ژنرال در هزارتوی خویش

پاکستان کشور فقیری است با بدهی هایی که بیش از ۷۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را در برمی گیرد و شکاف هایی ژرف در توزیع ثروت. مشکلات پاکستان ساختاری بوده و امکان رفع آن بدون اصلاحات عمیق و ریشه یی ممکن نیست. پاکستان کشوری است قبیله یی که قبایل این کشور از استقلال نسبی برخوردارند. هرگاه که حکومت مرکزی کوشیده است اراده دولت را در مناطق قبایلی جاری سازد با مقاومت شدید این نیروها مواجه شده و مجبور به سازش با آنان شده است.
۳۰ سال پیش در درگیری های شدیدی که میان نیروهای ارتش و بلوچ ها رخ داد ۳ هزار نفر از نیروهای دولتی و ۵ هزار نفر از بلوچ ها کشته شدند. چندی پیش هم که زیر فشار امریکا برای بیرون راندن نیروهای القاعده دولت مرکزی به مناطق تحت اداره قبایل این کشور هجوم برد، بار دیگر در نتیجه مقاومت سرسختانه آنها مجبور به سازش شد.
در این درگیری ها که در ایالت کوهستانی وزیرستان- که مجاور افغانستان است- رخ داد، از یکسو به دلیل آنکه گمان می رود اسامه بن لادن در آنجا پناه گرفته است و از سوی دیگر به دلیل آنکه دولت مرکزی بیش از ۸۰ هزار نفر از نیروهای مسلح خود را بدان جا گسیل کرده بود مورد توجه رسانه های بین المللی قرار گرفت. دولت مرکزی تلفات خود را چند صد نفر اعلام کرد. این درگیری ها که به یک جنگ کامل تبدیل شده بود برای حکومت پاکستان هیچ دستاوردی نداشت و مانند همیشه سازش طرفین با میانجیگری دیگر قبایل حاصل آن بود.
● قاعده دوست و دشمن
در زمانی که هنوز دولتی چپگرا در افغانستان حکومت می کرد و دولت های غربی به همراه شماری از کشورهای اسلامی به مدد مجاهدان شتافته بودند، پاکستان از اهمیتی بسیار برخوردار بود. پاکستان کشوری مسلمان هم مرز با افغانستان، دارای دشمنی دیرینه با هندوستان- کشور دوست شوروی- و دارای روابط بسیار گرم با عربستان- مهد القاعده- ستاد اصلی تجهیز، جمع آوری و گسیل نیرو، مهمات و نفرات به افغانستان بود.
در این دوران گستردگی تبلیغات ضددولت افغانستان و شوروی و نیز انبوه کمک های مالی از کشورهای گوناگون به مجاهدین افغان و دستیابی فرماندهان نظامی و اطلاعاتی و امنیتی و سیاستمداران به بخش هایی از این کمک ها آنچنان همه را سرخوش ساخته بود که هیچ کس توجهی به روابط ایجاد شده بین سازمان های ضدجاسوسی ارتش پاکستان و بخش هایی از نیروهای مذهبی سنی و پاره یی از قبایل مرزی پاکستان از یکسو و طالبان از سوی دیگر نشان نمی داد.
تا وقتی که طالبان علیه نیروهای شوروی و حکومت مرکزی وقت افغانستان می جنگیدند، نه حمله به مدارس دخترانه و نه تجاوز به معلمان زن و دانش آموز دختر توجه کسی را برمی انگیخت و نه روابط آنها با مراکز قدرت پاکستان چرا که منطق جنگ، منطق «دشمنً دشمن تو، دوست توست» است.
اما زمانی که بنیادگرایی اسلامی زوج طالبان- القاعده در جهت عکس خواست و منافع ایالات متحده امریکا چرخید و نیروهای شوروی نیز از افغانستان خارج شدند و به خصوص پس از فروپاشی شوروی نیروهای طالبان دیگر نه یار غار که موی دماغ شده بودند.
اما غول القاعده نه تنها از بطری خارج شده بود و قصد بازگشت به درون آن را نداشت، بلکه همچون اختاپوسی در سراسر منطقه و به خصوص پاکستان ریشه دوانده بود و دولت ژنرال مشرف که با کودتایی، دموکراسی را تعطیل و احزاب این کشور را به مرخصی فرستاده بود، به رغم فشارهای امریکا به آسانی توانایی برخورد با این نیروها را نداشت.
● بنیادگرایی
مشکل دیگر پاکستان وجود نیروهای ستیزه جو و بنیادگرای سنی در این کشور است. نیروهایی چون «سپاه صحابه» و «لشگر جنگو»، که مسلحانه دست به اقدامات تروریستی و بمب گذاری در مدارس و مساجد و بازارها می زنند و نیز گروه ها و دستجات دیگری که در سرتاسر این کشور پراکنده اند و به اشکال سیاسی به دولت مرکزی فشار وارد می کنند. گروه های ضدهندی که از مشکل تقسیم کشمیر تغذیه می کنند نیز از دیگر معضلات این کشور هستند.
از سویی ارتش برای به وجود آوردن جوی ناسیونالیستی برای بسیج عمومی علیه هندوستان به وجود اینگونه نیروها نیاز داشته است و از سوی دیگر اعمال و رفتار خودسرانه این نیروها وجهه جهانی پاکستان را مخدوش کرده اند. پس از حمله امریکا به افغانستان، ایالات متحده برای از میان برداشتن نیروهای طالبان در مرزهای پاکستان و افغانستان به این کشور فشار وارد آورد. اما برای دولت پاکستان در افتادن همزمان با نیروهای قبایلی و طالبان که از حمایت های نیروهای افراطی در درون پاکستان برخوردار بودند و با بخشی از نیروهای امنیتی و ارتش پاکستان روابط تنگاتنگی برقرار کرده بودند، کاری بس مشکل بود.
به همین جهت ژنرال مشرف در ابتدای امر سیاست وقت تلف کردن در مقابل امریکاییان را در پیش گرفت. ژنرال مشرف چندی پیش فاش ساخت که دولت امریکا در مقابل این سیاست او تهدید کرده بود که کشور پاکستان را آنچنان بمباران خواهد کرد که به دوران نوسنگی بازگردد.
در چنین شرایطی ژنرال مشرف که بدون حمایت امریکا- چه رسد به دشمنی او- نمی توانست بر این کشور حکومت کند، چاره یی به جز همراهی نداشت اما همراهی که با میل و از صمیم قلب نباشد، نمی تواند نتیجه چندان دلخواهی را پدید آورد، به خصوص که بخش هایی از ارتش و سازمان های امنیتی این کشور در این راه ژنرال مشرف را همراهی نمی کردند. به همین جهت امریکا ناچار می شد که هرازچندی فشار مجددی را به این کشور وارد کند.
در این راه ایالات متحده از سیاست آزموده شده چماق و شیرینی بهره می گرفت. پس از سپتامبر ۲۰۰۱ که ژنرال مشرف همکاری با امریکاییان علیه القاعده و طالبان را برگزید، امریکا بخش بزرگی از بدهی های پاکستان را به این کشور بخشید و موجب شد وضعیت وخیم بدهی های این کشور اندکی بهبود یابد، پاکستان به کمک های خارجی متکی است و امریکا از مهم ترین کمک کنندگان به پاکستان به شمار می رود.
از سال ۱۹۴۷ تا ۲۰۰۴ حدود ۱۵ میلیارد دلار از سوی امریکا به این کشور کمک شده است که بخش عمده این کمک ها نظامی بوده است.
صلح با هندوستان از نقش ارتش در این کشور خواهد کاست. بودجه نظامی را کاهش خواهد داد. از نیاز اقتصاد این کشور به کمک های نظامی امریکا خواهدکاست و روند دموکراتیزاسیون در این کشور را تقویت خواهد کرد.
● قدرت برتر ارتش
به علت سالیان طولانی درگیری های مرزی و جنگ با کشور مادر، هندوستان، ارتش از گستردگی بسیاری برخوردار شده است. هزینه های دفاعی و نرخ سود بدهی های دولت بیش از ۷۰ درصد کل سرمایه کشور را می بلعد. قدرت و گستردگی این کشور باعث شده است با وجود آنکه کشور پاکستان از ساختاری شبیه هندوستان برخوردار باشد، دچار دیکتاتوری های دوره یی نسبتاً طولانی شود.
در حالی که هندوستان به علت جمعیت بیشتر با وجود داشتن ارتشی بزرگتر، نقش ارتش در حیات سیاسی اش بسیار محدود تر است. در پاکستان ارتش با استفاده از اختلافات میان احزاب با کودتاهای پی در پی همواره یا قدرت را مستقیماً در دستان خود متمرکز کرده است یا با وارد کردن فشار به دولت مرکزی، اعمال اراده کرده است.
ارتش پاکستان از سویی در مقابل فشارهای امریکا بسیار ضعیف است زیرا ساختار آن و بیشتر تجهیزاتش امریکایی است و بدون کمک های امریکا این ارتش به شدت آسیب پذیر است، از سویی دیگر همین ارتش به علت سالیان جنگ علیه هندوستان و سپس شرکت و همراهی در جنگ با افغانستان - در زمان دولت های چپ گرای این کشور - روابط بسیار تنگاتنگ و درهم تنیده یی با نیروهایی دارد که اینک باید با آنها درگیر شود؛ تناقضی که حل آن اگر غیرممکن نباشد، لااقل بسیار مشکل است.
