ایران، نفت، دلار و یورو

این موضوع كه بسیاری از كشورها، هزینه واردات نفت خود را به دلار می‌پردازند، مستلزم این نیست كه واردكنندگان و صادركنندگان نفت، حتما باید تمام ذخایر و پس‌انداز ارزی خود را به دلار نگهداری كنند. البته بسیاری از واردكنندگان نفت در سطح جهان، ترجیح می‌دهند برای انجام معاملات تجاری خود از جمله خرید نفت، همواره اندكی از ذخایر خود را به دلار در اختیار داشته باشند. اما حقیقت نیز این نیست كه ذخایر كلان دلاری بانك‌های مركزی جهان، صرفا به منظور خرید و فروش نفت، پس‌انداز و ذخیره شده‌اند.
‌فرض كنید یك كشور واردكننده نفت بخواهد در سال ۲۰۰۲ بودجه‌ای را برای واردات نفت خود در سال ۲۰۰۷ كنار بگذارد. سؤال این است كه آیا این كشور باید همه بودجه اختصاص یافته را به دلار پس‌انداز كند، یا می‌تواند بخشی یا تمام آن را به یورو ذخیره نماید؟ پاسخ این سؤال كاملا روشن است: در حال حاضر قدرت خرید نفت یورو نسبت به سال ۲۰۰۲ به مراتب كاهش یافته است، اما در همین مدت، نرخ كاهش قدرت خرید دلار بیشتر از یورو بوده است. در واقع، اگرچه قیمت نفت طی سال‌های یادشده هم به دلار و هم به یورو افزایش یافته است، اما افزایش به دلار به مراتب بیشتر از افزایش به یورو بوده است. بنابراین برای كشور واردكننده نفت، مناسب‌تر است كه بودجه اختصاص یافته را به یورو ذخیره كند تا به دلار. سپس این كشور در زمان پرداخت صورت‌حساب نفتی خود، می‌تواند با تبدیل یورو به دلار، هزینه‌ها را به دلار پرداخت كند.
سؤال دیگر این است كه آیا كشور صادركننده نفت كه صورت حساب خود را به دلار دریافت می‌كند، می‌بایست درآمد كسب شده را نیز به دلار پس‌انداز و ذخیره كند؟ پاسخ آن كه الزاما این گونه نیست، زیرا ممكن است كشور صادركننده نفت از جمله بخواهد دارایی‌ها و سرمایه‌اش را بر اساس واحد پولی پس‌انداز كند كه هزینه واردات آتی خود را بر اساس آن می‌پردازد. همچنین ممكن است كشور صادركننده نفتی بخواهد دارایی و پس‌انداز خود را بر اساس واحد پولی كه پیش‌بینی می‌شود ارزش آن در آینده افزایش می‌یابد، نگهداری كند. از سال ۲۰۰۲ به این سو در كشورهای صادركننده نفت، پس‌انداز دارایی‌ها برحسب یورو به مراتب، بازده اقتصادی مطلوب‌تری نسبت به دلار به همراه داشته است.
بدین ترتیب، می‌توان گفت واحد پولی كه صادركننده نفت ترجیح می‌دهد دارایی خود را بر اساس آن ذخیره و پس‌انداز كند، بیش از واحد پولی كه جریان مبادلات نفتی بر اساس آن قیمت‌گذاری می‌شوند، حایز اهمیت است. ‌
اما چرا همچنان تصور می‌شود قیمت‌گذاری نفت به دلار، می‌تواند اهمیت و سودآوری بیشتری داشته باشد؟ به تحلیل یك اندیشگاه بین‌المللی، علت این است كه اغلب كشورهای صادركننده نفت، از لحاظ ساختار اقتصادی وابسته به دلار هستند. به همین دلیل، آنها نمی‌خواهند ارزش دلار در سطح جهان كاهش پیدا كند، چراكه در این صورت و به علت همان وابستگی، ارزش پول این كشورها نیز سقوط خواهد كرد، به طوری كه با بازگشت قیمت جهانی نفت به كمی بیش از ۶۰ دلار در هر بشكه، ارزش دلار ۳۴/‌۱ درصد كاهش یافته و زمینه بروز تورم در اكثر كشورهای صادركننده نفت فراهم خواهد شد.
در همین راستا، بسیاری از كشورهای حوزه خلیج فارس از جمله كویت و امارات متحد عربی دریافته‌اند كه حفظ ثبات اقتصادیشان در گروی حفظ ارزش دلار و جلوگیری از تضعیف آن در سطح دنیا می‌باشد. در غیر این صورت، بسیاری از صادركنندگان نفت جهان به ویژه آن دسته از كشورهایی كه تأثیر قابل توجهی در بازارهای جهانی دارند، بدون تغییر در روند واحد پولی و بازارهای داخلی خود، با شرایط دشواری برای صرف درآمدهای دلاری كسب شده در مبادلات نفتی مواجه خواهند شد. ‌
به همین دلیل، برخی از كشورهای صادركننده نفت كه درآمد فروش نفت خود را به دلار دریافت می‌كنند، ترجیح می‌دهند دارایی‌ها و سرمایه‌های ارزی پس‌انداز شده خود را به دلار نگهداری كنند، چراكه تبدیل دلار به دیگر ارزهای رایج، سبب تضعیف ارزش دلار و در نهایت، دارایی‌های آنها می‌شود. از سوی دیگر، در مدیریت ذخایر ارزی، بازارهای آتی و سلف ارز را نباید از یاد برد. امروزه با استفاده از این ابزارها می‌توان ریسك نوسانات ارزی را عملا به صفر رساند.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران