اکولیبلینگ و ماهی گیری پایدار

● اهمیت برچسب های زیست محیطی و استعداد بخش ماهیگیری
طرحهای اکولیبلینگِ داوطلبانه، به حقیقتی برای طیف وسیعی از محصولات تبدیل شده است. میزان این برچسب ها از سهم بازار بر حسب نوع كالای مورد درخواست متفاوت است و كسب اطلاعات مربوط به میزان اثرات محصولات برچسب گذاری شده بر بازار، بسیار مشكل است.
همینطور، اطلاعات مطمئن و موثق راجع به اثرات واقعی زیست محیطیِ برنامه های برچسب گذاری وجود ندارد(۱).
اصولا اثرات زیست محیطی برچسب گذاری بستگی به ارتباط و اهمیت ضوابط و معیارها و همچنین سهم بازار از محصولات برچسب گذاری شده دارد كه به ترتیب بستگی به سلیقه و علاقه مصرف كننده به محصولات برچسب گذاری شده و میزان اشتیاق تولید كنندگان و عرضه كنندگان دارد(۲).
در بعضی از بازارها (به عنوان مثال محصولات پاك كننده خانگی) اکولیبلینگ پیشینه ای از شناخت و گسترش فرایند تولید منطبق با اصول زیست محیطی و مشخصات محصولات، ایجاد می نماید و همچنین سطح آگاهی مصرف کننده در مورد مسائل زیست محیطی را ارتقاء می دهند.
تاکنون نتایج، بیشتر محدود به محصولات منابع طبیعی بود، نظیر محصولات طبیعی و جنگل داری زیرا طرح های اکولیبلینگ برای بخش بسیار کوچکی از تولید درخواست می شوند.
علاوه برآن، اغلب این طرح ها برای تهیه اطلاعات درست و قابل اطمینان، قدمت چندانی ندارند. یک مورد استثناء برچسب " Dolphin Safe " است که روی شمار زیادی از محصولات تون ماهیان در بازارهای امریکا چسبانده شده است. با وجود این، برچسب مورد اشاره تابع الزامات کنترل کننده و نظارتی است.
بنابراین، برچسب گذاری به تنهایی نمی تواند به عنوان دلیل اصلیِ سهم بالای بازار، شناسایی و مشخص شود.
با وجود این، برای صنایعی كه در طرحهای اکولیبلینگ مشارکت می کنند، شاخص های پر قدرتی از مزایای بالقوه وجود دارد. اهمیت واقعی طرح های اکولیبلینگ خیلی به خاطر داشتن سهم بازار یا فروش نیست بلكه بیشتر به خاطر رشد بالقوه آنهاست. طرحهای اکولیبلینگ در بخش ماهیگیری همچنین به دلیل رقابت فشرده بین زنجیره خرده فروشی محصولات ماهیگیری(۳) دارای اهمیت بالقوه است.
به نظر می‌رسد در آینده، آگاهی مصرف كنندگان نسبت به نگرانی های زیست محیطی در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی افزایش یابد. برای مثال بازار برای محصولات طبیعیِ برچسب گذاری شده(۴) در امریكای شمالی و چندین كشور اروپایی سریعتر از عرضه كالا، در حال گسترش است و میانگین قیمت ها بطور قابل توجهی از محصولات غیر طبیعی(مصنوعی(۵) بالاتر است(۶).
شواهد نشان می‌دهد كه طرحهای اکولیبلینگِ قابل اعتماد، می تواند باعث افزایش قابل توجه تقاضا برای محصول در بازارهای حساس به مسائل زیست محیطی نظیر اروپا و امریكای شمالی شود.
در بخش ماهیگیری، برخی از خرده فروشان محصولات ماهیگیری توجه شان را صرفا به خرید ماهیان تأیید شده و مجاز در آینده معطوف كرده اند و سایر عمده فروشان و خرده فروشان از آنها پیروی خواهند كرد. اثرات بالقوه برای تولیدكنندگان فوق العاده خواهد بود، چون محصولات بدون برچسب، سهم واقعی یا نسبی بازار را از دست می‌دهند.
