ائتلاف در حال وقوع

وقتی از افقی دور به صحنه پاكستان چشم می دوزی، جز تند روی وتضاد چیزدیگری نمی بینی.ناهمگونی واختلاف ازدر و دیوار شهر می بارد.نه احزاب با حكومت سر آشتی دارند، نه پارلمان حاضر به همكاری با دولت است ونه آن كه نظامیان مایل به انعطاف دربرابر انتقال قدرت به مردان سیاست هستند.
نگاه امروز ما به این سرزمین پرازشگفتی ورازاست؛ شگفتی از این كه چگونه برجامعه به شدت مذهبی وسنت گرا، حكومتی غربگرا فرمان می راند ودركشوری با قوانین بازاقتصادی ودارای بیشترین روابط با جهان آزاد، مردم همچنان درسایه سنت های دیرین زندگی می گذرانندو سرانجام چطوردر قرن ۲۱ وعصرموسوم به مردم سالاری، زمام همه اموراین سرزمین دردست نظامیان وژنرال هاست واحزاب حتی مدرن ولیبرال این كشورتنها یك تماشاچی هستند.
به این صورت جامعه پاكستان سوژه ای بی نهایت جذاب برای دو گروه جامعه شناسان واصحاب رسانه است.همه چیزاین كشوری كه تنها نیم قرن ازتأسیس آن می گذرد، بادنیای پیرامون آن متفاوت است.
جامعه شناسان به این دلیل درساختارپاكستان خیره می شوند كه نمایشگاه انواع شكاف هاودوگانگی هاست؛ دوگانه سنت ومدرنیسم- سكولاریسم واسلام خواهی- رادیكالیسم واصلاح طلبی - دموكراسی وهرج ومرج - آزادی وامنیت و....
شكاف های اجتماعی پاكستان این روزها بیش از هر زمانی حادثه خیز شده است حالتی به ظاهربدخیم داردو خشونت وتحمل ناپذیری ویژگی بارزآن گشته است.
اهل رسانه اززاویه ای دیگراینجا را كانون خبری قرارداده اند؛ چرا كه برای آنها نزاع طولانی قدرت دراین سرزمین، ره آورد های خبری جذابی برای خوانندگان عام وخاص دارد.
حال به این مجموعه ،روایت غربی ها پس از ۱۱سپتامبر راهم اضافه كنید كه پاكستان را قرارگاه تجمع تروریست ها و منبع صدور ماجراجویان طالبان والقاعده به منطقه وجهان معرفی می كنند ودراین۶ سال لحظه ای فضای سیاسی پاكستان را از تیررس دوربین های خویش دور نمی گذارند.
اما آیا این تصویروتلقی ها، همه واقعیت های جاری پاكستان را بازگومی كند وبه راستی این كشورغرق درانواع تضادهای سخت وخشنی است كه هیچ راهی به سوی آشتی ومصالحه ندارد.این تصورها درباره پدیده تضاد وكشمكش درپاكستان چندان كه به نظر می آید جامع نیستند، تنها بخشی از واقعیت ها را برای ما آشكار می كند و بخش دیگرواقعیت صحنه سیاست پاكستان «مصالحه» درعین تضاد است.همان اندازه كه مقوله تضاد واختلاف میان سیاستمداران با نظامیان، یا سنت گراها با لیبرال ها فراگیروعمیق است مسأله آشتی ومصالحه نیزیك امربه شدت رایج وریشه داراست.
بنابراین اگرقراراست پاكستان را جامعه شگفتی ها وتضادها معرفی كنیم این شگفتی درمصالحه های بزرگی رخ می دهد كه دراوج تضاد ومیان سرسخت ترین دشمنان به بارمی نشیند.پس سیاست دراین سامان هم چهره ای ژانوسی دارد یك روی آن جنگ وطرد است و چهره دیگرش همنشینی ومصالحه. این مصالحه میان همه آن طوایفی صورت می پذیرد كه ما آنها راهمیشه وهنوزدرحال جنگ می بینیم. میان نظامیان وسیاستمداران، میان عملگرایان وایدئولوژیست ها و....زیرامقوله ائتلاف یا مصالحه هیچ گاه درفرهنگ سیاسی این كشورنفی وحرام شمرده نشده است، شاید برخی گروه ها واحزاب دردوره ای باب هرگونه آشتی را ببندند و حتی رقیب خویش را ازمصادیق حكومت جور معرفی كنند، اما وقتی موعد و موقعیت آن مهیا شود ازنشستن پای مذاكره وتن دادن به تفاهم اكراه نمی ورزند.
● تماس هایی پشت صحنه جدال
زمان چندانی تا وقوع یكی از ائتلاف ها و مصالحه بزرگ سیاسی در این كشورباقی نیست. این پیمان آشتی قرار است میان نماینده و نماد دوگروه سیاستمداران و نظامیان امضا شود. میان دوچهره ای كه درزمان نه چندان طولانی برضد یكدیگرشمشیركشیدندوتا مرحله مرگ سیاسی، این مبارزه را پیش بردند. درست در روزهایی كه پاكستان به میدان یك نبردهمه جانبه میان دولت مشرف ومخالفانش تبدیل شده است، طنین یك سازش میان ژنرال مشرف با بی نظیر بوتو در همه جا به گوش می رسد.
به نظر می آید همه مقدمات ومراحل این مصالحه طی شده است وگویی ژنرال ها، یك كرسی ویژه برای سیاستمدار ودشمن دیروزخویش مهیا كرده اند وبی نظیربوتوهم خود را برای تصدی مسئولیتی در ركاب ژنرال آماده كرده است و جالب تر این كه شمارش معكوس این ائتلاف نیز شروع شده است. خانم «بی نظیر بوتو» به عنوان نخست وزیر سابق در تبعید و رهبر حزب مردم پاكستان، پس ازاعلام خبر توافق قریب الوقوع با ژنرال «پرویز مشرف» رئیس جمهوری پاكستان، گفته است تا پایان میانه همین سال، این اتحاد سیاسی به واقعیت خواهد پیوست.
تاكنون اخبارواطلاعات مربوط به این ماجرا را رسانه ها اغلب از زبان بوتو دریافت كرده اند و مشرف ترجیح داده با سكوت و رازداری این سیاست را اجرا كند اما با این حال او هیچ گاه درنفی این مصالحه سخنی نگفته است.
البته برخی از ناظران این ائتلاف را بیش از آن كه تصمیم فردی مشرف یا بوتو بدانند جزوی از راهبرد قدرت هایی می دانند كه به عنوان حامی وپشتیبان این دو تن درجهان مطرح هستند. به عبارتی ازنگاه این ناظران، این دو سیاستمدار مخالف، مجری یك سناریو از پیش نوشته در كشوری هستندكه معادلات سیاسی در آنجا بیش از هر زمانی زیر تأثیر نفوذ قدرت های غربی است. ازنگاه آمریكا و غرب، بوتو درصف بندی سیاسی امروز پاكستان، دارای یك دیدگاه مشترك دربرابر احزاب وجناح های دیگر است و لازم است جبهه واحدی را در برابر گروه هایی كه افراطیون نامیده می شوند تشكیل دهد.
اما این كه بوتو ومشرف درنقش دو دوست مطمئن غرب، پای این سازش تاریخی حاضرخواهند شد، موضوعی نیست كه با منافع ومصالح شخصی این دوتن منافات داشته باشد. مسأله مهم این است كه آنها با این فراخوان برای ائتلاف به تصمیمی نمادین درتاریخ پاكستان دست زده اند وبا تبلیغ این خط مشی درصدد هستند كه این ایده را درفرهنگ وساختارسیاست این كشوربه یك هنجارسیاسی تبدیل كنند.
شاید شنیدن توجیهات خانم بوتو دراین زمینه زوایای این نكته مهم را روشن سازد كه چگونه نخبگان پاكستان تئوری مصالحه را درعین تضاد پیش می برند. بوتو دربرابرپرسش كسانی كه از شنیدن خبرسازش پنهانی او با مشرف شگفت زده بودند، می گوید: هیچ اعتراض و انتقادی به تعیین مجدد ژنرال مشرف برای ریاست جمهوری ندارم. او از آمدن دوباره مشرف حتی استقبال هم می كند و با تمجید از آنچه خدمات ژنرال مشرف درباره حمایت از زنان و اقلیت ها می خواند نوید می دهد: ژنرال مشرف برای دومین بار در انتخابات ریاست جمهوری در پایان سال ۲۰۰۷شركت خواهد كرد.
بوتو حتی دراین اظهارات خاطره حذف خود به دست ژنرال ها را نیز به یاد می آورد و می گوید: ژنرال مشرف بعد از كودتا در سال ۱۹۹۹برای بدست آوردن قدرت و عدم بازگشت من و «نواز شریف» نخست وزیر وقت، در قانون اساسی تغییراتی ایجاد كردكه اثر آن رفتارها و نفوذ قدرت طالبان در وزیرستان های شمالی و جنوبی شده است و با وجود همه این پیشینه ها و گذشته های سرشار از خصومت، می گوید: حاضرم با وی به عنوان نخست وزیر كار كنم و كار كردن با ژنرال مشرف با این وجود، مشكل خواهد بود. در ادامه بوتو به تماس های ارتباط مستقیم و رسمی با دولت ژنرال مشرف اشاره كرده ومی افزاید كه به عنوان رهبر حزب مردم پاكستان، آماده شركت در فعالیت ها با ژنرال مشرف درباره جنگ علیه تروریسم هستم.
به نظر می آید مشكل جدی بوتو دراین مرحله اعاده حیثیت ازاو واتهام فسادی است كه برنام وشهرت خاندان او سایه افكنده است. درواقع او با یك تضمین درباره پاك شدن پرونده های سنگینی كه نظامیان بر ضدش گشودند به صحنه خواهدآمد. بر اساس گزارشی كه آسوشیتدپرس منتشركرده است پرویز مشرف، رئیس جمهوری پاكستان در آخرین نشانه هایی از ملایم شدن مواضع اش در قبال بی نظیر بوتو، نخست وزیر سابق پاكستان اعلام كرده كه یك بازرس برجسته ضد فساد این كشور كه مسئول پرونده هایی بر ضد بوتو بوده است، مسئولیتی جدید در دولت استانی در پاكستان گرفته است. چنان كه مشرف این پرونده ها را ببندد خودبه خود او می تواند در رقابت انتخابات پارلمانی این كشور حضور داشته باشد.
● بانوی سیاستمدار ازشرق
« من و حزبم اعتقاد داریم كه حمایت از دموكراسی در افغانستان برای پاكستان بسیار ضروری است. ما به دموكراسی ایمان داریم. من هم در آكسفورد تحصیل كرده ام و هم در هاروارد؛ مسلمانی سرسخت ام و البته نوع تربیت و تحصیلم موجب شده به سنت های غربی آزادی، حقوق برابر برای همه، دموكراسی، مطبوعات آزاد و فرصت های یكسان شغلی برای مردان و زنان ایمان داشته باشم. »
بوتو چنان كه دراین اظهارات كوتاهش پیداست درزمره كسانی است كه از ناف سیاست تغذیه كرده است وپیوندی ناگسستنی با دنیای سیاست و لیبرالیسم دارد، اوحتی رنج۷ سال تبعید دوران مشرف را به جان خرید، اما از فعالیت سیاسی دست نكشید نیوزویك سال گذشته میلا دی درباره بوتو نوشت: حتی گذشت زمان و یك دهه زندگی در تبعید هم نتوانسته است روح جنگجوی بی نظیر را ملا یم كند.
بانوی سیاستمدارپاكستانی به اندازه دوستان وهوادارانش مخالفانی سرسخت دارد. اوهمیشه خود راهمپای مردان حزب كنگره هند می داند و حزب مردم پاكستان را جایگاه میراث داراستقلال این كشور می داند. بوتو به این پیشینه خود می بالد كه یكی ازنخستین زنان درجهان شرق بود كه درمقام صدارت بركشوری اسلامی ظاهرشد وبرهمین اساس درعصرحاكمیت زنان، او نشستن دوباره براین كرسی را حق خویش می خواند.
سال های زندگی بوتو درمبارزه وكشمكش سپری شده وعجیب است بیشترین سهم این نزاع را با ژنرال ها داشته است و هنوز بسیاری معتقدند كه بوتو حس انتقام مرگ پدر خویش را كه جزو نخستین قربانیان دستگاه نظامی پاكستان بود از خود دورنكرده است، شاید بیش ازهرمسأله این نكته عجیب باشد كه این سیاستمدار بار دیگر درست در ایام حكومت نظامیان تصمیم به بازگشت گرفته است، دردوره ای كه حتی برخی ناظران خطركشته شدن او رامطرح كرده اند، اما برای درك تصمیم اوكافی است تورقی درزندگی سیاسی اش صورت گیرد.بوتوبرای نخستین بار در ۳۵ سالگی در سال ۱۹۸۸م به نخست وزیری رسید. بیست ماه بعد رئیس جمهوری پاكستان با حمایت ارتش پارلمان را منحل و او را بركنار كرد. بوتو یك بار دیگر هم در سال ۱۹۹۳ به نخست وزیری برگزیده شد، اما ۳ سال بعد رئیس جمهوری وقت پاكستان او را به اتهام فساد اقتصادی معزول كرد. بوتو بعد از این ماجرا از كشور خارج شد.
او حالا ۵۳ سال دارد در تبعید به سر می برد رهبر حزب مردم به همراه شوهر و فرزندانش در حال حاضر دردوبی و لندن ساكن است. بوتودرایام تبعید و این روز ها به نواز شریف دشمن سابقش نزدیك شده است . آنها دشمنی های سابق را فراموش كرده اند وهر دو درآخرین موضع مشترك شان گفته اند كه قصد دارند دموكراسی را به پاكستان باز گردانند.
اما در تصمیم بوتوبرای بازگشت به پاكستان مجموعه ای از عوامل وعلت ها دخیل هستند. خود بوتو ودستیارانش این تصمیم را یك راهبرد حزبی برای خارج كردن كشور از بن بست سیاسی ودرواقع حركتی مصلحت اندیشانه برای دوركردن كشوراز خطر تروریسم وافراط گرایی توجیه می كنند چنانكه حسین حقانی، مشاور سابق بوتو كه هم اكنون مدیریت مركز روابط بین الملل در دانشگاه بوستون را برعهده دارد، می گوید: «به نظر می رسد كه بوتو در راهبرد خود می كوشد تا جامعه بین المللی را متقاعد سازد كه تغییر شیوه حكومت در پاكستان ـ تغییراتی كه بیشتر به نفع اوست ـ برای جنگ برضد ترور نیز مطلوب و مفید است.
اما این اتفاق را می توان تلفیقی ازعلایق خود بوتو وحزب مردم با منافع مشرف وقدرت های حامی آنان تلقی كرد.درواقع نوعی اجماع نانوشته دوجانبه درداخل وخارج پاكستان بوجود آمده كه یك ائتلاف دوباره میان سیاستمداران وژنرال ها برای عبورپاكستان از گرداب پرخطر افراط گرایی امری حیاتی است. ازاین ائتلاف، درواقع هم نظامیان سود می برند وهم حزب مردم ورهبرآواره ازوطن آن.
اما كاركردهای بوتو دراین ائتلاف برای ژنرال ها وغرب چیست؟ مشرف به این وسیله، یك متحد دربرابرجبهه افراطیون كه روزبه روز قوی ترمی شوند پیدامی كند. از طرفی حضور بوتوچهره نظامی دولت راتلطیف خواهد كرد وافزون براین ها بوتو برخلاف ارتش انگیزه بالایی برای مبارزه با طالبان و احزاب حامی آن دارد اما هدف نهایی ممكن است این با شد كه بوتو می تواند چرخ به گل نشسته مشرف برای حل مناقشاتش با جهان خارج از اروپا تاهند رابه حركت درآورد .این دلایل به صورت واضح درگفته های بوتو آمده است.
حزب تحت رهبری او می كوشد تا احزاب سیاسی ایدئولوژیك را كه در آستانه انتخابات امسال ، حول یك اتحاد سیاسی گرد آمده اند، به حاشیه براند.
اظهارات شخص بوتو، همه دراین راستا است كه به واشنگتن اطمینان دهد كه وی متحدی ثابت قدم برای آمریكا خواهد بود و به عنوان یك رهبر منتخب، در تلاش هایش برضد تروریسم بیش از ژنرال مشرف قابل اتكا است. وی حتی تلاش های بین المللی خود را به دهلی نو كه پایتخت كشور رقیب پاكستان است، كشانده است.
بوتو در یك ضیافت شام در اواخر ماه مارس كه با حضور جمعی از نخبگان سیاسی هند در دهلی نو برگزار شد، گفت: «تصور نمی كنم كه رژیم فعلی پاكستان قادر باشد نام كشور ما را از عنوان تروریسم جدا نگه دارد.»
و بالاخره او درآخرین اظهاراتش ،این پیام را به پاكستانی ها رساندكه اگر من در انتخاباتی كه قرار است تا پایان سال میلا دی در پاكستان برگزار شود، پیروز شوم، حمایت از طالبان و القاعده را به سرعت پایان خواهم داد. حزب من در برخورد با شبه نظامیان و گروه های مافیای مسلح باتجربه است. در نخستین دوره ای كه به نخست وزیری رسیدم، در اواخر دهه ۸۰ میلا دی، دولتم باید با غول های قاچاق مواد مخدر كشور برخورد می كرد.
سندهای دیگرنیازنظامیان به بازگشت بوتو را در این سخنان او می توان دریافت ««بعد از صلح با هند و افغانستان است كه تلا ش ما برای جذب سرمایه گذاری خارجی در كشورمان آغاز می شود. با وجود یك دولت پرثبات و دموكراتیك جهان آسانتر در صنعت و طرح های كشور من سرمایه گذاری می كند. اینگونه مردم كمتری در پاكستان بیكار خواهند ماند و اقتصاد رشد خواهد كرد.
● تنها راه حفظ ژنرال
به نظر می آید حضور بوتو كم هزینه ترین راه حفظ ژنرال مشرف درقدرت است فردی كه غرب هنوزنیازمند اوست ودركانون حوادث تروریستی جهان هیچ بدیلی برای اوندارد. مشرف ومشاوران غربگرای او امیدوارند كه با حضور بوتو طرح های بعد از انتخابات ۲۰۰۷ را كه آن را مهم و جدی برای پاكستان می خوانند پیش برند.
مشرف با مناقشات زیادی مواجه شده است وتنها در ازای كمك بوتو برای محكم تر شدن قدرتش در پاكستان اجازه بازگشت نخست وزیر سابق این كشور به پاكستان را می دهد. پاكستانی ها هنوزاین سخن ریچارد آرمیتاژ دیپلمات آمریكایی را به خاطردارند كه مسئولان امنیتی پاكستان را تهدید كرده بود كه در صورت همكاری نكردن آنها با آمریكا در جنگ برضد تروریسم، پاكستان نیز هدف حمله آمریكا قرار خواهد گرفت و اسلام آباد باید آماده بمباران و بازگشت به عصر حجر باشد پس ازآن سلسله تهدیدات غرب ادامه داشته است. دیك چنی معاون رئیس جمهوری آمریكا در دیداری غیرمنتظره از پاكستان دوباره بر ژنرال پرویز مشرف فشار آورد تا در برخورد با فعالیت های مرتبط با طالبان سختگیری بیشتری اعمال كند.
همه می دانند پیوستن پاكستان مشرف به جنگ بر ضد تروریسم البته اسباب ناخشنودی بسیاری از گروه های داخلی این كشور را كه برخی ازآنان جزو حامیان گروه طالبان و یا گروه های ضد آمریكایی هستند، فراهم ساخت.
تا جایی كه پس از عملیات هوایی مشرف برضد مدرسه باجور، مناسبات او با احزاب سیاسی- دینی پاكستان و ائتلاف عمل متحده به سردی گرایید ، ائتلافی كه اكثریت مجلس را در اختیار دارد و با سیاست های مشرف حتی درزمینه قوانین مدنی مخالف است.
مشرف پس از گذشت ۸ سال از بدست گرفتن قدرت در یك كودتا در پاكستان اخیراً به نزاعی بزرگترنیزكشیده شده است نزاعی كه یك قهرمان بانام حسین چوهدری دارد. دراعتراض به تعلیق فعالیت این قاضی ارشد پاكستان به صحنه جدال بزرگ تبدیل شده است و درچنین فضایی است كه نیاز برای هم پیمانان جدید سیاسی در پاكستان ضرورت توافق با بوتو و نواز شریف، دیگر نخست وزیر تبعیدی پاكستان را افزایش می دهد.
اما آیا همه چیزدرباره این ائتلاف تمام شده است؟ دودیدگاه متفاوت وجود دارد برخی مانندكرگ كوهن، در مركز مطالعات استراتژیك و بین الملل واشنگتن می گوید: «تصور نمی كنم بوتو آن قدر جاذبه و گیرایی داشته باشد كه این وضع را تغییر دهد. اتفاق ویژه و بزرگی لازم است كه دولت بوش را وادار به دوری گزیدن از مشرف كند.»او همچنین معتقد است كه حتی پس از انتخابات آزاد، ارتش نقشی محوری در مسائل امنیتی خواهد داشت.»
اما قراینی چند بر خلاف گفته كوهن نیز دردست هست كه باید این ائتلاف را جدی گرفت.
ازجمله اینكه مسیر بازگشت بوتو اكنون به شدت از سوی جناحی از مراكز پارلمانی ونهادهای امنیتی آمریكا وانگلیس درحال هموارشدن است وسند آن اوایل مارس فاش شد، وقتی كه۴ عضو كمیته روابط خارجی سنا كه جوزف بایدن سناتور دموكرات و كاندیدای ریاست جمهوری آمریكا نیز جزو آن بود، در نامه ای به مشرف هشدار دادند كه بدون بازگشت بوتو و نواز شریف، دو چهره كلیدی اپوزیسیون به پاكستان، بعید به نظر می رسد كه جامعه بین المللی انتخابات۲۰۰۷ این كشور را نشانه ای واقعی از دموكراسی بداند.

سلیمان دعویسرا

منبع : روزنامه ایران