کبد یعنی زندگی

کبد زندگی تو است. این عبارت به‌نظر غیرواقعی می‌آید اما حقیقت دارد. کبد بزرگترین وپیچیده‌ترین ارگان بدن است. کبد انسان در قسمت راست شکم و زیر قفسه سینه درست زیر دیافراگم قرار دارد. به‌طور معمول وزنش حدود ۲/۱ تا ۵/۲ کیلوگرم و طولش ۱۷ سانتی‌متر و ضخامتش حدود ۱۲ سانتی‌متر است. اگر کبد کار نکند مرگ ناگوار و دردناک دیر یا زود گریبان فرد را خواهد گرفت. از آنجائی که محصول ثانوی متابولیسم پروتئین موادی همچون آمونیاک هستند با افزایش سطح این قبیل مواد در خون باعث به کما رفتن خواهد شد. در حقیقت اکثر موادغذائی مورد استفاده و داروها در صورت کار نکردن و یا نداشتن این ارگان و عدم سم‌زدائی از آنها مرگ شخص را رقم خواهند زد. کبد یک نیروگاه پروسه‌کننده شیمیائی بالقوه است و به‌طور تقریبی عهده‌دار بیش از ۵۰۰ عملکرد می‌باشد که از جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱) تولید زرداب (صفرا) که برای جذب کامل چربی موردنیاز می‌باشد.
۲) تبدیل پروتئین به کربوهیدرات و چربی به عناصر دیگر
۳) متابولیزه کردن داروها و الکل
۴) تفکیک سموم از داخل خون
۵) تولید فاکتور انعقاد خون (در صورت نبودن این ماده کوچکترین جراحت موجب تلف شدن فرد خواهد شد)
۶) ذخیره موادمغذی همچون ویتامین‌های محلول در چربی مثل ویتامین‌های A,D,E و K و ویتامین B۱۲ و کربوهیدرات به شکل گلیکوژن.
۷) حفظ و تثبیت سطح گلوکز خون به‌وسیله تجزیه گلیکوژن و فرستادن آن به شکل گلوکز به داخل جریان خون
۸) سنتز (ساخت) فاکتورهای ایمنی سیستم ایمنی بدن
این تنها گوشه کوچکی از کارهای کبد محسوب می‌شود. پرواضح است که همگی خواستار برخورداری از یک کبد سالم برای حفظ سلامتی خود هستیم. چیزهای زیاد وجود دارند که به کبد آسیب می‌رسانند. از جمله این مواد می‌توان به الکل اشاره کرد. از نقطه‌نظر ورزشی گروه مشخصی از استروئیدهای آنابولیک وجود دارند که به‌طور مرتب از تأثیرات منفی آنها بر روی کبد نام برده می‌شود. که عمدتاً هم داروهای استروئیدی خوراکی و طبقه‌بندی شده با مشخصه (۱۷-alpha alkyle) می‌باشند.
این مشخصه از این جهت برای این قبیل استروئیدها به‌کار برده می‌شود که در ساختار ۱۷ مولکولی این استروئیدها تغییر حاصل شده است. دانشمندان از این جهت نوع توسعه‌یافته تستوسترون‌ها را ساختند چون پی بردند که تستوسترون‌های خوراکی پس از وارد شدن به داخل سیستم توسط کبد متابولیزه و دفع می‌شوند و با تغییر در ساختار این قبیل تستوسترون‌های خوراکی به نوعی کبد را فریب دادند تا بخشی از آن را وارد سیستم بدن نمایند. از سوی دیگر نیز تستوسترون‌های تزریقی را هم تولید کردند که دیگر جهت وارد شدن به داخل سیستم بدن نیازی به عبور از تصفیه کبد نداشتند. تغییر ساختار شیمیائی استروئیدهای خوراکی از سوئی موجب تجزیه به مراتب آهسته‌تر آنها در کبد و از سوی دیگر موجب انباشته شدن بیش از اندازه این قبیل داروها در کبد می‌شد.
استروئیدهای خوراکی از طریق چندین مکانیزم بر روی عملکرد کبد تأثیر منفی می‌گذارند. برای مثال عملکرد آنزیم‌های مشخصی را در کبد مختل می‌سازند. مشخص شده است که آنابولیک‌های استروئید فعالیت برخی از آنزیم‌های کبد را افزایش و فعالیت گروه دیگری را کاهش می‌دهند. برای نمونه یکی از آنزیم‌هائی که با افزایش فعالیت مواجه می‌شود hepatic triglyceeride lipase می‌باشد که وظیفه‌اش تنزل ادن لیپوپروتئین‌هائی با چگالی بالا (HDL) است که به نوعی کلسترول سودمند برای بدن تلقی می‌شود. کاهش سطح این نوع کلسترول HDL به‌عنوان یک فاکتور ریسکی برای ابتلاء به بیماری‌های مربوط به دستگاه تنفسی در نظر گرفته می‌شود.
ورزشکارانی که از استروئیدهای آنابولیکی خوراکی استفاده می‌کنند تقریباً در اکثر مواقع با کاهش سطح HDL مواجه می‌شوند. انباشت استروئیدهای آنابولیک (۱۷-alpahik) در کبد در نهایت منجر به سمی شدن آن و یا هپاتیت شیمیائی آن می‌گردد. کلمه هپاتیت در اینجا به معنای التهاب کبد می‌باشد که می‌تواند علل بی‌شماری همچون استفاده از دارو و یا ویروس داشته باشد. استروئیدهای خوراکی به‌وسیله افزایش سایز سلول‌های داخل کبد باعث التهاب کبد می‌شوند. که نهایتاً منجر به تجمع زرداب (صفرا) در کانال‌های داخل کبد شده و کیسه صفرا که وظیفه ذخیره این ماده را دارد خالی می‌ماند. برخی از استروئیدها بر دارا بودن این قبیل خصوصیت‌های سمی بر روی کبد مشهور می‌باشند که می‌توان از اکسی‌منولون ۵۰ و هالوتستین نام برد. دو فاکتور مهم در روز این قبیل مشکلات در استفاده خودسرانه و طولانی‌مدت آن می‌باشد. یکی از علائم زودهنگام تشخیص التهاب کبد به‌دلیل استفاده از داروهای استروئیدی خوراکی زرد شدن رنگ پوست می‌باشد که گفته می‌شود به‌دلیل افزایش سطح زردآب (صفرا) در بدن می‌باشد و به همین خاطر موجب زرد شدن سفیدی چشم و پوست بدن می‌شود. هر کسی از داروهای استروئیدی خوراکی استفاده می‌کند بلافاصله پس از بروز این قبیل عوارض به‌دلیل احتمال ریسک ضایعات پیشرفته‌تر کبدی فوراً می‌بایست مصرف این قبیل داروها را متوقف سازد.
یرقان (زردی) همانطور که از نامش پیداست بر اثر تشکیل کیست‌های خونی در کبد به‌وجود می‌آید. این‌طور برداشت می‌شود که این عارضه به‌دلیل بالا رفتن فشار در بافت‌های داخل کبد به‌دلیل فقدان جریان زرداب (صفرا) کافی در کبد باشد. که نهایتاً منجر به تخریب سلول‌های کبد و کیست‌ها می‌گردد. در صورت پاره شدن کیست‌های پر از خون احتمال مرگ بسیار شدت می‌یابد.
یکی از ضایعات جدی دیگر کبد که در اثر استفاده از استروئیدهای خوراکی بروز می‌نماید سرطان کبد می‌باشد. با مرور مباحث مرتبط با سرطان کبد در ژورنال‌های پزشکی می‌توان پی برد که بیشتر این قبیل سرطان‌ها از نوع خوش‌خیم آن می‌باشند. یعنی توموری که بر اثر استفاده از استروئیدها در کبد رشد کرده و معمولاً هم پس از قطع مصرف آنها دوباره به شرایط اولیه خود بازمی‌گردد.
● یک مطلب جالب درباره کبد
کبد از مقاومت، قدرت بازسازی و ترمیم خارق‌العاده‌ای برخوردار است. هرگاه کبد ۸۰ تا ۹۰ درصد سلول‌هایش را نیز از دست دهد باز هم قادر است به وظایفش عمل کند. همچنین کبد قادر است خودش را به‌طور کامل احیاء و باسازی کند. حتی اگر بخش عمده کبد با عمل جراحی برداشته شود، کبد پس از چند هفته قادر است کاملاً خودش را بازسازی کند. از این‌رو در پیوند کبد تنها لوب بزرگتر کبد فرد سالم به بدن فرد دریافت کننده پیوند زده می‌شود که پس از چند هفته هم اهداءکننده و هم دریافت‌کننده کبدشان بازسازی می‌گردد.
اما با تمام این تفاسیر کبد فناناپذیر هم نیست. سمومی مانند: داروهای استروئیدی، الکل، برخی از داروها و ویروس‌هائی همچون هپاتیت B و C می‌توانند آسیب‌های دائمی و جبران‌ناپذیر به کبد وارد سازند.
● راه‌های محافظت از کبد
۱) داروهای شیمیائی برای کبد مضر هستند. بنابراین از مصرف خودسرانه آنها بپرهیزید. داروها را با تجویز پزشک مصرف کرده و میزان دوز مصرفی آنها را افزایش ندهید.
۲) از مصرف غذاهای پرچرب بپرهیزید، کبد تمام کلسترول موردنیاز بدن شما را می‌سازد.
۳) از مصرف داروهای غیرضروری اجتناب ورزید و از مصرف همزمان چند دارو با هم خودداری کنید مگر با تجویز پزشک.
۴) مصرف غذاهای پرفیبر را افزایش دهید مانند: سبزیجات، میوه‌ها، برنج، غلات و دانه‌های کامل.
۵) الکل برای کبد بسیار مضر می‌باشد.
۶) وزن خود را کنترل کنید، چاقی شما را مستعد بیماری‌های کبد چرب و هپاتیت می‌کند.
۷) به‌طور منظم ورزش کنید حداقل ۲ تا ۳ جلسه فعالیت ورزشی در هفته داشته باشید.

منبع : مجله دانش ورزش