● سود صنعتی در طرح های اکولیبلینگ، صرفنظر از سودهای اقتصادی:
اولا، توجه دادن افکار عمومی به مسائل زیست محیطی، یكی از استراتژیهای اصلی برای تمایز محصول، سود و سهم بازار در بازارهای سازمان توسعه همكاریهای اقتصادی (OECD)(۷) می‌باشد. با وجود آنكه شكی نیست كه بازارهای گسترده ای از محصولات ماهیگیری فاقد برچسب ( به ویژه در بازارهای آسیا) وجود دارد، لیكن محصولات دارای برچسب اکولیبل می‌تواند سهم قابل توجهی از اغلب بازارهای دارای قیمت بالاتر ( نظیر بازارهای كشورهای صنعتی) را طی دهه های آینده بگیرد.
ثانیا، برخی شركت ها از آن بیم دارند كه نگرانی‌های عمومی درباره بهره برداری بی رویه از ذخایر دریا، مشكلات زیست محیطی مربوط به محصولات ماهیگیری و پرورش میگو(۸) و همچنین حقوق جانوری و ملاحظات بهداشتی(نظیر آلودگی) ممكن است باعث كاهش تقاضا برای ماهی و محصولات شیلاتی شود.
تصویب طرحهای اکولیبلینگ برای ماهی و محصولات شیلاتی می‌تواند تا حدی به عنوان تلاشی توسط موسسات صنعتی(۹) و عمده فروشان(۱۰) و خرده فروشان(۱۱) برای رفع نگرانی ها بین مصرف كنندگانِ آگاه به مسائل زیست محیطی(۱۲) باشد و اثرات نامطلوب زیست محیطی را از انتخاب محصولات شان برداشته و سهم بازار و تقاضا برای ماهیگیری در كشورهایی كه مصرف كنندگان آن نسبت به مسائل زیست محیطی حساس هستند ( نظیر امریكا، بریتانیا، آلمان و كشورهای اسكاندیناوی) را حفظ كند(۱۳).
اکولیبلینگ همچنین راهی است كه خرده فروشان و عمل آورندگان محصولات ماهیگیری می‌توانند از آن جهت اطمینان از عرضه دراز مدتِ محصولات عمل آوری شده یا خرید و فروش شده شان، استفاده كنند.
● در مجموع، مزایای طرحهای اکولیبلینگ در بخش صنعت شامل:
درك مشترك از روشهای برتر مدیریتی و نتایج آن و بنابراین كاهش اختلاف نظرها در تجارت بین الملل( با این فرض که طرحها در سطح بین المللی پذیرفته شده است)
▪ استفاده موثرتر از منابع ماهیگیری
▪ كاهش میزان تخلفات
▪ بازارپسندی بیشتر محصول و بهبود روابط عمومی و مردم داری می باشد.
ابتکارات جاری و پیشنهادی طرح های اکولیبلینگ در بخش ماهیگیری
هم اكنون چندین طرح صدور گواهینامه و استاندارد در سطح ملی و بین المللی، شامل طرح های هدایت شده توسط سازمانهای غیردولتی، طرح های سازمان دهی شده توسط بخش صنعت و طرحهای مشاركتی عرضه كنندگان و مصرف كنندگان، در حال توسعه در بخش ماهیگیری است.
دامنه تعداد برچسب های احتمالی گسترده است.
گستره ادعاها از " عدم صید بی رویه تا عدم صید ضمنی پستانداران دریایی و عدم صید بی رویه تا عدم صید ضمنی در تمام اشكال آن و عدم صید بی رویه تا دوست شدن با اكوسیستم جائیكه كل اكوسیستم با زنجیره غذایی پیچیده اش آسیب نبیند"(۱۴).
تعداد موسسات و تنوع منافع آنها، تضاد در تعریف آنچه كه به آن استفاده پایدار از ماهیگیری گویند را تضمین می‌كند. این حقیقت همواره وجود داشته است كه چرا معیارها و ضوابط پایداری ماهیگیری پیچیده است. علاوه برآن، برچسب ها برای موارد كاملا متفاوت به كار می‌روند. برای مثال ، استانداردی كه نشان دهد سیستم مدیریتی برای ماهیگیریِ پایدار مناسب بوده است همسان با این نیست كه تایید كنیم فلان محموله از محصولات ماهیگیری، از شیوه های پایدار تولید شده است، اما هر دو ممكن است روی برچسب ها ظاهر شوند.خطر اینجاست كه ادعاهای رقابتی یا برچسب های مغایر، مصرف كنندگان را دچار سردرگمی كند و باعث ‌شود آنها اعتمادشان را به گواهینامه و برچسب گذاری از دست بدهند و بنابراین مانع از دسترسی به ارزش واقعی آن ‌شوند.
ابتکارات جاری اکولیبلینگ در ارتباط با بخش ماهیگیری شامل طرحهای اکولیبلینگ گروه اول ، دوم و سوم است. موارد زیر مثالی از اصول برجسته است.
● برچسب مبدا(۱۵) :
در بسیاری از موارد، تولیدكنندگان درصدد كسب مزایای رقابتی با سوق دادن توجهات به سمت مبدا ماهی از طریق برچسب می‌باشند. علاوه برآن، دولت ها در حال ترویج و شناساندن برچسب گذاری مبدا ماهی و گونه ها به عنوان راهی جهت ردیابی و شناسایی موثرتر محصولات شیلاتی جهت كمك به مدیریت ماهیگیری هستند.
● برچسب های Dolphin safe :
تولیدكنندگان مختلفی در امریكا طی اعلامیه های شخصی خود اظهار نموده اند كه تون ماهیان آنها "Dolphin safe" است. قانون سال ۱۹۹۱ اطلاعات مصرف كننده در مورد حفاظت از دولفین ها (DPCIA)(۱۶) معیارهایی را به سبكی ایجاد نمود كه در آن ماهی تون می‌بایست صید می شد. (بر اساس اصل داوطلبانه بودن، آنگاه شركت ها می‌توانند برای ماهیان تون از برچسب Dolphin safe استفاده كنند.
● برچسب های غذاهای طبیعی دریایی(۱۷) :
تلاشهایی توسط شركتهای ماهیگیری در برخی از نقاط دنیا در مورد برچسب گذاری ماهیان دریایی و پرورشی در دست انجام است و طی سالهای اخیر غذاهای طبیعی دریاییِ كه دارای برچسب منطبق با اصول زیست محیطی باشند جای مناسبی را در بازار به خود اختصاص داده اند. برچسب گذاری طبیعی معمولا نشان دهنده این است كه غذا بدون افزودن مواد مصنوعی تهیه گردیده است ( به ویژه كود مصنوعی(۱۸) و سموم دفع آفات) و رشد خوبی از نظر زیست محیطی در اجرای صحیح فنون مدیریت مزرعه داری داشته است(۱۹). اخیرا دو پروژه آزمایشی بر غذای دریایی آلاسكا نظارت دارند تا جهت تدوین استانداردهایی برای تایید ماهی سالمون وحشی به عنوان یك غذای طبیعی كمك كنند با این امید كه در آینده وارد بازار غذای طبیعی شود.
● شورای سرپرستی دریا(۲۰)
شورای سرپرستی دریا یك سازمان بین المللی مستقل و غیرانتفاعی است كه دفاتر آن در کشورهای بریتانیا، امریکا و استرالیا قرار دارد. این سازمان ابتدا توسط Unilever (بزرگترین خریدار غذایی دریایی جهان و WWF (۲۱) که یک سازمان بین المللی حفاظتی است برای گسترش و ترویجِ جهانی شیوه های صیادی و ماهیگیری پایدار و مسوولانه در سال ۱۹۹۷ راه اندازی شد. در سال ۱۹۹۹ بطور کامل از دو سازمان ذکر شده مستقل شد.
MSC با همكاری یك گروه برگزیده كه در مسائل ماهیگیری ذینفع و صاحب تجربه است، مجموعه گسترده ای از معیارها و اصول ماهیگیری پایدار را وضع كرده است. ماهیگیری در مواجهه با این استانداردها واجد شرایط دریافت گواهینامه شخص ثالث توسط گروه مستقل صدور گواهینامه و مورد تایید MSC می‌باشد.
بر اساس شرایط داوطلبانه بودن، انتظار می‌رود سازمانها و شركت های ماهیگیری با متصدیان صدور گواهینامه به منظور انجام مراحل صدور گواهینامه تماس بگیرند(۲۲).
شركتهای عمل آوری ماهی و شرکت های عمده فروشی و خرده فروشی تشویق می‌شوند تا ملزم به خرید ماهی تنها از مراكز ماهیگیری های مجاز شوند. برای مثال Unilever كه عمده ترین خریدار غذایی دریایی در سطح جهان است منعهد شد تا در سال ۲۰۰۵ تنها آبزیانی كه از نظر MSC مجاز هستند بخرد. با انتخاب آرام یا نشانMSC ، انتظار می‌رود تولیدكنندگان محصولات ماهیگیری به مشتریان حق انتخاب و خرید محصولات شیلاتی كه از منابع پایدار و مدیریت عالی فراهم شده‌اند بدهند.
