آموزش دریائی و چالش آینده

سامانه سازمان ملل متحد بر ۴ اصل استوار است. این ۴ اصل عبارتند از:
۱) صلح،
۲) امنیت،
۳) توسعه
۴) حقوق بشر، در میان این اصول، توسعه خود هدفی است که در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیست عنصری کلیدی محسوب می‌شود. صنعت دریانوردی به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های توسعه، از ارکان اصلی آن تلقی شده و اگر گفته شود موفقیت مستمر و آینده صنعت کشتیرانی به‌عنوان عاملی مهم در تجارت جهانی بستگی تام به تلاش امروزه و همچنین تربیت نسلی حرفه‌ای، ماهر و متخصص در دریا و سایر بخش‌های وابسته به آن اعم از سازمان اجرائی، مالکان و ارائه‌کنندگان کشتی، سرمایه‌گذارها، کشتی‌سازها و تعمیرکاران کشتی، مؤسسات رده‌بندی، کارگزاران بندری و لجستیکی و نظایر آن دارد، سخنی به گزاف نیست.
در کشورهای پیشرفته، صنعت دریانوردی به واسطه ایجاد کار، ارزش افزوده، نوآوری و زیرساخت‌های آن، بخش کلیدی بوده و تردد و حمل و نقل و جابه‌جائی کالا و مسافر از طرق دریا و یا در مسیرهای کرانه‌ای و همچنین خدمات لجستیکی مرتبط با ان و استفاده از منابع دریائی برای ملت‌ها از اهمیتی حیاتی برخوردار است.
صنعت حمل و نقل به‌عنوان یکی از مهمترین حلقه‌های زنجیره حمل و نقل یکپارچه در چند سال اخیر از اهمیت بیشتری برخوردار شده و علاوه بر نازل بودن هزینه‌های حمل که فرصت مناسبی را در اختیار ناوگان‌های تجاری جهان قرار می‌دهد، ارتقاء تجارت جهانی را در پی داشته است. برای نشان دادن اهمیت اقتصادی بخش دریا کافی است بدانیم تنها در اروپا ۳/۱ میلیون نفر در این بخش به فعالیت مشغول بوده و ارزش افزوده آن سالانه بالغ بر ۷۰ میلیارد یورو می‌گردد.
وضعیت سفارش کشتی به کشتی‌سازهای اروپا نیز منعکس‌کننده این واقعیت است که در ابتدای قرن بیست و یکم ۲۸۰۰ فروند شناور به ظرفیت بیش از ۴۰ میلیون تن باید ساخته شود که در ۲۰ سال گذشته کم‌نظیر بوده است.
آقای سکی منیرو از بلندپایگان سازمان بین‌المللی دریانوردی در سخنرانی اخیر خود در ششمین مجمع عمومی انجمن بین‌المللی دانشگاه‌های دریائی که در ۲ اکتبر ۲۰۰۶ میلادی به نمایندگی از طرف دبیر کل ایراد شده می‌گوید: ”ایجاد یک سیستم آموزش دریائی بین‌المللی و جامع و همچنین استانداردسازی طرح درس دوره‌های آموزشی قبل از خدمت از اقدامات مهمی است که توسط مجامع بین‌المللی پی‌گیری می‌شود.
در جهان امروز صنعت بین‌المللی دریائی باید، علاوه بر تحقق استانداردهای بالای ایمنی، حفظ محیط‌زیست و ارتقاء کارآئی، به امنیت کشتیرانی نیز توجه مبذول نماید. به همین اعتبار شعار اصلی مجمع عمومی سالانه انجمن بین‌المللی دانشگاه‌های دریائی ”امنیت دریائی و آموزش و تعلیمات دریائی“، انتخاب به‌جائی بوده و مؤسسات آموزشی دریائی جهان در کنار یکدیگر باید یکی از چالش‌های اصلی در مقابل صنعت دریانوردی را مورد بررسی قرار دهند“.
دغدغه مؤسسات آموزشی دریائی در جهان امروز تأمین متخصصان دریائی با مهارت و شایستگی لازم جهت رسیدن به اهداف و استانداردها و از طریق آموزش، تعلیمات و پژوهش در سطحی مطلوب است.
صنعت کشتیرانی به شدت متکی به حرفه‌ای بودن و مهارت کارکنان خود است. ولی دو چالش بزرگ که در مقابل صنعت دریانوردی قرار گرفته به‌طور مستقم با مقوله آموزش ارتباطی تنگاتنگ دارد.
▪ این دو چالش عبارتند از:
۱) کمبود نیروی انسانی متخصص دریائی در جهان به‌طور عام
۲) الزامات مربوط به کارکنان کشتی‌های حاصل گاز طبعی مایع موسوم به LNG
براساس تحقیقات انجام شده توسط ISF و BIMCO در سال ۲۰۰۰ میلاد، کمبود افسران دریائی ناوگان تجاری ۱۶ هزار نفر گزارش شده و پیش‌بینی برای آینده حتی از شرایط بدتری نیز حکایت دارد.
NUMAST با اتحادیه افسران بریتانیا نیز اخیراً مطالعات مشابهی در ۹ اتحادیه کشورهای مختلف انجام داده و نتیجه حاصل حاکمیت میانگین سنی اعضاء این اتحادیه‌ها ۵۰ سال است.
از طرف دیگر تقاضای جهانی برای سوخت پاکتر موجب پیش‌بینی افزایش حمل و نقل گاز مایع طبیعی از ۱۲۰ به ۲۰۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۰ میلادی و به ۳۱۵ میلیون تن تا سال ۲۰۲۰ میلادی شده است.
صنعت دریانوردی در واکنش به رشد مورد انتظار تقاضای حمل، مبادرت به سفارش ساخت کشتی‌های LNG و ساخت پایانه‌های بندری مناسب در سطی کم‌نظیر نموده است.
صنعت حمل و نقل بین‌المللی LNG تاکنون سابقه مطلوبی در زمینه ایمنی دارد و علی‌رغم ۴۰ هزار سفر در طی ۴۰ سال اخیر حتی یک مورد سانحه مهم با نشت محموله به دریا رخ نداده است.
این حسن سابقه نتیجه توجه خاص به کیفیت خدمه این کشتی‌ها و همچنین دقتی است که در ساخت تسهیلات و تجهیزات پایانه‌ها و کشتی‌ها و عملیات آنان مبذول می‌گردد.
گسترش سریع بخش LNG، الزامات جدید امنیتی که در قالب کد ISPS ارائه شده تغییرات تکنولوژیکی که سریعاً رخ می‌دهد، رقابت روزافزون بازار و کمبودهای بالقوه ناشی از کمبود کارکنان متبحر همگی حاکی از اهمیت امنیت شناورها و پایانه‌های مربوطه از سوی مقامات مسئول است که حیاتی بودن این اقدامات را بیش از پیش به نمایش درمی‌آورد.
برابر پیش‌بینی‌ها ناوگان LNG در سال ۲۰۱۰ میلادی از نظر تعداد به ۲ برابر افزایش خواهد یافت و این در حالی است که کارکنان باتجربه و آموزش‌یافته به تعداد کافی برای خدمت در این ناوگان از ضروریات انکارناپذیر تلقی می‌شود. هم‌اکنون استانداردهای شایستگی افسران کشتی‌های LNG در دست تهیه است و آماده‌سازی بسته‌های آموزشی و معیارهای ارزیابی برای پاسخگوئی به نیازهای آتی آغاز شده است.
چالش‌های آموزش دریائی در ایران نیز جدای از آنچه در جهان می‌گذرد نیست و شاید با کمی تفاوت، همان موارد را بتوان به‌صورت فهرستی ارائه داد. صنعت دریانوردی به واسطه نوع فعالیت خود یعنی جهانی بودن، همواره دستخوش تغییر بوده و انطباق کشتیرانی‌ها با این تغییرات که لاجرم آنان را متأثر می‌سازد. از چالش‌های عمده محسوب می‌گردد.
▪ در اینجا به برخی از موارد مهمتر اشاره می‌شود.
۱) جهانی شدن
جابه‌جائی آزادانه افراد، کالا و اطلاعات از مشخصه‌های جهانی شدن است و با توجه به افزایش بیش از پیش تعاملات جهانی، تأثیرگذاری هر فعالیت در هر جای دنیا در گوشه دیگر امری غیرقابل اجتناب است. بنابراین توان روزافزون در تجارت جهانی، سرنوشت محتوم دنیای آتی است.
بنابراین قبل از هر چیز باید از سیال بودن اطلاعات، اطمینان حاصل شود و سپس سامانه‌های متخصصی را ایجاد نمود تا براساس آن عوامل جهانی مؤثر بر صنعت حمل‌ونقل دریائی شناسائی و ضمن برخورد جامع، مؤثر، خاصل و اجرائی در مقابل هر یک، عکس‌العمل مؤثر و کارامدی را به‌ویژه در چارچوب مقررات و قوانین سازمان بین‌المللی دریانوردان و در زمان مناسب نشان داد.
۲) ارتقاء روزافزون کیفیت آموزش‌های دریائی
در گذشته‌ها، دریانوردان در سنین پائین و با معلوماتی اندک به دریا می‌رفتند و همه چیز به‌صورت عملی و کارورزی فرا می‌گرفتند. این وضعیت اکنون به طور کامل تغییر یافته و دریانوردان اعم از افسر و ملوان، نیاز به مهارت و دانش پایه و اولیه بیشتری دارند که شالوده آن در مؤسسات آموزشی دریائی ریخته شده است. این آموزش‌های پایه از طریق استانداردهای آموزشی و از طریق کنوانسیون STCW تدوین گردیده است. ولی آنچه در اینجا اهمیت بیشتری دارد نگاه به آینده و تعیین شاخص‌هائی است که مهارت و شایستگی لازم برای عملیات و اداره کشتی را برای دریانوردان آینده مهیا سازد.
بنابراین ایجاد یک سامانه منسجم برای برقراری ارتباط مابین صنعت (شرکت‌های کشتیرانی و سایر صنایع وابسته که متقاضی آموزش هستند)، سازمان اجراء (به‌عنوان متولی ارزیابی آموزش‌ها و انطباق آن با استانداردهای ملی و بین‌المللی) و مؤسسات آموزشی دریائی برای یکپارچه‌سازی آموزش‌های دریائی و پیش‌بینی نیازهای آتی از اهم مطالب است که باید از هم‌اکنون به آن پرداخته شود.
۳) کمبود نیروی انسانی
همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد، تناسب عرضه تقاضای نیروی کار دریائی دورنمای خوبی ندارد و به‌نظر می‌رسد مشکلات کمبود نیروی انسانی افزایش یابد. افزایش میانگین سن دریانوردان نشانه‌ای از کمبود این افراد در آینده است. نکته مهم اینکه در اکثر کشورها صنایع وابسته به دریا که دارای پایگاه در خشکی هستند نیز متأثر از همین کمبود، دچار نقصان در تمامی رشته‌های مرتبط خواهند شد که در این میان می‌توان از راهنماهای کشتی، افسران، کنترل بندر، مسئولان اجرائی، بنادر، بازرسان کشتی، مسئولان بنادر و نظایر آن نام برد.
فقدان یا نقصان چنین مهارت‌هائی می‌تواند تبعات اقتصادی و سیاسی منفی دربرداشته باشد.
۴) تقلیل تعداد کارکنان هر کشتی
ارتقاء چشمگیر بهره‌وری در کشتی‌ها در طی چند دهه اخیر موجب شده تا تعداد کارکنان هر کشتی مسیر نزولی طی نماید. پیشرفت‌های تکنولوژیکی و شیوه‌های جدید مدیریتی نیز به‌طور مؤثری در این کاهش تأثیر داشته‌اند. بنابراین می‌توان به عوامل زیر به‌عنوان چالش‌های آتی اشاره کرد:
▪ نوآوری‌های آتی در طراحی و ساخت کشتی
▪ توسعه و پیشرفت در موتورخانه، فن‌آوری ناوبری و مخابراتی، الزامات مربوط به نگهداری و بالأخره تجهیزات جابه‌جائی محموله.
