آشنایی با شبکه پزشکی مولکولی کشور

نقش ژنتیك در تشخیص و درمان بیماری‌ها، همزمان با پیشرفت‌های ژنتیك مولكولی، توسعه یافته و بخش‌های مختلف پزشكی را تحت تأثیر خود قرار داده است. در مورد جایگاه پزشكی مولكولی قبلاً مطلبی در شبكه منتشر گشت. در مطلب زیر، ضمن معرفی شبكه پزشكی مولكولی كشور، به اهداف و اولویت‌های آن اشاره شده است:
طبق تعریف، شبكه پزشكی مولكولی مجموعه­ای از مراكز تحقیقاتی فعال در كشور است كه به‌منظور ایجاد هماهنگی و تعیین سیاست‌های كلی تحقیقات در زمینه پزشكی مولكولی و مشاركت در اعتلای سطح سلامت جامعه، از طریق پیش‌گیری، تشخیص، درمان و ریشه­كنی بیماری‌ها با یكدیگر همكاری می‌نمایند.
از جملهٔ این مراكز, انستیتو پاستور ایران (بخش بیوتكنولوژی), مركز تحقیقات ژنتیك دانشگاه بهزیستی و توانبخشی, گروه ژنتیك دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران, سازمان انتقال خون, مركز تحقیقات خون بیمارستان شریعتی, مركز تحقیقات بوعلی دانشگاه علوم پزشكی مشهد, بیمارستان شهید اكبرآبادی دانشگاه علوم پزشكی ایران, بخش بیوشیمی دانشگاه علوم پزشكی شهیدبهشتی, مركز تحقیقات گوارش و كبد علوم پزشكی تهران, مركز ملی مهندسی ژنتیك و بیوتكنولوژی (بخش ژنتیك پزشكی), مركز تحقیقات قلب و عروق علوم پزشكی تهران, بخش ایمونولوژی تحقیقات سرطان علوم پزشكی شیراز, مركز تحقیقات گوارش و كبد علوم پزشكی شهید بهشتی و تعداد زیادی از مراكز تحقیقاتی دانشگاههای علوم پزشكی كشور می‌باشند.
در سال ۱۳۷۹ برای تشكیل هسته اولیه این شبكه، بودجه‌ای از طرف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ومعاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشكی در اختیار برخی از این مراكز از جمله انستیتو پاستور ایران، سازمان انتقال خون، مركز تحقیقات گوارش و كبد بیمارستان آیت‌الله طالقانی و مراكز تحقیقاتی مغز استخوان و گوارش وكبد بیمارستان دكتر شریعتی قرار گرفت كه بودجهٔ تخصیص‌یافته به انستیتو پاستور ایران و سازمان انتقال خون به دلیل تاخیر در پرداخت و مشكلات اداری, جذب نشد.در سال ۱۳۸۰ برنامه‌ریزی استراتژیك برای تشكیل این شبكه با توصیه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی آغازشد. ضمنا برنامه‌ریزی جهت بسترسازی مناسب و آموزش‌های لازم در قالب برنامه سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ انجام شده است.
● سیاست‌ها و اهداف:
طبق تعریفی كه در برنامه استراتژیك شبكه پزشكی مولكولی آمده است و مواردی كه به عنوان ماموریت برای این سازمان تعریف شده است، شبكه سیاست‌ها و اهداف ذیل را مدنظر دارد:
۱) سرعت بخشیدن به ارتقاء سطح علمی، تحقیقاتی و تكنیكی متخصصین پزشكی مولكولی كشور
۲) هدف‌مند كردن تحقیقات پزشكی مولكولی در كشور
۳) ارتقای سطح كیفی و كمی تحقیقات پزشكی مولكولی در كشور
۴) ایجاد ارتباط و ارتقای سطح همكاری‌ بین محققین و مراكز تحقیقاتی و شبكه­های مرتبط خارجی و داخلی جهت نیل به سیاست­های فوق
به استناد نظر محققین و متخصصین پزشكی مولكولی و با توجه به تجربه مراكز تحقیقاتی، تقویت زیرساخت تحقیقاتی كشور به‌عنوان اولین وظیفه شبكه تعیین گردیده است. در همین راستا، ایجاد بانك HLA (Human Leucocytes Antigen) كشور مورد اهتمام قرار گرفته است كه در نتیجه امكان اتصال به شبكه­های جهانی و پیدا كردن داوطلب پیوند، مخصوصاً پیوند مغز استخوان برای بیماران مبتلابه را افزایش می‌دهد. با توجه به رسالت سازمان انتقال خون، این مهم به سازمان مذكور سپرده شد ولی مراكز دیگری كه توانایی لازم را جهت پیاده كردن این تكنولوژی داشته باشند نیز به خدمت گرفته می‌شوند.
تقویت بانك سلولی ایران نیز از جمله اهداف دیگر شبكه پزشكی مولكولی كشور است كه برای اهداف متعدد از جمله نامیرا كردن سلول‌های بیماران سرطانی و بیماری‌های ژنتیكی و مصدومین شیمیایی و تقویت بنیه تحقیقاتی كشور، در اولویت قرار گرفته است. براساس مصوبات این شبكه، مراكزی كه در زمینه ژنتیك انسان در حال تحقیق هستند، می‌توانند بانك DNA بیماران خود را تقویت یا ایجاد كنند و همه این مراكز، می‌بایست به مركز مادر در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی متصل شوند.
یكی دیگر از مشكلات كشور، نداشتن آمار مناسبی از بیماران سرطانی یا ژنتیكی در كشور است. لذا هدف شبكه آن است كه حداقل، آمار بیمارانی كه از طریق محققین عضو شبكه مورد بررسی قرار می­گیرند را به صورت مناسبی جمع‌بندی نماید و آنها را مورد ارزیابی قرار دهد.
ورود به عرصه­های نوین پزشكی مولكولی می‌تواند یكی از محورهای مهم تحقیقات كشور باشد. این مسئله می‌تواند اثر قابل توجهی در كاهش هزینه‌های ارزی كشور داشته باشد. برای مثال، اگر كشور سالانه ۲۵ میلیون دلار فقط برای بیماران هموفیلی A هزینهٔ دارو كند، با كمتر از یك دهم آن می‌توان از تولد افراد مبتلا كاسته و یا جلوگیری كرد.
در مورد ژن‌درمانی كه درمان قطعی یا طولانی‌مدت محسوب می­شود نیز این موضوع صادق است. لذا از اولویت­های تحقیقاتی شبكه، ژن‌درمانی، تشخیص­های سریع و دقیق بیماری‌ها و نیز تولید حیوانات ترانسژنیك با هدف شناسایی بیماری، تحقیقات دارویی و تولید فراورده­های دارویی می­باشد. ورود به این نوع تحقیقات با توجه به تحولات شگرفی كه در دهه اخیر به‌دست آمده است، از اولویت بسیار بالایی برخوردار می­باشد.
● اولویت­های شبكه پزشكی مولكولی
اولویت­های شبكه پزشكی مولكولی كشور به سه بخش زیر‌ساختارها، آموزش و تحقیقات تقسیم می­گردد:
۱) اولویت­های زیرساختاری
جهت ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای تحقیقات و رسیدن به نتایج مطلوب، اولویت‌های زیر در نظر گرفته می‌شوند:
▪ بانك سلولی شامل نامیرا كردن سلول‌ها و نگهداری سلول‌های سرطانی
▪ بانك DNA و ژن شامل نگهداری DNA افراد بیمار و سالم
▪ ایجاد و نگهداری بانك بیماران هموفیلی A
▪ ثبت مشخصات بیماران ژنتیكی و ایجاد و نگهداری بانك اطلاعات حاصله
۲) اولویت­های تحقیقاتی:
این اولویت‌ها با توجه به نیازهای كشور، سهولت دسترسی و بودجه لازم جهت نیل به هر اولویت، تعریف شده‌اند‌ و به سه بخش ژن درمانی، حیوانات تراس‌ژنیك و تشخیص­های سریع تقسیم می­گردند:
▪ ژن درمانی
كه این حوزه خود به ۵ زیر گروه تقسیم می­گردد كه عبارتند از:
الف) ساخت (Construct)
ب) سیستم­های Delivery ) Viral . Naked DNA )
ج) بررسی سلولی
د) مطالعات مدل حیوانی
ه) آزمایشات بالینی
▪ تراریختی و تولید حیوانات تراریخته
این بخش نیز خود به ۵ زیرگروه تقسیم می­گردد كه عبارتند از:
الف) IVF یا لقاح خارج از رحم
ب) ساخت (Construct)
ج) مستند سازی ترانسژنیك
د) حصول اطمینان از انجام تراریختی
ه) مطالعه پیامد­های حاصل از تراریختی
▪ تشخیص­های سریع و دقیق
در این زمینه تكنیك‌هایی مانند پروتئومیكس و ریزآرایه‌ها(Microarray) استفاده می­شود.
۳) اولویت­های آموزشی:
یكی از مهم‌ترین اولویت­های شبكه، ارتقای سطح دانش محققین و پزشكان كشور است. این موضوع مخصوصاً در مورد تحولات نوین پزشكی مولكولی ضروری به نظر می­رسد. با توجه به منابع مالی محدود شبكه و سهولت انجام آموزش‌های تئوری، مجموعه­ای از این آموزش‌ها برای سال اول فعالیت به عنوان اولویت­ در نظر گرفته شده كه عبارتند از:
الف) آموزش‌های تئوری عمومی شامل
ـ اصول ژنتیك مولكولی انسانی
ـ اصول مهندسی ژنتیك
ـ اصول ژنتیك بالینی
ـ اصول و روش‌های مولكولی تشخیص بیماری‌ها
ب) آموزش‌های تئوری اختصاصی شامل:
ـ اساس مولكولی سرطان
ـ اساس مولكولی بیماری‌های عفونی
ـ اساس تشخیص مولكولی بیماری‌های ژنتیك
ـ س مولكولی پیوند
ـ س مولكولی بیماری‌های متابولیك ارثی
انجام برخی گردهمایی‌های علمی و آموزشی سالانه مانند برگزاری كنگره پزشكی مولكولی نیز از جمله برنامه‌های دیگر شبكه می‌باشد.

منابع
۱- نیر‌نیا كریم و مردان‌پور پریسا، ۱۳۷۹ نشریه كمیسیون بیوتكنولوژی شماره۷ ص۷۳-۶۹.
۲- گزارش شبكه پزشكی مولكولی كشور سال۱۳۸۰

منبع : سایر منابع