاعاتی پیشرفته در اقتصاد جهانی شكوفا شود؟ هیچ‌كس. امكانات تكنولوژیكی برنامه‌ریزی ‌نرم‌افزاری از طریق اینترنت، اجرای عملیات تجاری خارج از كشور‌، انتقال اطلاعات از راه دور‌ و اجرای بسیاری صنایع آی‌تی دیگر حتی به مرحله تصور هم نرسیده بود. بارها به طور دست اول، دیدم كه چگونه قابلیت هند برای استفاده از امكانات جدید آی‌تی نتیجه سرمایه‌گذاری درازمدت در آموزش دانشگاهی، به ویژه در موسسات تكنولوژی هند‌، بوده است. اینها مركز فعالیت صنایع جدیدالتاسیس مبتنی بر آی‌تی بوده‌اند. در سفرهایم به نقاط مختلف هند به دانشمندان برجسته‌ای برخورده‌ام كه به واسطه آموزش بی‌نظیر و ده‌ها سال تحقیق و تتبع، نقش مهمی‌ را در توسعه اقتصادی هند ایفا می‌كنند. تنوع جغرافیایی هند نیز درك مرا از اینكه چگونه محیط فیزیكی به شكل دادن فعالیت اقتصادی كمك می‌كند، عمیق تر كرد. انقلاب سبز هند در یك دوره كوتاه در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به توسعه روستایی منجر شد كه در آن ایالت انقلاب‌ سبز پنجاب رشدیابنده‌ترین و ثروتمند‌ترین ایالت هند شناخته شد. اما عمر این مرحله از رشد روستایی نسبتا كوتاه بود. از دهه ۱۹۸۰ و به ویژه از دهه ۱۹۹۰‌، رشد سریع مربوط به كارخانه ها و خدمات شهری بوده و در نتیجه، شهرهای بندری بزرگ مثل بمبئی، كلكاتا (كلكته سابق) و چنای ستارگان رشد اقتصادی بوده اند. قسمت‌های داخلی تر، به ویژه دشت‌های گنگ عقب مانده‌اند، همان طور كه سرزمین‌های غربی چین از استان‌های ساحلی عقب مانده‌اند. جغرافیای باران، درجه حرارت، خاك، منابع طبیعی و بیماری‌هایی كه به همراه دارد، به انواع و اقسام حیل روی توسعه منطقه‌ای هند‌، از طریق بیماری‌های بومی، تولید محصولات و سایر عوامل‌، تاثیر می‌گذارد.
احتمالا بازگشت چین و هند به برتری اقتصاد جهانی در قرن بیست و یكم سیاست و جامعه جهانی را تغییر شكل خواهد داد. برتری حاكمیت غرب كه نیم قرن دوام یافت، دیگر تمام‌شده است. نباید از این تغییرات وحشت داشت، بلكه باید با امیدواری منتظرشان باشیم.
آدام‌اسمیت، اتحاد اروپا و آسیا از طریق تجارت دریایی و نیز كشف آمریكا را به منزله «دو فقره از مهم‌ترین وقایع ثبت‌شده در تاریخ بشری» قلمداد می‌كرد. او می‌گفت‌، «با به هم پیوستن دورترین نقاط دنیا، با برآوردن نیازهای یكدیگر، با افزایش خوشی‌های یكدیگر و با تشویق صنایع یكدیگر به نظر می‌رسد تمایل عمومی‌مثبت باشد».
اما اسمیت می‌دانست كه «برتری نیروهای» اروپا آنها را قادر ساخته بود كه «با مصونیت هر نوع بی عدالتی را نسبت به آن كشورهای دوردست» مرتكب شوند. او در انتظار روزی بود كه برابری شهامت و قدرت به «احترام به حق و حقوق یكدیگر» منجر شود و اعتقاد داشت كه «گسترش داد‌و‌ستد» آن روز را به جلو می‌اندازد. اگر عاقلانه رفتار كنیم، بالاخره به دوران احترام متقابل و مبادله سودمند بین شرق و غرب دست خواهیم یافت.

مترجم: لیلی نوربخش

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد