پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

کی یف؛ کانون رویارویی بزرگ


کی یف؛ کانون رویارویی بزرگ
پس از پایان یافتن دوران قانونی ریاست جمهوری لئونید كوچما كه از بازماندگان دوران سردمداری كمونیست ها در اردوگاه بلوك شرق در جمهوری اوكراین محسوب می شد، در انتخابات ریاست جمهوری برگزار شده در دو سال و اندی قبل این كشور، برخلاف پیش بینی بسیاری از صاحبنظران عرصه سیاسی و روابط بین الملل و بویژه مسائل منطقه، ویكتور یوشچنكو كه مورد حمایت مستقیم و غیر مستقیم غربی ها و آمریكا قرار داشته و توسط بنیاد ها و NGO های آمریكایی و غربی تغذیه مالی شده بود، در انتخابات ریاست جمهوری بر حریف روس گرای خود پیروز شد و پس از سالهای متمادی به نقش كلیدی روس ها در اداره امور اوكراین و ریاست و سلطه آنها بر نفر اول حاكم در این جمهوری پایان داده شد.
عده ای این رخداد مهم و قابل توجه را در راستای اقدام مشابه صورت پذیرفته در جمهوری گرجستان (كه منجر به روی كار آمدن مهره مشابهی شده بود) انقلاب نارنجی و یا مخملی (علیه سلطه روس ها و اقتدار گرایی آنها در اوكراین و گرجستان) نامگذاری كردند.
در این راستا كتاب ها و مقاله های بسیاری نوشته شده و برخی این اقدام را نقطه عطفی در كاهش قدرت عملی روسیه در محدوده حیاط خلوت و حاشیه امنیتی خود، یعنی در جمهوری های مستقل جدا شده از اتحاد شوروی سابق ( پس از فروپاشی آن ) قلمداد كرده و به شمار آورده اند. آنها حتی پیش بینی كرده اند این روند تداوم یافته و روز به روز منجر به نفوذ و ریشه دار شدن جریانات، افراد و گروههای وابسته به آمریكا و غرب در دایره و حاشیه امنیتی فدراتیو روسیه خواهد شد.
در جمهوری اوكراین عمده ترین شعارهایی كه یوشچنكو و طیف وابسته به جریان فكری او در افكار عمومی و در نزد مردم در قبل و اوایل روی كار آمدنش سرمی دادند، انجام دگرگونی و اصلاحات در سیستم اقتصادی و معیشتی مردم كشورش و ایجاد و برقراری آزادی كامل در عرصه های گوناگون سیاسی و. . . بود.
در بررسی عملكرد دوسال و اندی او می بینیم كه یوشچنكو نتوانسته است مردم كشورش را در این عرصه راضی نگه دارد و در مجموع اوكراین در دو سال و اندی اخیر وضع با ثبات سیاسی و حتی اقتصادی نداشته است.
مهمترین شاخص سنجش در این راستا را می توان پیروزی مخالفان روس گرای یوشچنكو به سركردگی ویكتور یانوكوویچ در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۶ میلادی در اوكراین و رأی مردم به حزب وی، عنوان كرد كه پس از این موضوع یوشچنكو برخلاف میل باطنی اش به ناچار مجبور شد یكی از مخالفان خود ( یعنی یانوكوویچ) را به سمت نخست وزیری انتخاب كند.
بروز اختلاف های اخیر در اوكراین نیز مابین پارلمان و نخست وزیر از یكسو و رئیس جمهوری از سوی دیگر در واقع مرهون و پدید آمده از این عوامل فوق است. در بررسی وقایع و رخدادهای اوكراین به ۶ متغیر بر می خوریم كه عبارتند از:
▪ متغیر اول: اوكراین كشوری دو تكه است كه یك رودخانه نیز به لحاظ جغرافیایی این دو منطقه را از هم جدا كرده است:
۱) منطقه شرق، كه مردمان آن ارتدوكس و روس زبان هستند.
۲) منطقه غرب، كه اهالی آن عمدتاً كاتولیك و اوكراینی زبان اند.
البته از نظر تركیب جمعیتی اوكراینی ها بیشتر از روس ها هستند و درصد جمعیتی آنها تقریباً ۵۵ به ۴۵ می باشد. اما به لحاظ اقتصادی قدرت اصلی و جدی اقتصادی در منطقه شرق این كشور واقع شده است.
عامل های یاد شده از جمله ریشه های اصلی اختلاف های موجود در اوكراین بوده و برخی عوامل بحران زا از این موضوع ها نشأت می گیرند.
▪ متغیر دوم : پس از روی كار آمدن یوشچنكو و كلید خوردن به اصطلاح انقلاب نارنجی و یا مخملی در اوكراین، بازیگران اصلی خارجی (اعم از غربی ها و شرق) در عرصه اوكراین فعال تر شده اند و یك رویارویی جدی و پشت پرده در میان این بازیگران در حال انجام است.
▪ متغیر سوم: ثبات و برقراری و تداوم نظم در اوكراین هم برای روسیه و هم برای اروپایی ها مهم است. لذا آنها سعی دارند تا هر طوری شده برآیند كشمكش ها و برخورد ها در این جمهوری در نهایت به آرامش منجر شود.
طرف های رقیب ترجیح می دهند تا رقابت های خود را در عرصه های مختلف و بدون تنش و برخورد جدی به پیش ببرند. اما چون در حال حاضر هدایت اصلی كار به صورت كامل در دست یك طرف است لذا بروز بحران و تنش طبیعی خواهد بود.
▪ متغیر چهارم: صحنه سیاسی اوكراین صحنه ای لرزان است. صحنه تبدیلات بسیار سریع جناح های قدرت و گروه های حزبی و سیاسی، نظیر شكل گیری سریع خانم تیموشنكو و افول سریع وی، یا افول روس گرا ها و قدرت یافتن دوباره آنها و... .
چون اوكراین به واسطه ساختارش ثبات دائمی ندارد، لذا دائماً گرفتار لرزش است، پس روس ها با اشراف نسبت به این موضوع از آن حداكثر بهره برداری را خواهند كرد.
▪ متغیر پنجم : اوكراین كشوری است كه دچار بحران هویت است و عاقبت خودش را نمی داند. لذا وضع لرزان در بحث هویت نیز تداوم خواهد یافت. برخی معتقدند شاید اگر این كشور نیز مثل چك و اسلوواكی از هم جدا شوند بهترین نسخه باشد.
▪ متغیر ششم : این كه در اوكراین الگویی متناسب با خواست غرب اجرا شود، برای آنها بسیار مهم است. بدون شك تحولات اوكراین تأثیرگذار در برخی كشور ها و جمهوری ها در منطقه خواهد بود. در حقیقت در كشمكش های اخیر، علاوه بر موارد فوق به لحاظ محتوا نیز این پارامتر ها قابل بررسی است:
۱) اول : به هنگام روی كار آمدن یوشچنكو در اوكراین، فشار عوامل خارجی حرف اول را می زد و در واقع موفقیت وی تحت تأثیر عوامل خارجی شكل گرفت. اما در بحران اخیر عمده اختلاف ها و محتوای آن، درگیری ها و كشمكش های داخلی ما بین اركان قدرت در این كشور است.
۲) دوم : در مجموع بحران اخیر، یك جنگ قدرت داخلی بین گروه های حاكم در این كشور است. یوشچنكو بعد از انقلاب رنگین و به دست گیری قدرت نتوانسته است مدیریت صحیحی را در كشور اعمال نماید، لذا بخش هایی از این اختلاف ها درونی است كه چندی پس از پیروزی انقلابیون، در كمپ آنها رخ داده است كه این عامل بدون شك زمینه را برای روی كار آمدن طیفی از مخالفان به مرور پدید خواهد آورد.
۳) سوم: عده ای معتقدند یوشچنكو در تداوم تفكر روس گریزی كه پس از شكل گیری انقلاب نارنجی در اوكراین پدید آمده بود، اقتدار لازم را به خرج نداده است، و وی نتوانسته است در مقابل یانوكوویچ و حتی انتخابات سال گذشته پارلمان اقتدار لازم را به خرج دهد. این عده كه غرب گرا هستند معتقدند یانوكوویچ در انتخابات تقلب نموده و پیروز شده است. این طیف اظهار می دارند یانوكوویچ درصدد است اوكراین را به سمت دوران لئونید كوچما ببرد.
۴) چهارم: اگر انتخابات زود هنگام پارلمانی برگزار شود، یوشچنكو رئیس جمهور فعلی نخواهد توانست اكثریت را به دست آورد، طبق نظر سنجی ها «حزب مناطق» متعلق به نخست وزیر و طرفدارانش، اكثریت را در حال حاضر دارا هستند، تا نسبت به طرفداران رئیس جمهور.
۵) پنجم: احتمال این كه یوشچنكو با چراغ سبز غرب و آمریكا این اقدام را انجام داده باشد متصور است. بدون شك وی نیز برای انتخابات زودرس پارلمانی برنامه ریزی حزبی اش را كرده و بیكار نخواهد نشست.
