تخت سلیمان تکاب مجموعه ای پررمز و راز

تخت سلیمان و مجموعه آثار باستانی آن یكی از مهم ترین و مشهورترین مراكز تاریخ و تمدن كشور ایران است.
مجموعه آثار تاریخی تخت سلیمان كه در كوهستان های غرب كشور و در محل بسیار مصفا و خوش آب و هوایی قرار گرفته، در زمان های قدیم دارای موقعیت سوق الجیشی حساس بوده است. بقایای مجموعه بر روی جبهه ای از سنگ در ۴۸ كیلومتری شمال شرق تكاب قرار گرفته در میان انبوهی از آثار طبیعی و مصنوعی مانند دریاچه ها، آبگرم ها، قبور كهنسال و ابنیه تاریخی دیگر احاطه شده است.
تخت سلیمان در زمان های پیش از تاریخ و دوران هخامنشی و اشكانی و ساسانی معبر شاهراه های عمده بود كه از طرف همدان به طرف ارمنستان و آسیای صغیر رفته و از لحاظ لشكركشی نیز اهمیت فوق العاده ای داشته و این مكان محل تلاقی و برخورد اقوام مختلف بوده است.
تخت سلیمان امروزی باقیمانده قلعه و آثار بزرگ و عمارات مخصوص برای سكونت موبدان بوده است كه در زمان اشكانیان و ساسانیان در نهایت آبادی و اوج قدرت بوده و در نتیجه حمله رومیان و تاخت وتاز اقوام عرب و مغول ویران شده و آثار تمدن آن از بین رفته است.
آتشكده آذرگشنسب كه در دوران اسلامی به تخت سلیمان شهرت یافت از وسیع ترین مجموعه بناهای ساسانی است كه تاكنون شناسایی و از زیرخاك بیرون آورده شده است. از گذشته های دور شرایط مناسب دره سرسبز و چشمه های همیشه جوشانش برای زندگی بسیار مناسب بوده است و خیلی زود مورد سكونت قرار گرفته و در دوره خسرو اول ساسانی (انوشیروان) با انتقال آتش مقدس از شیز قدیم (تقریباً ناحیه ای در جنوب دریاچه ارومیه) این منطقه بر اهمیت آن افزوده شد.
آتشكده آذرگشنسب كه آتشكده پادشاهان و سرداران بوده موقعیت جنگجویان را حفظ می كرده و به عنوان نماد وحدت كشور از احترام بالایی برخوردار بوده است به طوری كه بعد از پادشاهی اشخاصی از خاندان ساسانی آنها پیاده به این محل آمده و ضمن زیارت، تاج شاهی را بر سر می گذاشتند.
نخستین صحنه ای كه در روبه رو شدن با این مجموعه بی نظیر چشم را خیره می كند حصار عظیم دوره ساسانی است كه با ظاهری تدافعی به طول ۱‎/۱۲۰ كیلومتر و عرض حدوداً ۳‎/۸۰ متر به شكل بیضی، تمام مجموعه و دریاچه مقدس را احاطه كرده است.
در حالی كه هسته اصلی دیوارها از لاشه سنگ و ملات ساروج است پوشش بیرونی حصار را سنگ های بزرگ حجاری شده زینت بخشیده اند.
این حصار ۱۳ متر ارتفاع دارد و سالم ترین قسمت باقیمانده آن در جبهه غربی و جنوب غربی كه بخشی از آن به تازگی به شكل اولیه مرمت شده است.
حصار مربوطه دارای ۳۸ برج به صورت قوس در جبهه بیرونی بوده و دارای دو دروازه است. دروازه جنوب شرقی به علت زیبایی حجارهای بالای طاق و نیز آسیب ناچیز از اهمیت بیشتری برخوردار است.
آتشكده آذرگشنسب در ضلع شمالی دریاچه قرار گرفته و دارای نمایی چهارطاقی است كه درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهای مخصوص مراسم عبادی اطرافش را فراگرفته اند.
جایی كه موبدان در حالی كه سرودهای مقدس اوستا را زمزمه می كردند در كنار آتشدان دهان خود را با پارچه ای می بستند تا با نفس خود آن را آلوده نسازند و دستكش به دست چوب های از قبل پاك شده را با انبر روی آتش قرار می دادند.
در سمت راست چهارطاقی دومین اتاق مهم این آتشكده یعنی «یزشن ـ گاه» قرار گرفته است كه در آن آتش را وقتی برای نیایش در معرض دید نبود، شعله ور حفظ می كردند.
در ضلع شمال غربی، ایوان بلند و شكوهمند ساسانی معروف به ایوان خسرو كه از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده قرار دارد كه تنها دیوارهای باقی مانده هنوز به عنوان شاخص این مجموعه تلقی می شود.
این ایوان بلند كه برای اقامت پادشاهان ساسانی در زمان اجرای مراسم زیارت آتشكده آذرگشنسب، بار عام احداث شده است و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن مربوط به خسرو اول معروف به انوشیروان است.
از برخی تاریخ نویسان و جغرافیدانان دنیای قدیم در مورد شكوه، تزئینات سقف و ملزومات اشرافی بویژه تخت جواهرنشان سلطنتی طاقدیس این ایوان شاهی یادداشت هایی باقی مانده كه گویای توجه خاص شاهان ساسانی به رونق و شكوه این مكان مذهبی ـ سیاسی است.
تخت طاقدیس كه برحسب قرار گرفتن خورشید قابل چرخش و تنظیم بوده جنسی از عاج و چوب ساج و سایبانی از نقره و طلا داشته كه طاقی از طلا و لاجورد كه آسمان را با كواكب به تصویر می كشیده آن را دربرمی گرفته است.
همچنین باید به تالار ستون دار كه كاربرد آن هنوز قطعی نشده و به مقوله یك آتشكده دیگر یا كاخ قلمداد شده اشاره كرد. یكی از معابد شناسایی شده در تخت سلیمان تالاری است كه در ضلع شرقی آتشكده آذرگشنسب قرار دارد به دلیل تشابه سبك معماری احتمالاً مكانی بوده برای ستایش ایزد بانوی آب (آناهیتا) در اوستا «ایدوسیور آناهیته» چشمه ای است كه از كوهی افسانه ای «هوكیئویه» می جوشد. این روایت می تواند نشانگر اهمیت انتخاب این محل برای استقرار جایگاه مقدس طی هزاران سال و بخصوص در دوران ساسانی باشد.
تقریباً در قسمت جنوبی قلعه دریاچه زیبایی به شكل بیضی نامنظم به طول ۱۲۰ و به عرض ۸۰ متر و عمق ۴۵ تا ۶۵ متر پر از آب وجود دارد.
مسأله جالب توجه درباره این دریاچه این است كه این دریاچه هیچ وقت سرریز نمی شود و اگر جلوی جریان آب را نیز باز كنند از حجم آب كاسته نمی شود به همین خاطر دریاچه تخت سلیمان را دریاچه سحرآمیزی می دانند كه دارای ناشناخته های بسیاری بوده و بررسی ها و پژوهش های هدفمند را می طلبد.
با وجود این قلعه با عظمت تكاب در سال ۶۲۴ میلادی به واسطه حمله ارتش روم و شكست سپاهانیان خسرو دوم (پرویز) مورد غارت وتخریب و بی حرمتی واقع و از اعتبار آن كاسته شد و دیگر هرگز رونق پیشین را نیافت تا این كه در دوره ایلخانان مغول، آباقاخان با انجام تعمیرات وسیع و احداث بناهای جدید به روی شالوده بناهای ساسانی از این مكان به عنوان تفرجگاه و شكارگاه خود استفاده كرد و بعد از ایلخانان مغول این مكان به صورت شهرك كم اهمیتی با مشاغل متنوع تا قرن ۱۱ هـ.ق به حیات خود ادامه داد و تا زمانی كه هیأت آلمانی به سرپرستی رودلف ناومان در سال ۱۹۶۰ نخستین گمانه ها را در این محل آغاز كردند متروك ماند.
بعد از به ثبت رسیدن مجموعه ساسانی تخت سلیمان تكاب به عنوان چهارمین اثر ایرانی در فهرست آثار جهانی از سوی سازمان یونسكو تلاش هائی جهت آشكار شدن رازهای سر به مهر این مجموعه آغاز شده كه هنوز هم بی وقفه ادامه دارد. در نتیجه در این كاوش ها و حفاری ها قسمت های مختلف این مجموعه شناسایی و مداركی به دست آمد كه نشان می دهد پس از مرگ آباقاخان، بناهای كاخ شكار مجموعه نیز تخریب و بلافاصله در اواخر همان دوره مجموعه تخت سلیمان به شهركی تبدیل می شود كه بناهای عام المنفعه آن همچون بازار، مسجد، حمام، كارگاه های صنعتی و حتی تعدادی از منازل مسكونی با مصالح كاخ شكار آباقاخان در اطراف دروازه شمالی و قبرستان ساكنان شهرك مذكور در قسمت بیرونی مجموعه شكل گرفته است.
اما در خصوص این مجموعه توجه به دو نكته ضروری است اول این كه در جغرافیای تاریخی ایران، شهر شیز از پایتخت های بزرگ آذربایجان است كه بعدها مركز بزرگ آتشكده عظیم شهر یاران ساسانی گردید و در ادبیات فارسی نام این آتشكده فراوان دیده می شود در اهمیت و توجه به آن نوشته اند كه سلاطین ساسانی برای بزرگداشت این جایگاه مقدس پای پیاده از تیسفون به زیارت این آتشكده آمده و در برابر آن زانو زده و اظهار عبودیت می كرده اند و اما نكته دوم این كه نظر به این كه علمای باستان شناسان و علاقه مندان به آثار تاریخی پیوسته در جست وجو و تفحص برای پیدا كردن مكان اصلی این آتشكده بوده و از روی اسناد و نوشته های پیشینیان مخصوصاً متون پهلوی و اوستا كنجكاوی نموده اند. بعضی محل این آتشكده را در نزدیك دریاچه ارومیه و برخی در شهر شیز دانسته اند كه تا پیش از حفاری این مطلب همچنان مكتوم و مورد بحث مانده بود.
حتی در فهرستی كه از آتشكده های زمان ساسانی به دست مورخین اسلامی تهیه و تنظیم شده محل آتشكده اعظم شهریاران ساسانی را در دو نقطه مثبت نوشته اند یكی شهر شیز و دیگری در محل تخت سلیمان است. اسكلت آتشكده بزرگ ساسانی پس از گذشت قرن ها، اختلاف كلی بین شیز و تخت سلیمان را برطرف كرده و روشن می سازد كه شهر شیز همان تخت سلیمان امروزی است كه مركز بزرگ ترین آتشكده زمان ساسانی بوده است و این امر اهمیت كاوش های علمی در تخت سلیمان را آشكار می كند.
مجموعه تخت سلیمان تكاب با مناظر و مواهب طبیعی خود و اطراف آن همچون تابلوی كم نظیری است كه چشم هر بیننده ای را به خود خیره می كند. آب های معدنی و نقاط دیدنی و كوهستان های سبز و خرم اطراف این مجموعه، از عوامل بسیار مهم جذب هر توریست و جهانگردی است.

منبع : روزنامه ایران