آزمون تطابق یا عدم تطابق گواهینامه با قوانین مربوطه در حال حاضر در جریان است(۲۳). MSC به ذی نفعان پیشنهاد می‌كند با تایید و امضاء نمودن حمایت نامه به طور ویژه از ماموریت سازمانی پشتیبانی نمایند. بیش از یکصد شركت عمده فروشی و خرده فروشی، گروههای صنعتی صید، سازمانهای حمایت از صیادان، شركتهای صدور گواهینامه، سازمانهای حفاظتی، وزارت خانه های دولتی و سایر تشكیلات مرتبط، چنین نامه ای را امضاء نموده اند.
● شورای اكواریوم دریایی(MAC)(۲۴) :
این شورا یك سازمان غیرانتفاعی بین المللی است كه مقر آن در هاوایی امریكاست. این سازمان، نمایندگان صنعت اكواریوم، سازمانهای حفاظتی، نمایندگی های دولتی و اكواریم های عمومی و كلیه علاقمندان را دور هم جمع می‌كند. هدف MAC حفظ صخره های مرجانی با ایجاد استانداردها و آموزش و تایید افرادی است كه در گردآوری و مراقبت از موجودات دریایی تزئینی از آبزیان صخره ای تا اكواریومی مشغول هستند.
این شورا تلاش می‌كند استانداردهایی را در زمینه "بهترین رویه" در عرضه موجودات زنده اكواریومی دریایی ایجاد كند؛ یك سیستم مستقل، میزان تطبیق پذیری با این استانداردها و تقاضا و اطمینان مصرف كننده برای موجودات زنده مجاز، رویه ها و مشاركت كنندگان صنعت را ارزیابی و تایید می‌كند(۲۵).
● انجمن ماهیگیری مسوولانه امریكا(RFS)(۲۶) و اتحادیه جهانی آبزی پروری(GAA)(۲۷)
دفتر مركزی انجمن ماهیگیری مسوولانه (RFS) در امریكاست. این دو شركت طرح مشترك برچسب گذاری منطبق با اصول زیست محیطی برای شناسایی و مشخص نمودن سهم مشاركت و تعهدات صنعت در آبزی پروری و ماهیگیری مسوولانه را اعلام نمودند.
بیش از ۲۰۰ شركت و اشخاص حقیقی از ۱۹ كشور جهان با هم متحد شدند تا جهت افزایش سطح تولید و برداشت غذای دریایی و پایداری آن در سطح جهانی تلاش كنند. برچسب جدید اکولیبل(۲۸) به اعضایی از صنعت پیشنهاد می‌شود كه از اصول ماهیگیری و آبزی پروری مسوولانه RFS یا GAA حمایت كنند و این اصول را در تجارت خود مد نظر قرار دهند. برنامه های RFS یا GAA برای تمامی بخش های صنعت باز است (نظیر تولیدكنندگان، وارد كنندگان، توزیع كنندگان، خرده فروشان و گردانندگان رستورانها) و جهت اثبات اینكه اصول RFS و یا GAA اجرایی شده اند نیاز به تهیه گزارش یا برنامه هایی در این زمینه می‌باشد.
برنامه های RFS كلیه محصولات داخلی امریكا را شامل می‌شود درحالیكه GAA در برنامه های خود، پرورش میگو در مزرعه را در سطح جهانی در اولویت دارد. GAA ارزیابی های خود از مزارع پرورش میگو را بر اساس سیستم پرسشنامه ایِ ارزیابی از خود(۲۹) انجام می‌دهد. RFS بر اساس سیستم صدور گواهینامۀ شخص ثالث عمل می‌كند(۳۰).
● سازمان جهانی استاندارد (ISO)(۳۱)
دستورالعمل های عمومی برای برچسب های منطبق با اصول زیست محیطی و اظهارنامه ها که مورد توجه بخش یا طبقه خاصی از محصول نمی شود، توسط سازمان جهانی استاندارد که یک سازمان غیردولتی است توسعه یافته است. ماموریت این سازمان ارتقاء استاندارد ها و فعالیت های مرتبط در سطح جهانی با هدف تسهیل مبادله بین المللی کالا و خدمات، و توسعه همکاریها در زمینه فعالیت های علمی، فکری، تکنولوژیکی و اقتصادی است.
برچسب های منطبق با اصول زیست محیطی و اظهارنامه ها یکی از ابزارهای مدیریت زیست محیطی است که از جمله موارد پرداخته شده در ISO ۱۴۰۰۰(۳۲) است.