امریکا به ژنرال مشرف فشار وارد می کند تا متون درسی مدارس را اصلاح کرده و جنبه های ستیزه جویانه دینی را از آنها بزداید و مدارس مذهبی را که تعداد آنها از سوی دولت ۱۲ هزار برآورد شده است تعطیل کند. چنین اقدامی با مقاومت شدید اسلام گرایان مواجه می شود. برای درهم شکستن این مقاومت، یک حکومت نظامی ابزاری جز خشونت در دست ندارد. اما به کار بردن این ابزار تیغی دوسویه است که ممکن است به جنگی داخلی بینجامد.
● نهادهای مدنی
افزون بر آن نباید فراموش کرد که در پاکستان با وجود حکومت نظامیان، نهادهای مدنی از قدرتی نسبی برخوردارند و به شیوه های گوناگون در کار سرکوب مردم توسط نظامیان می توانند اخلال ایجاد کنند.
سازمان های حقوقی بشر جهانی نیز تا حدود معینی دست و پای نظامیان را می بندند. دولت های نظامی از آنجایی که به مردم خود تکیه ندارند، نیاز بیشتری به جلب افکار عمومی جهانیان دارند. سازمان دیده بان حقوق بشر در نیویورک در اکتبر ۲۰۰۳ اعلام کرد که چهار سال حکومت نظامیان در پاکستان موجب پایمال شدن حقوق انسان ها در این کشور شده است.
در سال ۲۰۰۴ نیز خانه آزادی برای یازدهمین سال پیاپی، پاکستان را کشوری دانست که حقوق سیاسی و آزادی شهروندان آن در نازل ترین سطح قرار دارد. درست در چنین شرایط دشواری - برای ژنرال مشرف - خانم بوتو، مبارزات سیاسی و انتخاباتی خود را علیه او آغاز کرده است. علت تعیین چنین زمانی از سوی خانم بوتو، به غیر از دشواری های ژنرال مشرف و نزدیک شدن تاریخ انتخابات پاکستان، شرایط سخت جمهوریخواهان در امریکا نیز هست.
خانم بوتو که او و پدرش همواره از شعارهای دموکراسی - و تا حدود اندکی، عدالت اجتماعی - برای رسیدن به قدرت سود برده اند، به طور سنتی با دموکرات های امریکا، روابط بهتری داشته اند. اینک که جمهوریخواهان - که از نگاه خانم بوتو، مسوول اصلی روی کار آمدن نظامیان پاکستان هستند- در باتلاق عراق و افغانستان گرفتار آمده اند و باد بر بیرق دموکرات ها می ورزد. وی زمان را برای خارج شدن از مرخصی سیاسی مناسب یافته و حملات همه جانبه خود به ژنرال را افزایش داده است.
او در این راه از هر وسیله یی سود می جوید؛ از به کار گرفتن بنگاه های تبلیغاتی در امریکا و چاپ آگهی در روزنامه های این کشور تا شرکت در ضیافت شام در دهلی نو پایتخت دشمن دیرین.
او فقط درصدد رساندن یک پیام به تمامی جهان به خصوص دوستان پاکستان در امریکا و انگلستان است؛ «دولت مشرف توان مبارزه با تروریست ها را ندارد.» در روزهای آغازین ماه مه، ۴ عضو کمیته روابط خارجی سنا، از جمله سناتور دموکرات و کاندیدای ریاست جمهوری امریکا جوزف بایدن، در نامه یی به ژنرال پاکستانی هشدار داد که بدون بازگشت بوتو و نواز شریف انتخابات سال ۲۰۰۷ این کشور از دیدگاه جهانیان به عنوان یک انتخاب آزاد شناخته نخواهد شد.
در اینجا نیز جمهوریخواهان امریکا در شرایط دشواری قرار دارند. از یک سو برای پیشبرد جنگ خود علیه تروریسم، نیاز به همکاری با پاکستان دارند و این همکاری بدون فشار بر رژیم نظامی این کشور میسر نیست و از سوی دیگر این فشار می تواند به تضعیف ژنرال مشرف و روی کار آمدن بوتو یعنی کاندیدای مورد قبول رقبای دموکرات آنها منجر شود.
آینده سیاسی پاکستان با آینده سیاسی احزاب رقیب در امریکا و مبارزات انتخاباتی امریکا گره خورده است.

سیامک طاهری

منبع : روزنامه اعتماد