نقش تاغزارها در بازسازی کویر منطقه آران و بیدگل

جنگلهای طبیعی تاغ در حاشیه کویر شهرستان آران و بیدگل هر بیننده ای را به شگفتی و تحسین وا می دارد.
به این دلیل که شرایط طبیعی آن ، چنان سخت و خشن است که حضور درختانی پر شاخ و برگ وتنومندی از تاغ که توانسته اند در برابر چنین عوامل نامساعد طبیعی پایدار مانده و به حیات خود ادامه دهند ، خارج از تصور است.
گویا گرمای سوزان ، خشکی و کم آبی ، فرسایش و ضربات خرد کننده شن و ریگهای روان ، بعلاوه سرمای سخت زمستان و دخالتهای مفرط بشر ، هیچ یک توانایی درهم کوبیدن ، تسلیم و ریشه كن کردن تاغ را نداشته اند.بعکس این کویر است که در برابر تاغ سر فرود آورده و در مهار و تحت کنترل آن قرار دارد. اما چرا با وجود همه مقاومت و سرسختی تاغ ، مع ذالک کویر در حال پیشروی است و جنگلهای تاغ در حال انهدام و نابودی است . دلیل این حرکت تخریبی انسان است که بطور مستقیم و غیر مستقیم جنگلهای تاغ را در طول سالها مورد بهره برداری ویرانگرانه خود قرار می دهد.
تجاوزات مداوم و بی وقفه به تاغزارهای دست کاشت در دهه های اخیر که با افزایش مکانیزاسیون کشاورزی رشد چندین برابر یافته است بعلاوه رشد وتوسعه جوامع روستایی و شهری باعث روند رو به فزاینده در انهدام و نابودی درخت تاغ گردیده است.
با نگاهی به سفرنامه ناصرخسرو در می یابیم که حد فاصل شهرهای کاشان ، آران و بیدگل و ورامین پوشیده از جنگلهای طبیعی بوده است که با دخالت بی رویه انسان و استفاده های غیر طبیعی منطقی ( وجود چاله های ذغال با چوب تاغ در حاشیه کویر آران و بیدگل ) به سرعت روند تخریبی جنگلهای طبیعی فزونی یافته و از دهه ۱۳۴۰ روند ایجاد جنگلهای دست کاشت با اعتبارات بسیار زیاد شروع گردیده است . در حال حاضر شهرستان آران و بیدگل با داشتن بیش از ۱۲۰ هکتار جنگل دست کاشت تاغ ، بستر مناسبی را برای رشد و توسعه کشاورزی ، صنعت و خدمات فراهم نموده است که بایستی حفظ و حراست از این میراث گرانبها مورد توجه جدی مسئولین شهری و منطقه ای باشد . مسئله قابل ذکر مقاومت حیرت آور تاغ در برابر نامساعدترین شرایط بوم شناختی ( خشکسالی ، هجوم آفات و ...) ا ست. به عبارت دیگر تاغ را می توان در شرایط آب و هوایی شدیدا" کویری ( زیر ۵۰ میلی متر باران) هم برای بازسازی و احیاء با موفقیت بکار گرفت.
به این ترتیب تاغ با ایجاد شبکه وسیعی از سیستم ریشه ای قادر است علاوه بر جلوگیری از فرسایش و حرکت شنهای روان ، رطوبت مورد نیاز خود را از اعمال خاک جذب و ادامه حیات دهد. تاغ نه تنها مهار کننده خشکترین و شدیدترین کویرهاست ، همچنین قادر است به عنوان جنگلهای دست کاشت برای مردم منطقه بستر تولید را فراهم آورد و همانند جنگلهای گرمسیری و بارانی شمال درخصوص رفع نیازهای چوبی انجام وظیفه کند. همچنین در حالت طبیعی سرشاخه های تاغ یکی از علوفه های مورد علاقه شتر را تشکیل می دهد و بستر بسیار مناسبی را برای توسعه پرورش شتر فراهم می کند شاخه و برگ و بذور تاغ در فصل زمستان می تواند یکی از منابع اصلی تامین کننده غذای گوسفندان باشد. با ارزیابی اجمالی از تاغزارهای دست کاشت منطقه به ازای هر هکتار از تاغزارها ، می تواند سالیانه حدود ۵۰۰ کیلوگرم علوفه خشک را برای دام تامین نمود.
همچنین ارزش غذایی بذر تاغ حدود ۸۰% ارزش غذایی جو بوده و می تواند همراه با سایر نهاده ها به مصرف گوسفندان برسد. بخشی از این تاغزارها هم اکنون جهت چرای زمستان دام به مدت دو ماه در سال به دامداران واگذار می شود.

مهندس محمد خاكسار
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان آران و بیدگل
کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری منطقه ای

منبع : کویر ایران