خاک

رشد و عملکرد گیاهان داروئی بستگی به تداوم تأمین موادغذائی و رطوبت دارد که این گیاهان با سیستم ریشه‌ای خود در خاک به‌دست می‌آورند. بنابراین خاک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، داشتن خاکی با شرایط فیزیکی و شیمیائی مطلوب ضروری است.
خصوصیات مختلف خاک بر نحوه رشد و نمو و نیز میزان مواد مؤثر گیاه تأثیر دارد. خاک مخلوطی از موادمعدنی، موادآلی و موجودات زنده می‌باشد. که به‌طور اجمالی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.
● اجزاء معدنی خاک
اجراء معدنی خاک از ذراتی با قطر کمتر از ۲ میلی‌متر تشکیل گردیده‌اند که براساس اندازه تقسیم‌بندی می‌شوند.
۱) رس: ذرات خاک با ابعاد کمتر از ۰۰۲/۰ میلی‌متر - سطح ذرات به‌علت کوچکی آنها بسیار زیاد بوده و در نتیجه قدرت جذب سطحی و پتانسیل ماتریک این ذرات برای آب زیاد است.
۲) سیلت: ذراتی از خاک با قطر بین ۰۰۲/۰ تا ۰۲/۰ میلی‌متر می‌باشد خصوصیات مابین ذرات رس و شن را دارند.
۳) شن: ذراتی از خاک با ابعاد ۰۲/۰ تا ۲ میلی‌متر - ذرات شن ظرفیت تبادل کاتیونی و نگهداری آب کمی را دارند.
تجمعی نسبی (درصد) رس، سیلت و شن را بافت خاک گویند. درصد این مواد تعیین‌کننده خواص خاک است. اگرچه بعضی محصولات نیاز به بافت خاک خاصی دارند ولی اکثر گیاهان داروئی در خاک‌هائی که از درصد تقریباً مساوی رس، سیلت و شن تشکیل شده‌اند. رشد خوبی دارند و معمولاً در خاک‌های لوم سیلتی، لوم رسی و خاک‌های آلی پوسیده بهترین رشد را دارند. این نوع خاک معمولاً دارای ذخیره قابل‌توجهی از موادغذائی است و رطوبت را به‌خوبی نگهداری می‌نمایند. خاک‌های سنگین رسی معمولاً با گیاهان داروئی سازگاری خوبی ندارند زیرا تهویه ضعیفی دارند و رشد ریشه ضعیف می‌باشد. خاک‌های شنی از لحاظ نگهداری رطوبت موادغذائی ضعیف هستند.
● کاشت گیاهان داروئی
پس از آماده‌سازی بستر بایستی به زمین فرم داد تا شرایط مناسب برای رشد ریشه و انجام عملیات کاشت و داشت و برداشت آماده گردد. شرایط موجود از قبیل آب‌وهوا، ماشین‌آلات، خاک و آبیاری است که تعیین‌کننده بهترین روش کاشت برای هر گیاه در هر مزرعه است. روش‌های کاشت به‌طور کلی در جهان گروه عمومی: جری و پشته، شیاری، درون جری و مسطح قرار می‌گیرند.
۱) روش جوی و پشته
با کمک شیار ساز، شیارها نسبتاً عمیقی در خاک ایجاد شده که محل عبور آب است که جوی می‌گویند و خاک بالا آمده در طرفین جو را پشته گویند. فاصله بین وسط دو جوی متوالی یا رأس در پشته متوالی را فاصله جوی و پشته گویند که اغلب موارد فاصله جوی پشته‌ها ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر است.
گاهی پشته‌ها را عریض ایجاد نموده و در این حالت در دولیه پشته‌ها می‌کرند، گاهی چند ردیف یا حتی یک ردیف در وسط پشته می‌کارند. کاشت در طرفین پشته‌ها برای مقابله به شوری خاک نیز مناسب است. زیرا املاح خاک همراه با رطوبت به بالا و وسط پشته حرکت می‌کند. چون گیاهچه‌ها در کنار پشته‌ها قرار دارند از خسارت تمرکز املاح مصون می‌باشند، مشخصه اصلی جوی و پشته، نشتی بودن آبیاری است. کاشت جوی و پشته در مواردی معمول است که گیاه نسبت به تراکم خاک، سله بستن و محدودیت تهویه خاک حساس می‌باشد.
۲) روش شیاری
در این روش، زمین را به‌صورت جوی و پشته درمی‌آورند ولی پشته‌ها کوتاه و فاصله پشته‌ها از همدیگر ۳۰ الی ۶۰ سانتی‌متر است و گاهی آب به بالای پشته نیز می‌رسد و حالت نشتی بودن از بین می‌رود. در حقیقت تفاوت روش جوی و پشته‌ای و روش شیاری در نشتی بودن آبیاری است. این روش برای گیاهانی به‌کار می‌رود که نیاز به شرایط مرتبط با نشتی بودن آبیاری ندارند. ارتفاع و حجم رویشی کمی دارند و با تراکم نسبتاً زیادی کاشته می‌شوند مثل آویشن، ملیس، نعناع و ... .
۳) روش کشت درون جوی
این روش کاشت معمولاً تحت شرایط دیم و در مورد غلات دانه ریز و گیاهانی که به وجین نیاز ندارند و به سله خاک احساس نیستند مرسوم است.
۴) کشت مسطح
در این روش ممکن است آبیاری به‌صورت بارانی و یا غرقابی انجام شود و یا کشت به‌صورت دیم باشد. کاشت مسطح با روش آبیاری غرقابی به دو صورت کرتی و نواری انجام می‌شود. در شرایط آبیاری بارانی به زمین فرم داده نمی‌شود و اکثر محصولات را می‌توان با این روش کاشت نمود. در روش‌های کشت کرتی و نواری زمین به شکل موردنظر با مرزبندی ایجاد می‌شود.
برای انجام روش کرتی، زمین را با ایجاد پشته‌هائی کم و بیش کوتاه تقسیم می‌کنند در شرایط کمبود آب، هر کرت چند متر می‌باشد ولی غالباً مساحت هر کرت بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ مترمربع متغیر است.

تهیه و تنظیم: داوود یزدی (عطار)

منبع : سایر منابع