کمیته فرعی ایزو مسوول توسعه استانداردها در زمینه اظهارنامه ها و برچسب های منطبق با اصول زیست محیطی است. هدف ISO ۱۴ ۰۲۰ تدوین استانداردهایی برای طراحی و اجرای انواع مختلف برنامه های منطبق با اصول زیست محیطی است لیکن استانداردهای خاص صدور گواهینامه را وضع نمی کند(۳۳).

رضا نوری
فهرست منابع و ترجمه برخی لغات و اصطلاحات متن
See OECD (۱۹۹۷c) op, cit. (footnote ۵).
۲ See Preiss op. cit. (footnote ۲) p.۹; Rene Vossenaar (۱۹۹۷) Eco-Labelling and International Trade: The Main Issues.
۳ Retail chain of fishery products
۴ Eco-labelled organic products
۵ Non-organic products
۶ See FAO (۱۹۹۸) "Experience in eco-labelling of food and forest products", Technical Consultation on the Feasibility of Developing Non-descrimination Technical Guidelines for Eco-Labelling of Products from Marine Capture Fisheries, ۲۱-۲۳ October, ۱۹۹۸.
۷ OECD (=Organization for Economic Co-operation and Development)
۸ Shrimp culture
۹ Industry associations
۱۰ wholesalers
۱۱ retailers
۱۲ environment-conscious consumers
۱۳ کاهش عرضه اگر همراه با کاهش تقاضا باشد می تواند به شکل فوق العاده ای منجر به گردش کار پایین و سود ناچیز شود.
۱۴ Cathy Wessells (۱۹۹۸) Barriers to International Trade in Fisheries, Discussion Paper prepared for the First FAO E-Mail Conference on Fish Trade and food security, October-November ۱۹۹۸.
۱۵ MARK OF ORIGIN
۱۶ Dolphin Protection Consumer Information Act
۱۷ Organic Seafood Labels
۱۸ synthetic fertilisers
۱۹ International Guidelines for the Preparation, Processing, Labelling and Marketing of Organically Produced Foods have been approved by the Codex Alimentarius Commission in July ۱۹۹۹.
۲۰ MSC(Marine Stewardship Council)
۲۱ World Wide Fund for Nature
۲۲ To date, the MSC has received many applications from organizations to become accredited certifiers.
۲۳ در حال حاضر چندین ماهیگیری برای دریافت گواهینامه MSC برگزیده شده اند، از جمله ماهیگیری لابستر صخره ای غرب استرالیا و ماهیگیری هرینگ هلند در دریای شمال و ...
۲۴ Marine Aquarium Council (MAC)
۲۵ www.aquariumcouncil.org
۲۶ Responsible Fisheries Society (of United States)
۲۷ Global Aquaculture Alliance (GAA)
۲۸ Eco-label
۲۹ Self-assessment
۳۰ See www.nfi.org and http://www.gaalliance.org/GAA-RFSecolabel.html,
۳۱ International Organization for Standardization (ISO)
۳۲ ISO ۱۴۰۰۰ is a series of international, voluntary environmental management standards. Developed under ISO Technical Committee ۲۰۷, the ۱۴۰۰۰ series of standards address the following aspects of environmental management: Environmental Management Systems (EMS), Environmental Auditing & Related Investigations (EA&RI), Environmental Labels and Declarations (EL), Environmental Performance Evaluation (EPE), Life Cycle Assessment (LCA), and Terms and Definitions (T&D). (For further details, see http://www.tc۲۰۷.org/faqs/index.html).
۳۳- اصول عمومی برای اظهارنامه ها و برچسب های منطبق با اصول زیست محیطی در سال ۱۹۹۸ انتشار یافت و استاندارد برای نوع اول برچسب های منطبق با اصول زیست محیطی در اوریل ۱۹۹۹ تدوین شد. سازمان جهانی استاندارد در حال تدوین استانداردها برای سه نوع مختلف از برچسب های منطبق با اصول زیست محیطی است.
نوع اول برچسب های منطبق با اصول زیست محیطی آنهایی هستند که مبتنی بر معیارهای چندگانه اختیاری هستند و اثرات زیست محیطی بر اساس ارزیابی چرخه حیات محصول انجام می شود و تأیید آن از طریق شخص ثالث انجام می شود. استاندارهای مربوط به نوع دوم و سوم برچسب گذاری در حال تدوین است.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران