نقشه راهبردی اروپا برای دریای سیاه

كمیسیون اروپا پیش نویس طرح تازه ای را تهیه كرده است كه هدف از آن افزایش همكاری های كشورهای حوزه دریای سیاه در منطقه با كشورهای عضو اتحادیه اروپا است. ابتكار «همیاری دریای سیاه» به همراه «مشاركت اروپا ـ مدیترانه» و «بعد شمالی» زنجیره همكاری كشورهای منطقه را كامل خواهند كرد.
در این طرح مسائلی چون حاكمیت مطلوب، برقراری دموكراسی، حمل ونقل، محیط زیست، انرژی و مبارزه با جرائم سازمان یافته مورد توجه هستند اما آیا اتحادیه اروپا واقعیات ژئوپلتیك جدید دریای سیاه را درك خواهد كرد و بدان شكل خواهد داد؟
آیا ساختار منسجم و روشنی را برای طرح های منطقه ای كه در چند سال گذشته رونق گرفته است، ارائه خواهد كرد؟ به منظور پرهیز از تكرار ساختارهای همكاری منطقه ای موجود، كه شامل شورای همكاری های اقتصادی دریای سیاه و اجلاس دریای سیاه است، همیاری دریای سیاه تبدیل به بنیاد یا نهاد نخواهد شد و بودجه ای هم به این ساختار اختصاص داده نمی شود. همیاری دریای سیاه طرح های مختلف منطقه ای و سیاست های اتحادیه اروپا را در منطقه هماهنگ می سازد.
اتحادیه اروپا تلاش می كند واقعیات ژئوپلتیك جدید منطقه دریای سیاه را دریابد كه اینها شامل «انقلاب های رنگی» گرجستان و اوكراین، گسترش ناتو (سازمان پیمان آتلانتیك شمالی) در منطقه، موضع محكم روسیه در مقابل «خارج نزدیك» و افزایش نگرانی در مورد آینده ذخیره انرژی اتحادیه اروپا و قابل اعتماد بودن روسیه به عنوان شریك انرژی است.
مهم تر از اینها پس از پیوستن كشورهای حوزه دریای سیاه یعنی بلغارستان و رومانی به اتحادیه اروپا در ژانویه ۲۰۰۷ و آغاز جریان الحاق تركیه به اتحادیه، این منطقه امروز، بیش از پیش به این اتحادیه نزدیك تر است.
اتحادیه اروپا در نظر دارد سه سیاست زیر را در منطقه به اجرا آورد: فرآیند گسترش به سوی جنوب شرق اروپا و تركیه، همكاری راهبردی با روسیه و همیاری دوجانبه و توافق تجاری با پنج كشور منطقه یعنی اوكراین، مولداوی و سه كشور قفقاز جنوبی در چارچوب سیاست های «حسن همجواری اروپا (ENP)».
همچنین این كمیسیون قصد دارد مقام ناظر شورای همكاری های اقتصادی دریای سیاه BSEC را دارا شود. BSEC تشكلی از كشورهای حوزه دریای سیاه است كه در سال ۱۹۹۲ تأسیس شد. كمیسیون اروپا در دسامبر گذشته پیشنهادی با عنوان تقویت سیاست حسن همجواری ارائه كرد تا پس از الحاق رومانی و بلغارستان به اتحادیه اروپا، از طریق همیاری دریای سیاه، بعدی منطقه ای به «سیاست حسن همجواری» بدهد.
به دنبال آن، گروه همیاری دریای سیاه طرح ENP+ را مطرح كرد كه هدف از این طرح پذیرش عضویت اوكراین، بلاروس، مولداوی و سه كشور قفقاز جنوبی است، كه آلمان نیز در مدت ریاست اتحادیه در نیمه اول سال ۲۰۰۷ این طرح را دنبال كرده است. این طرح به لزوم برقراری روابط میان كشورهای شرق اروپا تأكید دارد و اعلام می دارد كه این كشورها عضو گروه حسن همجواری دریای سیاه اند و در كنار این دریا تمركز یافته اند.
● اهمیت همكاری در زمینه انرژی
گروه همیاری دریای سیاه نتیجه تلاش اتحادیه اروپا است كه برای تحكیم حضورش در منطقه، بنیادی یكپارچه برای طرح های متعدد منطقه ای فراهم می كند. به نظر می رسد كه اتحادیه اروپا به جای این كه به استقبال تغییرات برود بار دیگر فقط درگیر واقعیات موجود است و این طرح بیشتر انفعالی به نظر می رسد تا راهبردی.
پس از انقلاب مخملی، دولت گرجستان برای تحقق «بعد دریای سیاه» تلاش كرد و كوشید تا به جای قرار گرفتن در فضای قفقاز جنوبی، كشور را به بعد دریای سیاه نزدیك كند. میخائیل ساآكاشویلی رئیس جمهور گرجستان و همتای اوكراینی اش ویكتور یوشچنكو موضوع «جامعه انتخاب دموكراتیك» را مطرح كردند. سازمان منطقه ای گوام كه شامل گرجستان، اوكراین، جمهوری آذربایجان و مولداوی است و همچنین شورای همكاری های اقتصادی دریای سیاه چندین سال پیش پایه گذاری شدند.
در گذشته اتحادیه اروپا در حمایت از طرح های منطقه ای مانند گوام مردد بود، و غیرمستقیم چنین استدلال می كرد كه این طرح ها محتوا و مضمون كمی دارند و ارزش افزوده ای دربر ندارند و عملاً روسیه را منزوی می سازند.
با این حال اهمیت مسأله انرژی در برنامه كار اروپا در سال ،۲۰۰۶ اتحادیه اروپا را مجبور كرد تا فعالیت بیشتری در منطقه داشته باشد، خواهان نقش راهبردی تری در دریای سیاه باشد و در مورد سهیم بودن در انرژی، با روسیه به مذاكره بنشیند.
برخلاف «بعد شمالی» طرح جدید دریای سیاه، زیر نفوذ اتحادیه اروپا است و مسكو و بروكسل در جایگاه یكسانی قرار خواهند داشت. هدف ابتكارات تازه نظیر «استراتژی اروپایی ها در قبال آسیای مركزی» و «ENP+» تأكید بر حسن همجواری در شرق اروپاست كه به منظور كاستن از نگرانی های فزاینده در مورد امنیت انرژی و قابل اطمینان بودن روسیه به عنوان تأمین كننده انرژی بوجود آمده اند. بنیتا فررو والدنر، رئیس روابط خارجی اتحادیه اروپا، این مطلب را روشن ساخت كه انرژی، كانون توجه این طرح ابتكاری است.
● استراتژی آمریكا برای دریای سیاه
اتحادیه اروپا تنها بازیگری نیست كه از لحاظ استراتژیك به دریای سیاه می اندیشد و می كوشد سلطه سنتی روسیه و تركیه در منطقه را به چالش بكشاند. به تازگی، وزارت امور خارجه آمریكا طرح تازه ای درباره دریای سیاه تنظیم كرده است كه از رهبری آنكارا در منطقه حمایت می كند. با توجه به پتانسیل منطقه از نظر ترانزیت سلاح های كشتار جمعی، مواد مخدر و تروریست ها، این طرح بر موضوع های امنیتی نظیر نظارت ساحلی و برقراری امنیت در مرزها متمركز است. همچنین این طرح تلاشی برای كاهش نگرانی تركیه از گسترش ناتو و كم شدن نفوذ این كشور در منطقه است.
همچنین ایالات متحده در نظر دارد كه مانع مشاركت روسیه شود، چون این امر منجر به خنثی شدن حضور غرب در منطقه می شود. برخلاف اصرار روسیه، شورای همكاری های اقتصادی دریای سیاه، به تازگی ایالات متحده را به عنوان ناظر این سازمان پذیرفته است. بنیاد محافظه كار هریتیج دسامبر ۲۰۰۶ گزارشی منتشر كرد كه منافع آمریكا در منطقه و راه های تحقق بخشیدن به آنها را متذكر شده است.
این منطقه از نظر ژئوپلتیك بسیار با اهمیت است. «زیرا این منطقه شبكه ای ارتباطی از فرهنگ ها، نظرات و ایده ها، تجارت بین المللی (چه قانونی و چه غیرقانونی) و نفوذ و تسلط است. اما مسائل مهم مورد توجه و نگران كننده عبارتند از: انرژی، امنیت نظامی، چالش های تروریستی و قاچاق مواد مخدر، اسلحه و انسان.
این گزارش توصیه می كند كه به منظور بهبود نقل و انتقال گسترده تر كالاهایی مانند سوخت و جلوگیری از قاچاق انسان و كالای ناخواسته و خطرناك مانند مواد مخدر، سلاح های كشتار جمعی و تروریست ها، نظارت بیشتر در منطقه دریای سیاه اعمال شود.
راهبرد اتحادیه اروپا در این باره بسیار بلندپروازانه است، اتحادیه اروپا در نظر دارد جو حاكم را با پیشبرد دموكراسی در كشورهای حاشیه دریای سیاه تغییر دهد و همگام با گسترش ثبات و رفاه، امنیت منطقه را پایه ریزی كند.
بنیتا فررو والدنر، رئیس روابط خارجی ابراز امیدواری كرد كه این طرح همچنین بتواند موجب ایجاد شرایط بهتری برای حل «مناقشات ناتمام» در منطقه شود و افزون بر این با ایجاد اعتماد و اطمینان میان كشورهای درگیر، همكاری ها گسترش بیشتری یابند. به دنبال آن، این طرح خواهان همكاری نزدیك تر اتحادیه اروپا و شورای همكاری های اقتصادی دریای سیاه است، مثلاً خواستار نشست وزیران اتحادیه اروپا و كشورهای شرقی ENP است.
این كمیسیون خواهان روی صحنه آوردن برنامه سیاسی بزرگی است كه به ابتكار همیاری دریای سیاه شفافیت می بخشد. این شفافیت بخشی عامل مهمی در موفقیت اتحادیه اروپا در تأیید ادعای نقش جدید راهبردی اش در منطقه خواهد بود. قدم بعدی برعهده كشورهای عضو اتحادیه اروپا است تا این طرح را در نشست این اتحادیه در ماه ژوئن بپذیرند.

ترجمه: شكوفه حقیقت

منبع : روزنامه ایران