▪ توسعه و نوآوری در مدیریت کشتی و شیوه‌های عملیاتی
▪ عوامل مؤثر در مهارت‌های پایه و اولیه خدمه
بنابراین تمرکز و توجه بر پیشرفت کشتیرانی، بیانگر تغییرات مورد نیاز در مهارت‌های پایه و تجربه افسران و ملوانان خواهد بود. برای مثال در حالی‌که کارهای ملوانی پایه، یک الزام اولیه محسوب می‌شود، افسران امروز به همان اندازه که ملوان هستند، در امر لجستیک و ارتباطات نیز متبحر هستند. این روند روز به روز و به تناسب پیشرفت مدیریت و تکنیک‌ها ظهور بیشتری می‌یابد.
۵) رتبه‌بندی مراکز آموزش دریائی جهان
موج جدیدی که احتمالاً به زودی فراگیر و جهان‌شمول خواهد شد، رتبه‌بندی مراکز آموزش دریائی در جهان است این اقدام که در راستای ارتقاء استانداردسازی زیر ساخت‌ها و مقررات صنعت تعلیمات دریائی صورت می‌گیرد. برای معرفی بی‌طرفانه این مؤسسات به دانشجویان و صاحبان سهام است.
امتیازات خاص این رتبه‌بندی‌ها عبارتند از:
▪ کمک به دانشجویان برای انتخاب دوره‌های خاص در مراکز خاص
▪ کمک به مراکز آموزشی جهت ارتقاء سطح کیفیت آموزش‌های ارائه‌شده
▪ کاهش هزینه‌های اعلام شده توسط مؤسسات آموزشی در راستای منفع دانشجویان یا کارفرمایان
▪ ترازیابی مؤسسات آموزشی برای مقایسه
▪ کمک به دانشجویان جهت ارزیابی آموزش‌های ارائه شده
▪ کمک به مراجع تصمیم‌گیری و قانونگذار در رابطه با تعلیمات دریائی کشور.
مؤسسات آموزشی چنانچه آمادگی لازم را برای چنین رتبه‌بندی‌ها نداشته باشند، در آینده‌ای که ممکن است خیلی هم دور نباشد، در جایگاه مطلوبی قرار نگرفته و سیر جابه‌جائی دانشجویان متقاضی آموزش‌های دریائی به مراکز معتبر معطوف می‌گردد که طبعاً این تغییرات می‌تواند کشورهای از نظر فرهنگ دریائی ضعیف‌تر را با مشکل اساسی روبه‌رو سازد.۶) ایمنی دریائی
سوانح دریائی عمدتاً ناشی از خطاهای انسانی است. سوانحی که جان هزاران نفر از خدمه و مسافران را در معرض خطر قرار داده و لذا نگرانی در مورد حیات انسان‌ها در دریا افزایش یافته است. سازمان بین‌المللی دریانوردی از طریق قوانین بین‌المللی SOLAS و مقررات مشابه اقدامات مفیدی را انجام داده تا حتی‌الامکان از وقوع چنین سوانحی پیشگیری شود.
لذا ضمن تأکید بر حصول اطمینان از وجود تمامی سیستم‌ها و زیرساخت‌های لازم برای ارتقاء سطح ایمنی نظیر مراکز هماهنگی جستجو و نجات، تدوین مقررات طی منسجم‌تر و نظایر آن، تقویت مدیریت استانداردهای ایمنی، فنی و عملیاتی، شناسائی و ارزیابی عوامل مؤثر بر فرهنگ ایمنی و اشاعه آن در بین دریانوردان و کلیه دست‌اندرکاران صنایع وابسته به دریا و تبدیل این فرهنگ به مکانیزم‌های مؤثر و کارآمد از مهمترین چالش‌هائی است که در مقابل متولیان آموزش‌های دریائی قرار دارد.
۷) حفاظت از محیط زیست
کاهش آستانه تحمل عمومی در قبال آلودگی محیط زیست ناشی از سوانح دریائی که در گذشته مصائبی را در جهان ایجاد نموده، نگرانی‌های عمیقی را در ارتباط با فعالیت‌های کشتیرانی بین‌المللی و تغییرات زیست‌محیطی آبی به‌وجود آورده است. یکی از نمونه‌های به شدت مخرب، انتقال گونه‌ای دریائی موسوم به نمیوپسیس به دریای خزر بوده که براساس فرضیه‌ها این جابه‌جائی از طریق آب مخازن توازن کشتی‌ها صورت گرفته و هم‌اکنون به واسطه از بین رفتن غذای ماهی کلیکا اینگونه از ماهی‌ها از دریای خزر تقریباً محو شده و زبان سنگینی به اقتصاد منطقه و کشور وارد آورده است.
تا چالش آینده شناسائی و توجه خاص بر عوامل مؤثر بر محیط زیست دریائی و توسعه نحوه مقابله با سوانح دریائی با تأثیر منفی در محیط‌زیست و یا کاهش این تأثیرات است که عمدتاً از طریق آموزش و اشاعه فرهنگ مقابله با اینگونه پدیده‌ها صورت می‌گیرد.
لذا تهیه طرح‌های جایگزین در سطح کشور برای جلوگیری و مقابله با آلودگی دریا توسط مواد نفتی، شیمیائی و سایر مواد سمی و خطرناک و بالاخص اعمال کنوانسیون بین‌المللی جدید در راستای کنترل و مدیریت آب مخازن تعادل کشتی‌ها و ضمیمه ۶ کنوانسیون مارپول در ارتباط با تصاعد گازهای گلخانه‌ای از کشتی‌ها از جمله راهکارهائی هستند که بستر آنها، آموزش محسوب می‌شود.
۸) فن‌آوری
فن‌آوری، نیروی محرکه اصلی در اعمال تغییرات در بخش حمل و نقل دریائی است. توسعه تکنولوژیکی، به‌خصوص در امر ارتباطات و اطلاعات فرصت‌های مناسبتری را در اختیار صنعت حمل و نقل قرار می‌دهد تا از طریق مدیریت دانش و امکان دسترسی سهل‌تر و شفافیت اطلاعات، فعالیت‌های دریائی بهتر و مطلوب‌تر صورت پذیرد. بنابراین شناسائی فن‌آوری متناسب و استفاده بهینه از آن از یک سو و نهادینه کردن بهره‌برداری مطلوب از چنین امکاناتی از سوی دیگر از چالش‌های آتی تلقی می‌گردد که از طریق آموزش و مبتنی بر پیش‌بینی قریب به یقین وضعیت آینده، امکان مقابله با آن محقق می‌گردد.
۹) تقویت و تسهیل ترددهای دریائی و عملکرد بنادر
ارتقاء و تسهیل ترددهای دریائی از طریق همکاری با سایر کشورها محقق می‌شود و لذا ارتقاء و تسهیل روابط دوجانبه و کاهش مقررات دست و پاگیر و از همه مهمتر، هماهنگ‌سازی مدارک موردنیاز بنادر از جمله اقداماتی است که در این راستا باید صورت پذیرد.
● چالش‌های پیش‌روی آموزش دریائی در ایران
آنچه تا اینجا گفته شد، نکاتی است که مبتلا به صنایع حمل و نقل دریائی به‌طور خاص می‌باشند و هر یک از موارد مطروحه به‌طور کلی یا جزئی، از چالش‌های پیش روی آموزش دریائی در ایران نیز تلقی می‌شود. ولی چالش‌های خاص در ایران را می‌توان به چند مورد به‌شرح زیر طبقه‌بندی کرد:
۱) وضعیت استخدامی کارکنان دریائی
معمولاً جذب دانشجوی دریائی به دو صورت انجام می‌شود. این دو راه عبارتند از:
الف) جذب دانشجو قبل از ورود به دانشکده
ب) و یا پس از پایان دانشکده و یا در حین تحصیل، در حال حاضر در کشور ما بازار کار برای کادر دریائی به‌حدی نیست که متقاضیان شرکت در دوره‌های دریائی با هزینه تخصصی وارد دانشکده شده و سپس در حین دوره بورسیه و یا پس از پایان دوره جذب بازار کار شوند. به‌خصوص اینکه شرکت‌های بزرگ و پرجاذبه مثل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران عمدتاً به‌طور مستقل دانشجویان خود را بورسیه کرده و کمتر از دانشجویان غیربورسیه جذب می‌نمایند.
۲) پرهزینه‌ بودن آموزش‌های دریائی
هزینه آموزش‌های دریائی در ایران نسبت به سطح درآمد عامه مردم بسیار گران‌قیمت بوده و دانشجویان عمدتاً از پرداخت هزینه‌ها عاجزند. به‌ویژه آنکه بخشی از آموزش‌ها معمولاً در دریا به‌صورت کارآموزی و کارورزی باید طی شود که در مقایسه با سایر دوره‌ها و به واسطه ارزبر بودن آموزش‌ها، این هزینه‌ها گران هستند.
۳) فضای لازم برای آموزش‌های دریائی
اکثر کشتیرانی‌های بزرگ تعدادی کشتی با امکانات خوابگاه کلاس درس، محل ورزش و تفریح برای دانشجویان جهت برگزاری دوره‌های کارآموزشی و کارورزی را در اختیار دارند.
این شرکت‌ها عمدتاً این تسهیلات را در اختیار دانشجویان خود قرار داده و از پذیرش سایر دانشجویان خودداری می‌نمایند و این در حالی است که دانشجویان برای شرکت در امتحانات شایستگی، نیاز به مدارکی دال بر طی دوره‌های عملی در دریا داشته و در غیر این‌صورت، واجد شرایط شرکت در امتحانات مزبور نیستند.
۴) عدم هماهنگی بین صعت، مؤسسات آموزشی و سازمان اجرائی
در حال حاضر هماهنگی کاملی بین صاحبان صنعت حمل و نقل دریائی، مؤسسات آموزشی دریائی و سازمان بنادر و کشتیرانی به‌عنوان متولی ارزیابی شایستگی دریانوردان وجود ندارد.
لذا در بسیاری از موارد این عدم هماهنگی‌ها باعث می‌شود تا این ۳ رأس مثلث آموزش دریائی با یکدیگر در تضاد بوده و نیازهای یکدیگر را پوشش ندهند. طبیعتاً چنین شرایطی موجب هدر رفتن توان عوامل مؤثر و دست‌اندرکار آموزش‌های دریائی شده و لذا حرکت رو به جلو را کند می‌سازد.
۵) زبان انگلیسی
زبان انگلیسی به‌عنوان وسیله‌ای حیاتی و مهم در فعالیت‌های دریائی و به‌ویژه در ابعاد بین‌المللی، از ملزومات کار هر دریانورد تلقی می‌شود. ایجاد ارتباط با خارجی‌ها در خارج از ایران، حفظ منافع کشتیرانی، حفظ ایمنی در دریا، بررسی مشخصات فنی دستگاه‌ها و تجهیزات داخل کشتی، انجام امور اداری و خلاصه انجام بسیاری از امور روزمره کشتی‌ها در گرو دانستن زبان انگلیسی است. متأسفانه در طی سال‌های اخیر به دو دلیل زبان دریانوردان دچار ضعف شده، اول اینکه تعداد دریانوردان ایرانی در شناورها افزایش و به تبع آن تعداد خارجی‌ها کاهش یافته و لذا فرصت زبان‌آموزی در کشتی‌ها نسبت به گذشته کمتر شده است. دوم اینکه دوره‌های آموزشی که در گذشته عمدتاً در خارج از کشور و به زبان انگلیسی طی می‌شد، امروزه در داخل کشور و عمدتاً به زبان فارسی اجراء می‌شود و لذا مشکل ضعف زبان انگلیسی به‌عنوان ابزار مهمی در حرفه دریائی به‌تدریج بروز عینی‌تری می‌یابد.
۶) انضباط و رفتار دریانوردان
در حال حاضر عمده تلاش مؤسسات آموزشی متمرکز بر آموزش دانشجویان از حیث مطالب درسی و علمی و مهارتی است و کمتر به دیسیپلین و رفتار دانشجویان به‌عنوان بخشی از یک فرآیند تربیت نیروی انسانی دریائی توجه می‌شود. در بسیاری از مقاطع تحصیلی مدیران آموزش با توجه به علایق فردی یا صنفی با دانشجویان برخورد می‌کنند و لذا یک ظام واحد، منسجم، تدوین شده و نظام‌مند برای تربیت دانشجویان جهت ایجاد آمادگی کامل به‌منظور خدمت در شرایط سخت دریا وجود ندارد. چه‌بسا در مقاطعی سخت‌گیری‌ها خیلی بیش از حد نیاز است و در مقاطع بعدی اصلاً کنترلی روی دانشجو نیست و از همه مهمتر وقتی است که دانشجو به کشتی ملحق شده و الگوی رفتاری مشخصی برای وی تعریف نمی‌شود. بنابراین طبیعی است که برون‌داد فرآیند آموزش یکسان نبوده و در پاره‌ای از موارد حتی در تضاد با یکدیگر هستند.
۷) سرمایه‌گذاری سنگین برای آموزش‌های دریائی
ایجاد شرایط وقاعی برای دریانوردان از موضوعات مهمی است که امروزه مراکز آموزشی دریائی با استفاده از فن‌آوری شبیه‌سازها، امکان انجام آن را دارند.
گرچه بسیاری از دوره‌ها با استفاده از شبیه‌سازها برای دریانوردان الزامی است ولی فایده چنین آموزش‌هائی به‌حدی است که بسیاری از مراکز آموزشی حتی بدون الزام از طرف مراجع قانونی، نسبت به تجهیز خود با این ابزار، به کیفیت بسیار بالائی در آموزش‌ها دست می‌یابند.
علاوه بر آن، مراکز آموزش دریائی باید از تسهیلات لازم برای نگهداری دانشجویان به‌صورت شبانه‌روزی، امکانات مناسب ورزشی و غیره برخوردار باشند. مدرسان دروس دریائی کم و گران هستند و با توجه به مقایسه‌ای که همواره بین دستمزد آنان در دریا با حق‌التدریس‌ها صورت می‌گیرد، جاذبه لازم برای جذب افراد مناسب وجود ندارد. مدرسان، خود باید دوره‌های متعدد و متنوعی را قبل از شروع تدریس طی نمایند و در طول خدمت نیز دانش و مهارت خود را به روز نگه دارند. بنابراین تأسیس یک مرکز آموزش دریائی و نگهداری آن بسیار پرهزینه بوده و چنانچه قرار باشد هزینه‌های آن از طریق شهریه دانشجویان تأمین گردد چاره‌ای جز انحلال نخواهند داشت لذا کمک‌های بخش صنعت و به‌عبارت دیگر استفاده‌کنندگان نهائی از محصولات این مراکز آموزشی یعنی فارغ‌التحصیلان رشته‌های دریائی، امری غیرقابل اجتناب است.
● جمع‌بندی
با توجه به اهمیت فعالیت‌های اقتصادی در دریا و صنایع و مشاغل وابسته بالاخص فعالیت‌های کشتیرانی تجاری، در آموزش در دنیای آتی از اهم مطالب بوده و کشورها و پایگاه‌های اقتصادی و مسئولان چنانچه از امروز چاره‌اندیشی نکنند در شرایط رقابتی سخت فردا شاید فرصت لازم را برای جبران به‌دست نیاورند. جذب، نگهداری و ارتقاء سطح علمی کارکنان کادر دریائی از مهمترین اقداماتی است که نیاز به همکاری و هماهنگی نزدیک بین کلیه دست‌اندرکاران را دارد و رویکردهای مستقل و اصطلاحاً جزیره‌ای، کمک چندانی به رفع مشکلات آتی نخواهد کرد. در همین راستا پیشنهادهای زیر به‌عنوان راهکارهای مناسب جهت مقابله با چالش‌های ملی و بین‌اللملی ارائه می‌شود
با توجه به بحث خصوصی‌سازی که با جدیت از سوی مسئولان کشور پی‌گیری می‌شود اهمیت کاهش هزینه‌ها بیش از پیش برای سهامداران غیردولتی نمایان می‌گردد. بنگاه‌های اقتصاد لاجرم توجه خاص به فایده و سود حاصله از فعالیت‌های خود دارند. یکی از مهمترین هزینه‌ها، دستمزدی است که به کارکنان و به‌ویژه کارکنان کادر کار دریا پرداخت می‌شود و شرکت‌های کشتیرانی علی‌رغم نگاهی که به کیفیت کار کارکنان خود دارند همواره در اندیشه کاهش این هزینه عمده هستند. کارکنان کادر دریائی شرکت‌های کشتیرانی بزرگ اغلب به‌صورت قراردادی به استخدام درمی‌آیند و پس از هر قرارداد نیز هر دو طرف اعم از کارکنان و یا شرکت مختار هستند برای انعقاد قرارداد بعدی قدم بردارند. در هر حال این شیوه دارای محاسن و معایبی است که با فرهنگ ایرانیان سازگاری چندانی ندارد. به‌خصوص آنکه در شرایط کمبود نیروی انسانی، جذب کارکنان دریائی با مشکلاتی مواجه می‌شود که افزایش امتیازات و اخذ تصمیم به موقع در این باره را ضروری می‌سازد.
به هر حال اقداماتی که برای کاهش هزینه‌های آموزشی می‌توان انجام داد عبارتند از:
▪ جذب دانشجویان فارغ‌التحصیل دوره‌‌های کاردانی در رشته‌های دریائی. برای این منظور، برنامه‌ریزی‌های لازم جهت بازنگری در دروس هنرستان‌های دریائی و ایجاد دوره‌های در سطح کاردانی با وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری ضروری است.
▪ اعطاء وام تحصیلی به دانشجویان بورسیه و استرداد آن توسط دانشجو به‌صورت اقساط بلندمدت در طول خدمت در کشتیرانی یکی از راه‌هائی است که به امر جذب دانشجو کمک می‌کند.
▪ افزایش جاذبه‌های شغل دریانوردی به‌ویژه در سمت‌های ارشدتر (فرمانده و سرمهندس) نظیر معافیت از پرداخت مالیات، اعطاء منزل مسکونی پس از مدت مشخص خدمت در دریا - نیز از جمله اقداماتی است که در راستای جذب دانشجو تأثیر مثبت و مطلوبی دارد.
▪ استقرار سامانه آموزش الکترونیکی (e-learning) برای آماده‌سازی دانشجویان جهت شرکت در دوره ارتقاء دانش حرفه‌ای در حین خدمت، ارتقاء سطح زبان افسران و دانشجویان.
▪ اعطاء کمک‌های مادی و معنوی به مؤسسات آموزشی معتبر در سطح کشور به‌منظور کاهش هزینه‌های سربار برای دانشجویان و ارتقاء سطح علمی و مهارتی آنان از طریق تجهیز این مؤسسات با نرم‌افزار و سخت‌افزارهای موردنیاز
▪ ایجاد یک شورای هماهنگی صنعت حمل و نقل دریائی با مشارکت سازمان بنادر و کشتیرانی، شرکت‌های کشتیرانی و مؤسسات آموزشی دریائی جهت هماهنگ‌سازی نیاز صنعت، مقررات ملی و بین‌المللی دریائی و همچنین نحوه خدمت‌رسانی مؤسسات آموزشی.
کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران دارای پتانسیل بسیار خوبی در ارتباط با طراحی و ارائه آموزش‌های دریائی است و لذا با برنامه‌ریزی و اعمال مدیریت صحیح می‌توان در چالش‌های آتی، کشتی کشتیرانی را به سلامت به سرمنزل مقصود رساند.

سعدی حمیدی

منبع : ماهنامه پیام دریا