استان مرکزی، کانون مشاهیر

اراك مركز استان مركزی است و ساوه، محلات، خمین، دلیجان، سربند، تفرش و آشتیان از شهرهای مهم استان مركزی می‌باشند.
استان مركزی با هشت شهرستان، ۱۵ بخش، ۱۹ شهر، نود دهستان و ۱۳۹۴ آبادی دارای سكنه و ۴۶ آبادی خالی از سكنه، در قلمرو شرقی تقاطع دو رشته كوه‌البرز و زاگرس واقع شده است.این استان در هزاره اول پیش از میلاد، جزء ایالات ماد بزرگ بود و از طرفی از كانون‌های قدیم استقرار در فلات ایران به شمار می‌رفت. این استان در زمان سلوكیان، مورد توجه حكام یونانی قرار گرفت، اما در زمان خسرو پرویز -پادشاه ساسانی - به چهار بخش تقسیم شد...
در قرن اول اسلامی این منطقه به نام ایالت جبال یا قهستان تغییر نام داد، به طوری كه از آن به عنوان بخشی از بلاد پهلویان و به نام كوهستان یا قهستان (جبال) نام برده‌اند. این منطقه در قرن دوم هجری همراه با همدان و اصفهان به نام عراق عجم نامیده شد.
استان مركزی از جمله استان‌هایی است كه كارخانجات صنعتی متعددی در آن متمركز شده‌اند... اساس اقتصاد استان را به ترتیب اهمیت، بخش‌های صنعتی و كشاورزی تشكیل می‌دهند. محصولات مهم كشاورزی استان شامل گندم، جو، حبوبات، آفتابگردان، پنبه، چغندر قند، تنباكو، گوجه‌فرنگی و پیاز است. میزان برخی از فرآورده‌های كشاورزی در شهرستان‌های مختلف این استان، بیش از میزان مصرف محلی است، در نتیجه به شهرستان‌های مجاور صادر می‌شود... برای مثال از شهرستان اراك، گندم و جو، از ساوه انار و طالبی، از محلات كاهو، از تفرش بادام و گردو و از خمین لوبیا و گندم حتی به خارج از كشور هم صادر می‌شود.
از مهم‌ترین كارخانه‌های صنعتی استان می‌توان به ماشین‌سازی، آلومینیوم‌سازی، هلیكوپتر سازی، واگن سازی و لاستیك‌سازی اشاره داشت، همچنین در اكثر شهرستان‌های استان مركزی، صنایع مختلف دستی شامل قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، مسگری و... رواج دارد.
● بناهای تاریخی
محدوده كنونی استان مركزی، یكی از كانون‌های كهن استقرار تمدن در فلات ایران است كه آثار تاریخی زیادی را در خود جای داده. این آثار مشتمل بر دو گروه است: گروه اول شامل محوطه‌های باستانی است. این مكان‌ها آثاری از دوره‌های ماقبل تاریخی، پارتی، ساسانی و دوره‌های اسلامی را در خود جای داده است و گروه دوم، بناهای تاریخی بازمانده از دوران بسیار قدیمی سلوكی و ساسانی و تمامی آثار اواخر قاجاریه را در بر می‌گیرند. از قدیمی‌ترین این آثار می‌توان به معبد سلوكی اشاره داشت و از آخرین این آثار قدیمی!‌ باید به مجموعه بازار، حمام چهار فصل و راسته بازار اراك كه در دوران قاجاریه ساخته شد، اشاره داشت.اگر بخواهیم از معروف‌ترین عمارات این استان یاد كنیم، باید به بیت پدری امام خمینی (ره) در حاشیه شمالی رودخانه خمین، محله قدیمی سرپل اشاره كنیم، كه میراث تاریخی با ارزشی بوده و همیشه مورد بازدید خیل عظیمی از ایرانگردان و جهانگردان است و بی‌‌تردید در آینده نیز مشتاقان بسیاری را به خود جلب خواهد كرد.
