جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

جامعه شناسی انتقادی،نوعی روشنگری است


جامعه شناسی انتقادی،نوعی روشنگری است
لوهمن ، یكی از هواداران تئوری سیستم ها در جامعه شناسی است. او گویا هیچ جمله ای را بدون رابطه باجامعه شناسی ننوشته است .نظریه سیستم های او همیشه نظریه سیستم های اجتماعی بوده است.هدف تحصیل و تحقیق اواز همان آغاز،پرداختن به نظزیه های اجتماعی بوده است.اومیگفت كه جامعه شناسی،نوعی روشنگری است كه ازموضوعات فلسفی مانند عقلگرایی وشناخت مواظبت میكند.منتقدین او ولی می پرسند كه آیا اینگونه تئوری،زحمت برخورد انتقادی یا ایدئولوژیك، با واقعیات تلخ جامعه طبقاتی رابخود میدهد ؟.لوهمن ،خلاف هابرماس، جامعه را بصورت یك سیستم می بیند،و او و پارسون خلاف وبر، دوركهایم و زیمل، یك رادیكالیسم تفكر نظری راوارد جامعه شناسی نمودند.
لوهمن مینویسد كه جامعه از تعدار بیشماری زیرسیستم های كوچكتر، مثلا گروه ، قشر، و طبقه تشكیل شده و مانند سایر سیستم ها در جامعه،براساس اطلاعات و ارتباطات بوجودآمده است،و محیط اطراف همیشه پیچیده تر از خود سیستم است و سیستم های اجتماعی قادر هستند ازمحیط اطرافشان جذب نیرو نموده تادوباره آنرا بازتولید كنند.
لوهمن، پیش از تحصیل و تئوریسین شدن، ۱۰ سال كارمند وزارت فرهنگ یكی ازاستانهای آلمان غربی بود. او نقش داستان “ساختمان “ كافكا؛نوشته شده در سال ۱۹۲۴، و كوشش برای سیستماتیك نمودن جعبه یادداشتهایش را بی تاثیر در علاقه به تئوری سیستم ها نمی بیند.او به نقل قولی ازكتاب داستان كافكا اشاره میكند كه توصیه نموده، انسان نباید اینقدر به نظرها اهمیت دهد، نوشته همیشه وضعیتی ثابت دارد، ولی نظرها اغلب نشان بی هدفی و سرگردانی هستند. او از سیستمی ، شبیه لانه تارعنكبوتی میگوید كه گرچه چون هزارتویی است،ولی دارای دالانی كاملا مشخص برای ورود و خروج میباشد.
لوهمن همراه با هابرماس دهها سال در فضای روشنفكری جامعه اش مؤثر بود.او دربحث (جلسه جامعه شناسان)سال ۱۹۷۱ كه مقطع مهمی ازتاریخ روشنفكری آلمان بعدازجنگ بود، درمقابل هابرماس،معروف گردید.بحث و جدل آنان تاسال ۱۹۹۸ یعنی تا (جلسه اجتماعی فرانكفورت) و نشر كتاب “اوج سرمایه داری یا جامعه صنعتی“ ادامه داشت.معرفی و نقد آثار لوهمن همراه بود با جنبش دانشجویی سال ۱۹۶۸، رنسانس نظریه انتقادی ، و رواج نئوماركسیسم .گرچه اوازنظر سیاسی، متفكری محافظه كاربود، ولی وارث فضای نئوماركس ایسم شد و خوانندگانش اغلب نه محافظه كاران بلكه هواداران “تئوری انتقادی“ و نئو ماركسیست ها بودند.غیر از پارسون، نظریه پدیده شناسی هوسرل تاثیر مهمی روی او گذاشت.در سیستم های روانشناسی او خالق یك نظریه شد كه با نظرات هوسرل خویشاوند است و نه با نظریه ضمیرناخودآگاه فروید.نظریه سیستم های او به نظریه های سیستم های علم زیست شناسی بازمیگردد كه هر موجود جاندارخودخالق سیستمی جدید است. چون او اتفاقات برای تشكیل ساختارها را در زیست شناسی مفید می نامد، اورا هوادار نظریه تكامل نئو داروینیستی نیز میدانند.
لوهمن مینویسد كه در جامعه مدرن، این مرزها هستند كه سیستم هارا ازمحیط اطرافشان جدامیكنند ، و پیچیده گی میان سیستم و محیط اطراف موجب تغییر مدام سیستم ها میشود تامرز میان درون و بیرون سیستم را حفظ كند.اوازسیستم های هدفدار مانند علوم، سیاست، گردش پول، هنر، و حتا عشق نام میبرد. لوهمن در كتاب “جامعه اجتماع“!،درفصل (جامعه بعنوان سیستمی اجتماعی)، به تعریف مفاهیم پایه ای مانند :معنی،هدف،سیسم، محیط، پیچیده گی و غیره می پردازد، در این فصل از كتاب،او از ارتباط و اطلاعات به شكل ،عملی پایه ای نام میبرد، كه سیستم(جامعه) و زیرسیستم های آن (سیاست، اقتصاد، وغیره) را موجب میشوند.او از سیستم های كلان همچون: حقوق،علوم،رسانه های جمعی، سیاست، اقتصاد و غیره میگوید كه همزمان سیستم های كلان جهانی و گلوبال نیز هستند.
لوهمن اشاره میكند كه اطلاعات و معانی درغیاب انسان نیز در كتابها، موزه ها، آرشیوها و غیره وجود دارند، و عقل و دانش تنها در مغز و روان جا ندارد بلكه در اینترنت، مآخذ، آرشیوها و كتب نیز یافت میشود.تكیه گاه او در نظریه اجتماعی، به اعتراف خودش، تعجب پیرامون ثبات سیستم های اجتماعی بود.او میگوید كه جامعه مدرن نه بر اساس كاست، قشر، و طبقه بلكه طبق حوزه نقش،سازماندهی شده است.تئوری سیستم های او را با اشاره به سیستم های اجتماعی پیچیده و عینی، صوری و مجازی به حساب می آورند.او می گوید كه جامعه ماقبل مدرن در جماعت های خانوادگی صورت میگرفت ولی در جامعه صنعتی و مدرن، در سیستم هایی مانند اقتصاد، سیاست و آموزش ،خود را نشان میدهد.
نیكلای لوهمن بین سالهای ۱۹۲۷ تا ۱۹۹۸ درآلمان زندگی نمود. گرچه گاهی اورا پست مدرن بحساب می آورند، ولی برای او حل فردیت ،در بودیسم آته ایستی ،یك ایده آل مذهبی بود.وی در دانشگاه حقوق، جامعه شناسی، و علوم اداری و مدیریت، خوانده بود.او در اوقات فراغت در زمان كار اداری غیر از شعر، بقول خودش علاقه خاصی به تئوری داشت. و در دانشگاه هاروارد،نزد پارسون دكترای جامعه شناسی گرفته بود. گرچه او در محافل آموزشی مطرح نشد ولی به زبانهای مهم خارجی ترجمه شده است.اهمیت او امروزه،غیراز جامعه شناسی، برای علوم و تئوری فرهنگ نیزمی باشد.
ازجمله آثار لوهمن: تئوری اجتماعی یا تكنولوژی اجتماع ، سیستم های اجتماعی، عملكرد و نتایج سازمانهای ظاهری، قانون و خردگرایی درامور اداری ، و كتاب مهم او، جامعه اجتماع هست .سه فصل كتاب ۱۱۴۹ صفحه ای “اجتماع جامعه“ او: رسانه های ارتباطی و اطلاعاتی، جامعه بعنوان سیستمی اجتماعی، و تحول و تكامل، هستند. در اثر اصلی خود به طرح یك “تئوری اجتماعی“ می پردازد. او در اثر دیگری از خود، می پرسد كه تحقیقات درباره سیستم ها، چه نتایج و فوایدی خواهند داشت.
منبع : سایر منابع


همچنین مشاهده کنید