نگاهی به تازه ترین کتاب دن دلیلو

هیچ نویسنده ای مانند دن دلیلو با آن بینش پیامبرگون اسرارآمیزش، در آثار خود امریکای قرن بیست و یکم را این چنین پیش چشم خوانندگانش به تصویر نکشیده است. رمان های او از «بازیگران» و «همهمه سفید» گرفته تا «برج میزان» و «مائو II» و البته شاهکارش، «جهان زیرین»، نه تنها غرابت سوررئال سال های پایانی قرن بیستم را به تصویر می کشد، بلکه در عین حال نوعی پیش آگهی دردناک از شوک و وحشت یازدهم سپتامبر و جهان پس از آن را نیز به خواننده منتقل می کند.
این دن دلیلو بود که سال ها پیش، ظهور تروریسم را آن گونه که ما امروز شاهد آن هستیم، پیش بینی کرده بود؛ «مومنانی مهلک، کسی که به خاطر ایمانش می کشد و کشته می شود» و نیز به قدرت رسیدن توده ها که تحت تاثیر رسانه های گروهی، به اوباشی خشمگین و تاریخ ساز تبدیل می شوند، نهادینه سازی پارانویا و اعتقاد به تئوری توطئه در حافظه جمعی بشر و نیز تشخیص این که «قواعد آن چه قابل تصور است» در سال های اخیر به گونه ای اجتناب ناپذیر تغییر کرده است.
با توجه به تمامی این دستاوردها، هر خواننده ای با انتظار زیادی به سراغ آثار مابعد یازده سپتامبر دلیلو می رود. متاسفانه رمان متکلف و توخالی «جهان شهر» که در سال ۲۰۰۳ منتشر شد، موجب سرخوردگی همگان شد. تازه ترین اثر دلیلو، یعنی رمان نسبتاً کم حجم «مرد اïفتان» نیز وضعیت چندان بهتری ندارد.
مسلماً عادلانه نیست که خواننده ای انتظار داشته باشد که هیچ یک از آثار داستانی مرتبط با یازده سپتامبر، از نظر عمق و غنای بینش به گردپای شاهکار دلیلو، یعنی «جهان زیرین» برسد که به شیوه ای درخشان تجربه مردم امریکا از دوران جنگ سرد را ثبت می کند.
از وقایع یازده سپتامبر، هنوز آن قدر زمان نگذشته است که یک رمان نویس قادر باشد وقایع آن روز و پیامدهای تکان دهنده اش را در چشم اندازی تاریخی قرار دهد. شاید حتی آن قدر هم زمان نگذشته باشد که نویسنده بتواند خود را از چنگال واقعیت و رویدادهای واقعی خلاص کند و در عین حال در ذهن خواننده در سایه شواهد واقعی (تصاویر تلویزیونی، گزارش های روزنامه ها، عکس ها) از این واقعه قرار نگیرد. اما با این حال و با توجه به تمامی این عوامل که موجب کاهش سطح انتظار ما از رمانی چون «مرد اïفتان» می شود، باز هم این آخرین اثر آقای دلیلو راضی کننده به نظر نمی رسد.
در حالی که «جهان زیرین» با پیگیری زندگی ده ها شخصیتی که جابه جای رمان با یکدیگر تداخل و تضارب پیدا می کردند پنجره ای عریض به روی خواننده می گشود، «مرد افتان» تمام توجه خود را معطوف به زندگی یک زن و یک مرد می کند (درست مانند رمان «بازیگران» که آن هم به موضوع تروریسم می پرداخت و یکی از شخصیت هایش در مرکز تجارت جهانی کار می کرد).
نام مرد کیت است، کارمندی نامنظم و وظیفه نشناس در مرکز تجارت جهانی که در روز حادثه به همراه صدها مرد و زن حیران و وحشت زده دیگر راه خود را از پله ها به پایین باز می کند و از سقوط برج ها جان سالم به در می برد.
شخصیت اصلی زن کتاب نیز لیان همسر کیت و یک ویراستار ادبی است که هر چند با کیت رابطه چندان خوبی ندارد و زندگی مستقلی دارد، اما وقتی کیت خود را با خاک و خاکسترهای ناشی از سقوط برج ها به خانه می رساند، بار دیگر او را به زندگی خود راه می دهد. اما دن دلیلو هیچ تلاشی نمی کند تا این دو شخصیت در خود فرورفته را در تصویر موزاییکی بزرگتر و جامع تری از آن چه در آن صبح ماه سپتامبر روی داد، جای دهد.
طی روزها و هفته های آتی، زندگی این زوج روند معمول و روزمره خود را پی می گیرد؛ آن دو از پسر کوچک شان، جاستین، نگهداری می کنند، لیان در کارگاه های نویسندگی به گروهی از بیماران مبتلا به آلزایمر درس می دهد و کیت نیز که پوکرباز قهاری است و دو نفر از دوستان و اعضای جلسات هفتگی پوکرشان را در حادثه یازده سپتامبر از دست داده است، به فکر تغییر شغل و رفتن به کلاس ورزش می افتد.
هر چند جرقه هایی از مهارت های زبانی خارق العاده دلیلو در توصیف جزئیات وقایعی که کیت در روز یازده سپتامبر شاهدشان بوده به چشم می خورد، اما بقیه رمان سرد و کسل کننده است. آقای دلیلو با چشم پوشی از ثبت تاثیر واقعه عظیمی چون یازده سپتامبر بر کشور امریکا، شهر نیویورک یا حتی چند شخصیت جذاب، از توصیف روح حاکم بر این رویداد تاریخی بازمی ماند.
تنها چیزی که پس از مطالعه رمان دلیلو در ذهن خواننده باقی می ماند، دو تصویر است؛ نخست تصویر پرفورمنس آرتیستی که با آویختن خود از ساختمان ها و نقاط مختلف شهر نیویورک، سقوط آدم ها از برج های تجارت جهانی را بازآفرینی می کند و دوم تصویر مردی که خود را از میان خون و آتش و خاکستر برج های در حال سقوط بیرون کشید و تصمیم گرفت بقیه زندگی اش را صرف بازی های احمقانه ورق در بیابان های نوادا کند.

منتقد ادبی نیویورک تایمز

منبع : روزنامه شرق