به هر حال این اقدام برای یوشچنكو یك ریسك به شمار می آید كه حالت بینابین ندارد و حاصل آن یا برد است و یا باخت. خانم تیموشنكو (نخست وزیر سابق) نیز با سفر به آمریكا و دیدار با دیك چنی (معاون رئیس جمهوری) و رایس (وزیر امور خارجه آمریكا) از آنها جواب مثبت را برای اقدامات خودشان گرفته است. البته تا به امروز آن طور كه انتظار می رفت، آمریكایی ها وارد قضیه نشده اند.
۶) ششم: برخی مقام های روسیه و دومای این كشور نیز نسبت به اقدامات یوشچنكو موضعگیری كرده و آن را محكوم كرده اند.
۷) هفتم: طبق قانون اساسی اوكراین، ارتش را رئیس جمهوری و پلیس را نخست وزیر اداره می كند. اكثریت ارتش، وفاداری خودشان را به رئیس جمهور اعلام داشته اند. البته تظاهرات های مردمی انجام شده اخیر بیانگر این است كه یانوكوویچ - نخست وزیر - طرفداران بسیاری را دارد و روز به روز نیز بر تعداد آنها افزوده می شود. چندی قبل نیز توسط نمایندگان پارلمان و با انجام اصلاحات در قانون اساسی، اختیارات نخست وزیر افزایش یافته و اختیارات رئیس جمهوری كاهش یافت، به طوری كه طبق آن پارلمان می تواند رئیس جمهور را استیضاح كند.
۸) هشتم: در حال حاضر در صحنه سیاسی اوكراین شاهد وجود ۳ جناح مهم و عمده هستیم:
▪ جناح روس گرا - كه پایگاه عمده آنها مناطق شرق اوكراین بوده و قدرت اقتصادی نیز عمدتاً در دست آنهاست.
▪ جناح روس گریز، یا غرب گرا - كه پایگاه عمده آنها مناطق غربی اوكراین بوده و به دنبال طرحهایی از قبیل ورود به اتحادیه اروپا و پیوستن به سازمان ناتو و امثالهم هستند.
▪ جناح احزاب و گروههای میانه رو، كه حالت بینابینی دارند.
درواقع همین جناح سوم است كه حالت تعیین كننده را در صحنه سیاسی در اوكراین دارد. به طور نمونه در بحران اخیر جابه جایی حزبی ۱۱ نفر نماینده در پارلمان به نفع حزب نخست وزیر بود كه موجب برهم ریختن تعادل در پارلمان شده و اوضاع را به هم ریخت.
● نتیجه این كه :
۱) شعار اصلی در انقلاب های رنگین( در ظاهر) بیشتر به دلیل فشارهای اقتصادی ( توزیع قدرت، توزیع ثروت، فقر و. . . ) بوده وبر مبنای آن حركات اعتراض آمیز اولیه صورت پذیرفته است.
حال كه این انتظارات را یوشچنكو در افكار عمومی مردم نتوانسته است پاسخگو باشد و حل كند، لذا دامنه اعتراض های مردمی مجدداً شعله ور شده است.
۲) بنا به دلایل متعدد، بحران اوكراین راه حل سریعی را ندارد و به این زودی ها شرایط ثبات به وجود نخواهد آمد. ضمن این كه در صورت بی ثباتی و ادامه روند آن، این امر موجب دخالت غربی ها و روس ها در این صحنه خواهد شد.
۳) اگر در صحنه سیاسی اوكراین، به صورت كوتاه مدت نیز اوضاع آرام شود، این مسأله به معنای حل نهایی موضوع نبوده و به مثابه آتش زیر خاكستر خواهد بود.
در اوكراین و كشمكشهای سیاسی در جریان در آن، این دفعه بیشتر درگیری ها تحت الشعاع مسائل داخلی است تا مسائل بیرونی. در زمان بروز انقلاب رنگی، یوشچنكو به دنبال كسب نظر و دخالت خارجی ها برای پیروزی خود و حل قضیه بود، ولی این دفعه وی سعی دارد بحث را داخلی كند و مانع دخالت خارجی ها بشود. او سعی در جلوگیری از اعمال فشار از خارج به خودش را دارد.
۴) روسیه مناطق و جمهوری های حائلی اش را برای خود مهم و حیاط خلوت می داند، لذا بدون شك در دید كلان تر و عمیق تر به این موضوع، روس ها در این قبیل مسائل و رویارویی در این عرصه با غربی ها، كوتاه نخواهد آمد.
بطور نمونه در بحث طرح استقرار سپر موشكی آمریكایی ها، نیز هم روس ها و هم نخست وزیر اوكراین (یانوكوویچ - كه فردی روس گراست) هم راستا با یكدیگر موضعگیری منفی و تندی را كردند كه خود این امر حاكی از ماهیت پشت پرده و خاستگاه اصلی یانوكوویچ به شمار می آید.
داریوش صفرنژاد
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید