نهج‌البلاغه و جامعه امروز اسلامی

نهج‌البلاغه و ارتباط آن با زندگی استاد مطهری شاید همچون بسیاری باشد اما استاد بیگانگی خود را با این منبع حکمت وکلید سعادت‌مندی بشر با همتی بلند و تاملی فراوان پایان داد. خود استاد در مقدمه کتاب سیری در نهج‌البلاغه می‌نویسد:”... اعتراف می‌کنم که مانند همه طلاب و همقطارانم با دنیای نهج‌البلاغه بیگانه بودم، بیگانه‌وار با آن برخورد می‌کردم، بیگانه‌وار می‌گذشتم ،‌تا آنکه در تابستان سال ۱۳۲۰، پس از ۵ سال که در قم اقامت داشتم برای فرار از گرمای قم به اصفهان رفتم. تصادف کوچکی مرا با فردی آشنا با نهج‌البلاغه آشنا کرد. او دست مرا گرفت و اندکی وارد دنیای نهج‌البلاغه کرد. آن وقت بود که عمیقا احساس کردم این کتاب را نمی‌شناختم ... از آن پس چهره نهج‌البلاغه در نظرم عوض شد، مورد علاقه‌ام قرار گرفت و محبوبم شد، گویی کتاب دیگری است، احساس کردم که دنیای جدیدی کشف کرده‌ام.” تجربه مطهری از نهج‌البلاغه نیز به مانند نحوه آشنایی شیخ محمد عبده مصری و بسیاری دیگر است که چون با نهج‌البلاغه آشنا می‌شود احساس می‌کند که به گنجینه‌ای گرانبها دست یافته است. بیگانگی یک عالم سنی با نهج‌البلاغه چندان عجیب نیست، اما اگر نهج‌البلاغه در دیار خودش و در میان شیعیان علی (ع) تنها و غریب باشد و در حوزه‌های علمیه که متولی نشرمعارف اهل بیت (ع) هستند در حاشیه بماند جای بسی تاسف وحسرت است.
شخصیتی که مطهری با تمجید فراوان از او یاد می‌کند ودر حقیقت باعث اصلی آشنایی شهید مطهری با نهج‌البلاغه است مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی اصفهانی (قدس سره) نام دارد. به گفته شهید بزرگوار او متخصص برخی از دنیاهای نهج‌البلاغه بود و در آنچه متخصص بود خود بدان “متحقق” بود. یعنی آن قسمت ازنهج‌البلاغه در او عینیت خارجی یافته بود.
استاد شهید مطهری در مورد نهج‌البلاغه می‌گوید:”این مجموعه نفیس و زیبا که اکنون در دست ماست و روزگار از کهنه کردن آن ناتوان است وگذشت زمان و ظهور افکار واندیشه‌های نوتر و روشن‌تر مرتبا بر ارزش آن افزوده است منتخبی از خطابه‌ها و دعاها و صایا و نامه‌ها و جمله‌های کوتاه مولای متقیان علی (ع) است که به وسیله سید شریف بزرگوار “رضی” (رضوان الله علیه) در حدودهزار سال پیش گردآوری شده است. آنچه تردید ناپذیر است این است که علی (ع) چون مرد سخن بوده است،‌ خطابه‌های فراوان انشاء کرده و همچنین به تناسب‌های مختلف جمله‌های حکیمانه کوتاه فراوان از او شنیده شده است. همچنانکه نامه‌های فراوان مخصوصا در زمان خلافت نوشته است و مردم مسلمان علاقه وعنایت خاصی به حفظ و ضبط آنها داشته‌اند.
● امتیازات و شاخص‌های نهج‌البلاغه:
۱) زیبایی:
نهج‌البلاغه پس از نزدیک چهارده قرن برای شنونده امروز همان لطف وحلاوت و گیرندگی وجذابیت را دارد که برای مردم آن روز داشته است. این امتیاز نهج‌البلاغه برای فردی که سخن‌شناس باشد و زیبایی سخن را درک کند، نیاز به توضیح و توصیف ندارد واساسا زیبایی درک کردنی است نه وصف کردنی. یاران علی (ع) خصوصا آنان که از سخنوری بهره‌ای داشتند، شیفته سخنانش بودند. ابن عباس یکی از آنهاست که اشتیاق خود را به شنیدن سخنان علی (ع) ولذت بردن خویش را از سخنان نغز آن حضرت کتمان نمی‌کرده است . چنانکه هنگامی که علی (ع) خطبه معروف “شقشقیه” را انشاء فرمود،‌ابن عباس حضور داشت. در این بین مردی از اهل سواد کوفه نامه‌ای که مشتمل بر مسائلی بود به دست آن حضرت داد و سخن قطع شد. علی (ع) پس از قرائت آن نامه، با آنکه ابن عباس تقاضا کرد سخن را ادامه دهد ادامه نداد. ابن عباس گفت: هرگز در عمرم از سخنی متاسف نشدم آنچنان که بر قطع این سخن متاسف شدم.
۲) تاثیر ونفوذ:
آنان که پای منبر علی (ع) می‌نشستند،‌سخت تحت تاثیر قرار می‌گرفتند. مواعظ‌ وی دلها را می‌لرزانید واشک‌ها را جاری می‌ساخت. هنوز هم کدام دل است که خطبه‌های موعظه‌ای علی (ع) را بخواند و یا گوش کند و به لرزه در نیاید. سید رضی پس از نقل خطبه معروف “الغراء” (خطبه ۸۲) می‌گوید: وقتی که علی (ع) این خطابه را القا کرد بدن‌ها لرزید، اشک‌ها جاری شد، دل‌ها به تپش افتاد! ابن ابی‌المدید نیز نقل می‌کند که هفتاد خطبه از خطبه‌های علی (ع) را حفظ کردم و پس از آن ذهنم جوشید که جوشید. جاحظ، ادیب سخنران و سخن‌شناس معروف نیز مکرر در کتاب خویش ستایش واعجاب فوق‌العاده خود را نسبت به سخنان علی (ع) اظهار می‌دارد.
۳) جاودانگی:
از چهارده قرن پیش تا کنون، جهان هزاران رنگ به خود گرفته، فرهنگ‌ها تغییر و تحول یافته وذائقه‌ها دگرگون شده است. ممکن است کسی بپندارد که فرهنگ قدیم و ذوق قدیم سخن علی را می‌پسندید ودر برابرش خاضع بود، فکر وذوق جدید به نحو دیگری قضاوت می‌کند. اما باید بدانیم که سخن علی (ع) چه از نظر صورت و چه از نظر معنی محدود به هیچ زمان و مکان خاصی نیست، بلکه انسانی وجهانی است. مرحوم شیخ محمد عبده، مفتی اسبق مصر از افرادی است که تصادف و دوری از وطن او را با نهج‌البلاغه آشنا می‌کند و این آشنایی به شیفتگی می‌کشد و شیفتگی به شرح این صحیفه مقدس وتبلیغ آن در میان نسل جوان عرب منجر می‌گردد.

منبع : روزنامه رسالت