معماری این بنا به سبك شرقی - اسلامی است. گفتنی است این بنا توسط پدربزرگ حضرت امام، مرحوم حاج سیداحمد در سال ۱۲۵۵ قمری از شخصی به نام محسن‌خان به قیمت نود تومان خریداری شده است و آن گونه كه آیت‌ا... پسندیده، برادر بزرگ حضرت امام در خاطراتش نقل كرده‌ است، این خانه پناهگاه مردم در روزهای ناخوش حمله یاغیان به خمین بوده است. در هنگام یورش یاغیان همه در این خانه اجتماع می‌كردند، زن‌ها و كودكان در اتاق‌های متعدد تجمع و مردان بر بالای برج‌ها از حریم قلعه دفاع كرده و مهاجمان را به عقب می‌راندند.
پدر امام - مرحوم حاج سید مصطفی- در همین خانه متولد شد. امام و دو برادر و سه خواهرشان نیز در همین خانه متولد شدند و در همین خانه نیز برخی دروس مقدماتی را آموختند.از دیگر عمارات، سالار محتشم در شهر خمین می‌باشد كه از بنایی ارزنده برخوردار است و اما قلعه‌های این استان...قلعه آردمین در ۵۶ كیلومتری جادهساوه-همدان، قلعه ‌الویر در شمال غرب ساوه، كه در روستای تاریخی الویر قرار دارد و در یكی از تپه‌های آن سفال‌های مربوط به دوره‌های قبل از اسلام كشف شده است. همچنین می‌توان به قلعه‌ اسماعیلیه در روستای (قزقلعه) كه برروی كوه قره‌داغ در جنوب غربی ساوه قرار دارد اشاره كرد. همچنین قلعه‌های حاج وكیل، خسروانی، آقاخانی محلاتی، جمشیدی و... هم از این دست است. از دیگر نقاط باستانی این استان باید به كاروانسراهای دو دهك ، جون‌آباد، پل تاریخی سرخده، پل دو دهك و پل باقر‌آباد اشاره داشت.اما در ۲۲ كیلومتری شمال اراك از توابع فراهان، آثاری دیده می‌شود كه به آن شهر زیرزمینی دلف‌آباد می‌گویند. بازار اراك كه قدمت آن به سال ۱۲۸۸ هجری قمری می‌رسد و از نظر معماری، بسیار ویژه است. همچنین در كنار این بازار، بنای تاریخی مدرسه سپهداری اراك واقع است. گفتنی است این بنا از بناهای قاجاریه و اولین مركز علوم دینی اراك است.
● جشن و سرور
برگزاری مراسم خواستگاری و ازدواج به مانند سایر نقاط كشور است، اما در روستاها وضع كمی تفاوت دارد... اگر بخواهیم از مراسم خاصی در این استان یاد كنیم، باید به مراسم (بیل گردانی) اشاره داشت. این مراسم نوعی ورزش باستانی و پهلوانی نیز به حساب می‌آید كه در شهر نیمور برگزار می‌شود و بدین گونه است كه كشاورزان نیمور و باقرآباد، در ابتدای فصل زراعت كه از اواخر اسفند ماه تا اواخر بهار ادامه دارد، در میدان اصلی جمع می‌شوند و زمانی كه آب به نخستین قسمت از مركز پخش آب می‌رسد، مردمان این منطقه شادمانی می‌كنند.
● سوغات‌های استان
در اكثر شهرستان‌های استان مركزی، صنایع مختلف دستی به چشم می‌خورد كه فرش ساروق در اراك و محلات، قالیچه ساوه، گلیم و جاجیم تفرش، گیوه اراك و محصولات مسی كه در شهرهای استان تولید می‌شود از بهترین سوغات‌های این استان است.
● سلطان‌آباد
مطالعه در تاریخ اراك - مركز استان مركزی - نشان می‌دهد كه تا سال ( ۱۳۱۶ولایت عراق) نام داشت و این منطقه تا پیش از پیدایش سلطان‌آباد (اراك) منطقه با اهمیتی نبود. گفتنی است اراك، كمتر از دو قرن پیش در زمان حكومت فتحعلی‌شاه قاجار ایجاد شد... این شهر ابتدا قلعه سلطان‌آباد و پس از آن شهر سلطان‌آباد نام گرفت و در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی با عبور راه‌آهن سراسری از كنار آن، به اراك تغییر نام یافت. با آغاز جنگ اول جهانی و فروپاشی حكومت قاجاریه، قوای روسیه، شهرهای ساوه، سلطان‌آباد و دیگر مناطق را به اشغال درآوردند. پس از پایان جنگ جهانی اول، این شهر دچار تغییرات زیادی شد تا جایی كه در حال حاضر به عنوان یكی از قطب‌های صنعتی ایران از آن یاد می‌شود.اگر به اراك سفر كردید، به‌طور حتم به مناطق پرورش گل بروید. پرورش گل در محلات، قدمت زیادی دارد. در محلات، انواع گل‌های شاخه‌ای و گلدانی پرورش داده می‌شود یا باید به پرورش میخك، داودی، گلایول، مریم، رز، مینا، پامچال و... اشاره داشت. همچنین حتما از منطقه ییلاقی (سربند) دیدن كنید. در این منطقه چشمه‌های پرآب، پوشش‌های گیاهی و باغ‌های بزرگی به چشم می‌خورد. منطقه زیبای دیگر این استان محلات است كه درختان چنار پیر، خیابان‌های شیب‌دار این شهرستان را بسیار زیبا كرده است. همچنین باید به منطقه حفاظت شده (هفتاد قله) اشاره داشت... هفتاد قله، منطقه‌ای كوهستانی است و از آن‌جا كه این كوه شامل هفتاد برآمدگی است به آن هفتاد قله می‌گویند.این منطقه دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است.
● حمام چهار فصل
یكی از مكان‌های دیدنی شهر اراك، حمام چهارفصل است كه به دوره قاجاریه مربوط می‌شود. كاشی‌های به كار رفته در حمام و همچنین ستون‌های كاشی‌كاری شده، جلوه زیبایی به این حمام تاریخی داده، البته این حمام در حال حاضر به موزه تبدیل شده است.
● اماكن مذهبی
وجود مسجد و امام‌زاده‌ها به این استان، وجهه‌ای زیبا داده است... مسجد جامع محلات معروف به مسجد جمعه، شبستان مسجد جامع خمین، مسجد جامع ساوه، مسجد میدال در میدان ساوه، امام‌زاده‌ها یحیی و فضل‌الرضا در محلات، شاهزاده اسماعیل در شهرستان نیمور، یوجان، امام‌زاده عبدا... در خمین، شاهزاده اسحاق در روستای بیجگان، عون بن‌علی در حاشیه روستای كروگان جاسب، شاه‌ هادی در اطراف نراق، ابوالقاسم، سهل‌بن علی‌(ع) سید ابورضا از نوادگان امام موسی كاظم‌(ع)، سلطان سید اسحاق، حوا خاتون و شاهزاده ابراهیم اشاره داشت...
● استان مشاهیر
این استان به لحاظ فرهنگی و مذهبی یكی از استان‌های پرورش اندیشمندان، عرفا، شعرا و سیاستمداران است، تا جایی كه از مشاهیر ادبی و فرهنگی به‌نام كشورمان كه در این خطه پرورش یافتند باید به امام خمینی(ره)، ادیب الممالك فراهانی، میرزاتقی‌خان امیركبیر، قائم مقام فراهانی، عباس اقبال آشتیانی، فخرالدین عراقی، پروفسور محمود حسابی، ملا احمد و مهدی نراقی(ره)، آیت‌ا...‌العظمی اراكی (ره) و... اشاره داشت و به همین خاطر باید از این استان به عنوان كانون فرهنگی و مذهبی یاد كرد.

منبع : مجله خانواده سبز