ماه گرفتگی (خسوف کامل)

ماه گرفتگی كه از قرار گرفتن كره ماه، این تنها قمر زمین در سایه مخروطی شكل كره خاكی یعنی زمین روی می دهد و زمین بین ماه و خورشید قرار میگیرد. این واقعه كه بین ۳-۰ بار در سال رخ می دهد، علیرغم آنكه برخی سالها شاهد آن نیستیم و در برخی از اوقات دیگر سال حداكثر سه بار روی می دهد، اما برای اكثر ساكنین زمین قابل مشاهده است . چرا كه كره ماه به نسبت زمین كوچك و برای تمامی كسانی كه ماه را در آسمان شب خود دارند، این گرفت قابل رصد است.
ماه گرفتگی همچون خور شید گرفتگی دارای دوره منظم است كه ایرانیان باستان از آن مطلع بوده اند و به ساروس (دوره) مشهور است. در هر چرخش ماهیانه كره ماه بدور زمین، یكبار ماه زمین و خورشید بنحوی در یك خط قرار میگیرند كه زمین بین ماه و خورشید است، اما اختلاف مداری ماه با مدار زمین (۹/۵ درجه)باعث میشود كه همیشه سایه زمین بر روی ماه نیافتد. در گذشته های دور ماه را عامل بسیار موثری در ذهن و افكار انسانها میدانستند، به حدی كه مراكز نگهداری افراد روانی را خانه ماه زدگان(lunatic house ) میگفتند.
ماه در زمان گرفت ۱۸ آبان در صورت فلكی بره (حمل)قرار دارد. با توجه به آنكه ماه ابتدا وارد نیمسایه زمین میشود زمان آغاز این گرفت در این لحظه ساعت ۱:۴۵:۰۸ بامدادخواهد بود. اما به علت عدم حساسیت بالای چشم انسان، این لحظه از گرفت مشاهده نمیگردد و در عوض ساعت ۳:۰۲:۲۹ كه گرفت جزیی آغاز میشود زمان مشاهده این پدیده زیباست.
ساعت ۴:۳۶:۲۰ این گرفت كامل می شود و در ساعت ۵:۰۰:۴۱ ماه از مخروط سایه زمین كنار رفته و گرفت جزیی بعدی آغاز می گردد و ساعت ۶:۳۴:۳۲ كه زمان طلوع خورشید است گرفت جزیی دوم نیز پایان مییابد. طبیعی است كه در ساعت ۷:۵۱:۵۶ ماه از نیمسایه زمین هم خارج شود كه مقارن روز در كشور عزیزمان ایران است. فاصله ماه از زمین در این گرفت برابر ۴۰۴ هزار كیلومتر و طول مخروط سایه زمین ۱۳۷۹۰۰۰ كیلومتر است.
كل ماه گرفتگی در سایه ۳ساعت و۳۲ دقیقه وخسوف كامل ۲۴ دقیقه به طول می انجامد. ماه در زمان خسوف، به علت شكسته شدن نور خورشید در جو زمین، به رنگ قرمز مسی در میاید. خسوف كامل قبلی كه در كشورمان قابل مشاهده بود در ۲۰ دیماه ۱۳۷۹ بوقوع پیوست و ماه گرفتگی بعدی كه آن هم در كشور مان بطور كامل قابل رصد است در اردیبهشت سال ۱۳۸۳ بوقوع میپیوندد.
ماه گرفتگی ۱۸ آبان امسال در شمال و جنوب آمریكا، كل اروپا، آفریقا و غرب آسیا قابل رؤیت است و حدود ۳ میلیارد نفر از جمعیت زمین میتوانند آنرا مشاهده كنند. مشاهده این پدیده برای عموم نیاز به تجهیزات خاص ندارد و با چشم غیر مسلح نیز قابل رؤیت است و خطری برای چشم انسان ندارد. طبیعی است برای آماتورهای این رشته ثیت گزارش، عكسبرداری از این واقعه و مشاهده آن با تلسكوپ، دقت مطالعه برروی آن را بالا میبرد.
برای مشاهده مراحل آغازین این گرفت، با توجه به نور شدید ماه بدر، جهت جلوگیری از حساس شدن چشمانتان و درنتیجه افت دقت در مشاهده مراحل بعدی،سعی كنید از فیلتر مخصوص رصد ماه استفاده كنید و امیدواریم همچون رصد مقابله مطلوب سیاره بهرام، برخی از افراد مبتدی تصور نكنند كه رصد ماه گرفتگی بدون فیلتر همچون نگاه به خورشید برای چشمان فرد رصد گر مضر است!
در عكسبرداری از یك فیلم با حساسیت ۱۰۰ (ASA۱۰۰ ) نیز میتوانید استفاده كنید و با یك دوربین مكانیكی مجهز به تله قوی(ترجیحا“تله ۳۰۰ به بالا)و یا آداپتور مخصوص نصب بر روی تلسكوپ به تصویر برداری مبادرت نمایید.
طبیعی است در مراحل اول گرفت با توجه به شدت نور ماه از سرعتهای بالاتر(۵۰۰/۱ و۱۲۵ /۱ ) و به مرور سرعت را پایین میاوریم.برای كسب تجربه با دوربین های خودتان، بهتر است در شبهای نزدیك به بدر، اقدام به عكسبرداری با دیافراگم و سرعتهای مختلف نموده و با یادداشت مشخصات این عكسها و چاپ آنها قبل از خسوف، خود را برای گرفتن عكسهای زیباتر آماده كنید. ضمنا“ در بخش مقالات سایت، میتوانید از مقاله عكسبرداری با دوربینهای دیجیتالی كمك بگیرید.
برای ثبت گزارش دقت كنید تا نام اعضا گروه رصدی، مكان و تاریخ رصد، درج دقیق زمان آغاز هر مرحله از گرفت مورد توجه قرار گیرد. عكسها و گزارشهای شما را میتوانیم در بخش ویژه گزارشهای رصدی سایت انجمن منعكس نماییم.

مسعود عتیقی،مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران

منبع : تکتونیک و سایزموتکتونیک