بازخوانی زندگی و مرگ رابرت کخ

باوجود كشف آنتی‌بیوتیك‌های جدید و آموزش روش‌های پیشگیری، باز هم سالانه در حدود ۸ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا شده و دو میلیون نفر در اثر آن جان خود را از دست می‌دهند. این در حالی است كه بیش از ۱۲۵ سال از كشف باسیل سل یا باسیل كخ به وسیله پزشك معروف آلمانی، رابرت كخ می‌گذرد.
دكتر رابرت كخ زمانی عامل سل را كشف كرد كه این میكروب موجب مرگ حداقل یك نفر از هفت نفر فرد بالغ می‌شد. وی كه در آذر ماه ۱۸۴۳ به دنیا آمده، میكروب‌های بسیار مهم دیگری را نیز كشف كرده است كه باسیل آنتراكس (عامل بیماری سیاه زخم) و نیز میكروب ویبریوكلرا (عامل بیماری‌ وبا) از جمله مهم‌ترین این كشفیات هستند. اهمیت اقدامات دكتر كخ به ویژه در زمینه سل به حدی بوده كه موجب شد تا وی جایزه نوبل ۱۹۰۵ را به خود اختصاص دهد. علاوه بر این، تكنیك‌های رنگ‌آمیزی‌ دكتر كخ كه هنوز هم در رنگ‌آمیزی بسیاری از میكروب‌ها به كار می‌روند، او را به عنوان یكی از بنیان‌گذاران علم باكتری‌شناسی نوین مطرح كرده‌اند.
● كخ علیه سل
بررسی‌ها نشان داده‌اند كه سل اصلی‌ترین بیماری عفونی كشنده خانم‌ها در سنین باروری است. از طرف دیگر، این بیماری امروزه یكی از علل اصلی مرگ در افراد مبتلا به ایدز را تشكیل می‌دهد.
خود باسیل سل به طور معمول به سادگی و از طریق ترشحات تنفسی از فرد آلوده مبتلا به سل‌ریوی به فرد سالم منتقل می‌شود. در واقع فرد‌ آلوده قادر است تا حتی در حین خنده یا صحبت كردن معمولی هم موجب انتقال بیماری شود. میكروب سل كه هوا را خیلی دوست دارد، پس از ورود به دستگاه تنفسی فرد سالم وارد قسمت‌های تحتانی یا میانی ریه می‌شود. این دو قسمت از ریه به دلیل دارا بودن بیشترین میزان جریان هوا بیشتر از سایر نواحی ریه مطلوب باسیل سل هستند. در ادامه سیستم دفاعی فرد سالم كه ورود میكروب به بدن را تشخیص داده به میكروب حمله كرده و با ترشح موادی سعی در نابود كردن آن می‌كند اما مشكل اینجاست كه میكروب سل ساختمان خاصی دارد كه مانع نابودی كامل آن به وسیله سیستم دفاعی بدن می‌شود. این مساله باعث می‌شود تا میكروب سل در حالی كه سلول‌های سیستم دفاعی بدن احاطه‌اش كرده‌اند، به صورت نهفته باقی بماند و در سال‌های آینده و در صورت بروز ضعف سیستم ایمنی از خواب بیدار شود.
در تمامی این مدت، بیماری سل بدون علامت است ولی با انجام تستی به نام PPD می‌توان وجود آن را در بدن شناسایی كرد. در این تست، مقداری از اجزای پروتیینی به دست آمده از میكروب سل كشته‌شده به داخل پوست تزریق می‌شود. این تزریق موجب تحریك سیستم ایمنی بدن و ورود سلول‌ها به آن ناحیه می‌شود به طوری كه پس از یك تا دو روز یك واكنش پوستی موضعی به صورت قرمزی و یا برجستگی پوست وجود خواهد داشت.
متخصصان با اندازه‌گیری قطر این ضایعه به بررسی احتمال ابتلای آن فرد به سل می‌پردازند. بر این اساس، چنانچه قطر این برجستگی پس از گذشت ۴۸ ساعت از ۱۰ میلی‌متر بیشتر باشد، معنی‌اش این است كه آن فرد به بیماری سل مبتلا شده است.
البته ثبت شدن این قسمت نشان دهنده وجود یك عفونت فعال نیست بلكه تنها آلودگی به میكروب سل را در یك دوره زمانی از طول زندگی نشان می‌دهد اما میكروب‌ سل در صورت بروز ضعف سیستم ایمنی می‌تواند دوباره بیدار شده و سل ثانویه را ایجاد كند. در این حالت هر قسمتی از بدن كه میكروب سل در آنجا قرار گرفته می‌تواند تحت تاثیر این بیماری قرار بگیرد. سل ثانویه به طور معمول خود را به صورت علایمی مانند سرفه‌های طولانی حاوی خون، درد قفسه سینه، تب، لرز، تعریق، كاهش وزن و اشتها، رنگ‌پریدگی و خستگی زودرس نشان می‌دهد اما قادر است بسیاری از سیستم‌های بدن از جمله غدد لنفاوی، قلب، كلیه، مفاصل، ستون مهره‌ها و مغز را هم درگیر كند. خوشبختانه پیشرفت علم و بروز آنتی‌بیوتیك‌های جدید از جمله ایزونیازید و ریفامپین تغییرات اساسی در درمان بیماری سل ایجاد كرده‌اند و در صورت مصرف به موقع قادرند از بروز یا پیشرفت بیماری سل جلوگیری كنند.
● كخ علیه وبا
در سال ۱۸۸۳ در حالی كه كخ هنوز مشغول ادامه كارهایش درباره سل بود، به عنوان رهبر كمیسیون آلمانی وبا برا ی بررسی شیوع وبا به مصر فرستاده شد.
او توانست میكروب وبا را در آنجا كشف كند و كشت‌های خالص آن را با خود به آلمان بیاورد. او همچنین در سفر به هند نیز در مورد شیوع وبا در آن كشور به تحقیق پرداخت.
كخ بر اساس دانش زیست‌شناسی میكروب وبا و نحوه انتقال آن اصولی را برای كنترل همه‌گیری‌های وبا تدوین كرد كه در سال ۱۸۹۳ در درسدن آلمان به‌وسیله دولت‌های قدرتمند آن‌زمان اروپا مورد پذیرش قرار گرفت و مبنایی برای روش‌های مهار وبا شد كه هنوز نیز كاربرد دارد.
كار او در زمینه وبا جایزه‌ای ۱۰۰ هزار ماركی را هم برای او به ارمغان آورد، همچنین تاثیر مهمی در طرح‌ها برای حفظ بهداشت منابع آب داشت.
نكته مهم در این میان، نقش اساسی دكتر كخ در كشف عامل بیماری سل و انجام تحقیقات زیاد در این‌باره است. خدمات پرشمار وی به نوع بشر باعث شده‌اند تا حتی یكی از كوه‌های ماه را به نام او نام‌گذاری كنند.
جالب اینجاست كه هیچ‌كدام از میكروب‌هایی كه او با آنها سروكار داشت، نتوانستند موجب مرگ دكتر كخ بشوند بلكه وی در خرداد ماه سال ۱۹۱۰ و در حالی كه ۶۶ ساله بود، در اثر حمله قلبی درگذشت.

منبع : روزنامه سلامت