نکاتی در باب باند وسیع

● موجی جدید
ارتباطات باند وسیع، با روندی که در رشد آن مشاهده می‌شود، رؤیای همگرایی سرویس‌های پخش تلویزیونی، تلفن ثابت، اینترنت و ارتباطات سیار را محقق می‌سازد. پیش‌بینی می‌شود که با همگانی شدن ارتباطات باند وسیع، موجی جدید در توسعهٔ بازارهای مخابراتی ایجاد شود؛ بر اساس برآوردها، بازار مخابراتی، صرفنظر از جهش‌هایی که در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت در آن به وقوع می‌پیوندد، به یک رشد ثابت رسیده است؛ اما عاملی که منجر به جهشی بزرگ در این روند می‌شود (از همان نوعی که ظهور پدیدهٔ ارتباطات سیار و اینترنت به وجود آورد)، ارتباطات باند وسیع است.
آمارها نشان از توان بالقوهٔ فراوان برای ایجاد درآمد فراوان ناشی از ارایهٔ خدمات باند وسیع دارد؛ به‌طوریکه درآمد کرهٔ جنوبی در سال ۲۰۰۴ از محل ارایهٔ این خدمات در حدود ۲.۵میلیارد دلار بوده‌است.
● لزوم دخالت دولت
اگر روند توسعهٔ ارتباطات باند وسیع را در کشورهای پیشرو بررسی کنیم، به این نتیجه می‌رسیم که رشد مناسب ارتباطات باند وسیع، نیازمند دخالت‌های دولت است. در واقع، واگذاری توسعهٔ این بخش مخابرات به فرآیند بازار، مناسب تشخیص داده نشده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که حجم عمدهٔ بازار ارتباطات باند وسیع در اکثر کشورهای عضو سازمان توسعهٔ همکاری‌های اقتصادی، همچنان در اختیار اپراتور اول (دولتی) بوده است. حجم محدود بازار، نبود پایداری اقتصادی و نیز کاهش اعتماد سرمایه‌گذاری از جمله دلایل این امر ذکر می‌شود. از سوی دیگر، دولت با وضع قوانین مناسب می‌تواند محیط رقابتی سالمی را برای اپراتورها به وجود آورد و فرآیند عرضه و تقاضا را برای رشد بهینهٔ این بخش کنترل کند. این قوانین باید سطح رقابت را در محیط رقابتی به وجودآمده نیز کنترل کنند.
● تجربهٔ تلخ ارتباطات سیار
کشور ما در زمینهٔ تلفن ‌همراه بدون برنامه و استراتژی مشخص گام نهاد. نتیجه آن شد که با وجود گذشت حدود ۱۵ سال از ظهور تکنولوژی‌های ارتباطات سیار، فقط یک شرکت سازندهٔ تجهیزات تلفن‌همراه در کشور وجود دارد و در سایر زمینه‌های مرتبط با این تکنولوژی، همچون اپراتوری و تحقیقات توسعه‌ای، فاصلهٔ زیادی با سایر کشورها داریم. در ضمن در زمینهٔ حضور در بازارهای خارجی همچون بازار کشورهای منطقه هیچ توفیقی به دست نیاورده‌ایم.
● ارتباطات سیار را رها کنیم!
اما در حال حاضر، سرویس‌های باند وسیع در حال ایجاد موج جدیدی در تمامی زمینه‌های مخابرات هستند. این خود بیانگر فرصت‌ها و تهدیدهایی برای مخابرات کشور ماست؛ در بازار جهانیِ در حال ظهورِ این تکنولوژی‌ها، می‌توان با سرمایه‌گذاری و در پیش گرفتن استراتژی‌های مناسب، به مزیت‌های نسبی دست یافت و بخشی از بازار را به دست گرفت.
به اعتقاد صاحبنظران، به جای سرمایه‌گذاری در زمینهٔ تکنولوژی‌های فعلی ارتباطات سیار، که به انتهای عمر توسعهٔ خود نزدیک می‌شود و به دلیل وجود رقبای قدرتمند بین‌المللی، فرصت چندانی برای حضور چشمگیر ما در بازارهای جهانی باقی نمانده است، بهتر آن است که سرمایه‌های خود را به سمت تکنولوژی‌های باند وسیع سوق دهیم. در غیر اینصورت و بدون اتخاذ استراتژی مناسب در زمینهٔ تکنولوژی‌های باندوسیع، که بر اساس پیش‌بینی‌ها بازار متنوع‌تری از تکنولوژی‌ ارتباطات سیار ایجاد خواهند کرد، در آینده به وضعیتی مشابه وضعیت فعلی‌ ارتباطات سیار دچار می‌شویم.
● سرویس‌های جدید و نیاز جدید
علاوه‌بر این، باید به مقولهٔ سرویس‌‌دهی نیز توجه کرد؛ تا به‌ حال، کمبود پهنای باند به عنوان مشکلی عمده در ترافیک‌های بین‌شهری مطرح شده است؛ ولی اگر قرار باشد پهنای باند قابل توجهی را تا در منازل یا حتی تا میز شخصی افراد رساند، این مسأله حالت دیگری به خود می‌گیرد که ناشی از ظهور سرویس‌های متنوع جدید است.
از جملهٔ این سرویس‌ها، می‌توان به تلویزیون‌های دیجیتال، پیام‌های بازرگانی هدفمند، پزشکی از راه دور، اتوماسیون منزل، کنفرانس ویدیویی و رسانه‌های متعامل اشاره کرد. بعضی از این سرویس‌ها هم‌اکنون به صورت خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ ولی وقتی این سرویس‌ها حالت عمومی پیدا کند، مسألهٔ پهنای باند از اهمیت بیشتری نسبت به امروز برخوردار خواهد شد.
● همچنان بی‌توجه
بررسی‌ها نشان می‌دهد ارتباطات باند وسیع جایگاه قابل قبولی در سیاست‌گذاری‌های کلان بخش مخابرات کشور ندارد. از دیدگاه کارشناسان، صرفاً اکتفا به بیان جملاتی در برنامه چهارم توسعه بدین مضمون که رقم اینترنت پرسرعت به ۱.۵میلیون پورت خواهد رسید، نخواهد توانست ما را به مقصود برساند؛ همانگونه که تعیین شاخص کمی برای ارایهٔ خدمات تلفن ‌همراه در برنامه‌های قبلی نیز چندان اثربخش نبود. به نظر می‌رسد باید به تدوین سیاست‌های مشخص و مدون در این زمینه پرداخت؛ آنگونه که کشورهای پیشرو، مانند کرهٔ جنوبی با برنامه IT۸۳۹ به این عرصه وارد شده‌اند.
● همچنان بی‌برنامه
علیرغم برخورداری مخابرات ما از موهبت نیروی انسانی مستعد و متخصص و تخصیص بودجهٔ زیاد برای امر تحقیقات در برنامهٔ چهارم (سالانه ۴۰۰میلیارد ریال)، برنامه‌ریزی خاصی در وزارت ICT برای توسعهٔ تحقیقات در بخش ارتباطات باند وسیع دیده نمی‌شود؛ دانشگاه‌ها نیز برنامهٔ مشخصی برای آموزش نیروی انسانی متخصص در این عرصه ندارند. از سوی دیگر، اگرچه مرکز تحقیقات مخابرات ایران به عنوان متولی اصلی تحقیقات در بخش ICT کشور، در دورهٔ مدیریت قبلی، با اتخاذ سیاست "مدیریت تحقیقات" به جای "تحقیقات"، پروژه‌های متعددی را برای تحقیقات در زمینهٔ مخابرات و ارتباطات باند وسیع تعریف کرده ‌است، اما به اعتقاد کارشناسان، این امر بدون آینده‌نگری و غیرسیستماتیک برنامه‌ریزی شده ‌است؛ به عنوان مثال، فعالیت مراکز تحقیقاتی بخش خصوصی (که برخی با حمایت مرکز صنایع نوین در این زمینه فعالیت می‌کنند) مدنظر برنامه‌ریزان قرار نگرفته‌است.
علاوه بر آن، متأسفانه شرکت مخابرات ایران بدون در نظر گرفتن فعالیت‌های هرچند اندک ارگان‌های مختلف از جمله سازمان صنایع نوین، به خرید تجهیزات جایگزین از شرکت‌های خارجی می‌پردازد؛ امری که می‌تواند این تلاش‌های اندک را هم ناکام بگذارد.
● اما چه باید کرد؟
با توجه به لزوم ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ارایهٔ سرویس‌های مختلف و نقش اساسی که ارتباطات باند وسیع در توسعهٔ جوامع بر عهده دارد، کشورها ناگزیر از پیوستن به این موج جهانی هستند. توسعهٔ ارتباطات باند وسیع در هر کشور از مدل خاص آن کشور تبعیت می‌کند و در برگیرندهٔ نگرش و رویکرد خاص دولت‌مردان نسبت به ایجاد زیرساخت و ارایهٔ سرویس‌های متفاوت است.
به‌گونه‌ای که مدل به‌کاررفته در یک کشور عیناً برای سایر کشور‌ها قابل استفاده نیست؛ اما با در نظر گرفتن عوامل مشترک و نیز تکنولوژ‌ی‌های مختلف این حوزه و سرویس‌های متفاوت قابل ارایه توسط آن، بررسی مدل توسعهٔ ارتباطات باند وسیع سایر کشورها می‌تواند راه‌حل مناسبی برای کمک به اتخاذ تصمیم‌های درست و جلوگیری از تکرار اشتباهات باشد.
با توجه به این نکته که توسعهٔ ارتباطات باند وسیع در کشور، در مقایسه با برخی کشورهای درحال‌توسعه کمی دیرتر آغاز شده است، بررسی و مطالعهٔ تطبیقی و بهره‌‌گیری از تجارب این کشورها می‌تواند راه‌گشای حرکت اصولی به سمت توسعه این فناوری در کشور باشد .

مهندس محمود منصوری