نگاهی به زندگی و آثار استاد مصطفی کمال پورتراب

وقتی صحبت از سن و سال به میان می آید، خیلی از كسانی كه سن آنها به مرز ۶۰ سالگی رسیده باشد، خود را بازنشسته و سالخورده اعلام، و این گونه بیان می كنند كه دیگر وقت استراحت ماست؛ از ما گذشته، از دست ما دیگر كاری برای كسی برنمی آید و... اما امروز می خواهیم از كسی سخن بگوییم كه سن او از مرز ۸۰ سالگی هم گذشته اما هیچ كدام از این عبارات از زبان او شنیده نمی شود و همچنان قلب پرشورش او را به فعالیت در جهت تعلیم و تربیت وا می دارد.
استاد «مصطفی كمال پورتراب» متولد سال ۱۳۰۳ خورشیدی در تهران است. وی هم اكنون ۸۳ ساله است و با وجود چند عمل جراحی و گذراندن مشكلات فراوان دوران، هنوز هم ساعتها بر سر كلاسهای درس می ایستد و می آموزاند. تا پاسی از شب می نشیند و می نویسد و ساعتهای متمادی به ممارست و نوازندگی می پردازد. به طور حتم بسیاری از هنردوستان و هنرمندان نسل دیروز و امروز با نام و آثار او آشنا هستند. زیرا او یكی از چند پل باقی مانده بین نسل قدیم موسیقی ایران و نسل جدید است.
وی یادگار دوران علی نقی خان وزیری، استاد ابوالحسن خان صبا، استاد روح ا... خالقی و... است و همچنین یكی از برجسته ترین و دانشمندترین موسیقیدانان امروز ماست كه تمامی آثار، فعالیتها و گفتارش حاكی از همین مسأله است.استاد فراگیری این هنر را به طور جدی از سن ۱۵ سالگی در سال ۱۳۱۸ در هنرستان عالی شروع كرده و در سال ۱۳۲۴ به پایان رسانید. در این دوره ریاست هنرستان به عهده غلامحسین مین باشیان و مصادف با آمدن دوازده نفر از بهترین استادان این هنر از چك اسلواكی و بلژیك به هنرستان بود.
در واقع می توان گفت آن دوره، درخشان ترین دوره هنرستان عالی بود. او علاوه بر فراگیری موسیقی كلاسیك در همین دوران با موسیقی ایران نیز آشنا شد و آن را فرا گرفت و البته از نواهای روز اجتماع خود هم چندان بی اطلاع نبود و فعالیتهایی در این زمینه نیز داشت. اولین تصویر چاپ شده از استاد «كمال پورتراب» مربوط به پشت جلد اول «مجموعه ترانه ها و تصنیفهای پرویز خطیبی» در سال ۱۳۲۶ است. او با وجود سن كم در این دوره و مشغولیتهای فراگیری و آموزش، مسؤولیت خانه، تربیت خواهر و برادر كوچكش را نیز برعهده داشت، كه در این امر هم موفق بود و توانست از آنها هنرمندان قابلی تربیت نماید كه هم اكنون در خارج از كشور مشغول تدریس و فعالیت می باشند.
در سال ۱۳۳۰ كه دوره عالی آهنگسازی در هنرستان عالی افتتاح شد، پورتراب نزد استادان برجسته ای همچون گیتی امیرخسروی، امانوئل ملیك اصلانیان و فریدون فرزانه، پیانو، سلفژ و هارمونی، فرم و دشیفراژ را فرا گرفت. از دیگر استادان وی می توان به حسین ناصحی، دكتر فؤاد روحانی، دكتر مهدی بركشلی و پروفسور هایموتویبر اتریشی اشاره كرد. او از معدود هنرمندان ایرانی بود كه توانست از كلاسهای استاد نادیا بولانژه بهره مند شود.
پورتراب در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توانست بورس تحصیلی فرانسه را اخذ نموده و برای ادامه تحصیل در رشته موزیكولوژی به پاریس برود. او در طی این چند سال فعالیت هنری اش سمتها و مسؤولیتهای فراوانی داشته. در اواخر دهه ۱۳۳۰ مشغول به تدریس در هنرستان موسیقی شد و در سال ۱۳۴۰ به سمت سرپرستی دو اركستر اداره كل هنرهای زیبا درآمد. وی حدود ۲ سال جانشین و دستیار پروفسور «داوید» بود. در سال ۱۳۵۶ هیأت بررسی و ارزشیابی هنری مدرسین هنرستان عالی به وی سمت استادی اعطا نمود.
او از آن سالها تاكنون در هنرستانهای عالی و ملی، دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دانشگاه هنر، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاههای علمی كاربردی، شاگردان زیادی را پرورش داده است. همچنین عضویت شوراهای متعدد تخصصی موسیقی در وزارت فرهنگ و هنر سابق، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرهنگستان زبان، انستیتو تحقیقات موسیقی شناسی ایران، انجمن ژونس موزیكال و چندین انجمن و مؤسسه بین المللی دیگر و همچنین ریاست هنرستانهای موسیقی را عهده دار بوده است.
از وی چندین اثر تصنیف شده با عنوانهای «آواز بی گفتار» سرودهای وحدت و انقلاب، قطعات سوئیت هفت پیكر نظامی برای اركستر سمفونیك، چند قطعه ایرانی برای اركستر زهی، چند قطعه برای گروه كر آكاپلا، برگرفته از چند رباعی خیام و چندین اثر دیگر كه عدم انتشار آنها نسل امروز را از شنیدن آنها محروم داشته است.
دانش و قلم وی كمك بزرگی به هنر و علم در این زمینه هنری بوده است و فعالیت او در این ۷۰ سال، باعث خلق آثار مكتوبی از قبیل: مقاله ربع پرده در موسیقی ایران، نگره كامل موسیقی با همكاری پروفسور هانری شلان در پاریس، سلفژ پوتسولی، تئوری موسیقی و ترجمه هارمونی كلاسیك، كنترپوان به زبان ساده، چگونه یك بار تیتور موسیقی را بخوانیم، درك و دریافت و تجزیه و تحلیل موسیقی برای نوجوانان، تألیف مقدمه ای بر كتاب چند جلدی «زندگی بتهوون» ترجمه استاد مجلسی، صدها مقاله و رساله دیگر و آثاری كه در دست چاپ و نشر می باشد.
استاد «مصطفی كمال پورتراب» هم اكنون در آستانه ۸۴ سالگی با عشق به فرهنگ سازی به تعلیم در دانشگاههای هنری ایران زمین در تهران مشغول است و نسبت به پرورش هنرجویان و علاقمندان به این رشته اهتمام می ورزد. عمرش درازباد.

تحقیقی احمدی

منبع : روزنامه قدس