تازه‌ترین تحلیل اکونومیست از سرنوشت روند فقرزدایی

تبدیل فقر به خاطره‌ای تاریخی شعاری جذاب است. اما در مقایسه با شعارهای صرف، كاهش میزان فقر به نصف تا سال ۲۰۱۵ اقدامی قابل سنجش و اندازه‌گیری است. این همان منطقی است كه در پس اهداف توسعه هزاره نهفته است.
اهداف توسعه هزاره مجموعه‌ای است از اهدافی كه برای مقابله با گرسنگی، بیماری و بیسوادی در سطح جهان توسط رهبران كشورهای جهان در گردهمایی بزرگ سال ۲۰۰۰ تعیین شد.
ادعا می‌شود كه این اهداف شعارهای انتخاباتی را به تعهدات و پیمان‌هایی كه با عدد و رقم تكمیل می‌شوند، تبدیل می‌كند. به عنوان مثال مقرر شده است بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ جهان میزان مرگ مادران را در اثر زایمان تا سه چهارم كاهش دهد. به علاوه در همین مدت می‌بایست درصد افرادی كه به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند به نصف و مرگ و میر كودكان تا یك سوم كاهش یابد. سازمان ملل، امروز، یعنی هفتم جولای را به طور رسمی به عنوان نصف زمان در نظر گرفته شده تا سال ۲۰۱۵ اعلام كرد.
اجلاس سال ۲۰۰۰ در جذب مهره‌های مهم جهان بیش از هر اجلاس دیگری موفق بود. اگرچه بسیاری از اهداف دومین یا سومین دفعه‌ای بود كه در یك دور باطل دوباره تعیین می‌شد، این بار به طرز شگفت‌انگیزی جدی گرفته شد و به خط مشی گریزناپذیر نیروهای كمكی جهان بدل شد. به عنوان مثال در دهه ۸۰ میلادی هم قرار بود آب شرب سالم و سیستم بهداشتی در اختیار همه محرومان قرار گیرد كه محقق نشد. در دهه ۹۰ نیز قرار بود شعار «آموزش برای همه» به واقعیت بپیوندد كه چنین نشد. سازمان‌های هم خانواده سازمان ملل در راستای جدی گرفتن اهداف اجلاس سال ۲۰۰۰ نقش بسزایی داشتند. ماه پیش بانك جهانی با تخصیص ۳۲میلیارد دلار از اعضای ثروتمند خود جهشی را در اجرای این اهداف به وجود آورد. پاسكال لامی، رییس سازمان تجارت جهانی این هفته خواستار نجات مذاكرات تجارت جهانی دور دوحه شد. حتی صندوق بین‌المللی پول كه ارزهای غیرقابل تبدیل و كم‌ارزش را می‌شناسد، به آنها احترام زیادی می‌گذارد. این موضوع به سیاستمداران كشورهای فقر انگیزه بیشتری می‌دهد تا توجه خود را به نجات مادران از تشنج هنگام زایمان و در امان داشتن كودكان از اسهال معطوف دارند.
متاسفانه این دولت‌ها قادر به انجام آنچه به آنها تفهیم شده است، نیستند. اما وقتی به دنیا به عنوان یك كل نگاه شود، اهدافی كه با عدد و رقم تعیین شده‌اند به هیچ كشور خاصی محدود نمی‌شود. به طور مثال چین با همه امكاناتش توانست هدف كاهش فقر را تا نصف میزانی كه در سال ۱۹۹۰ شاهد آن بود، تا یك دهه بعد از تعیین اهداف محقق كند.
این موضوع (در كنار رشد اقتصادی در هندوستان) تا حدود زیادی می‌تواند توضیح دهد كه چرا جهان پیشرفتی معجزه‌آسا را در جنگ علیه فقر تجربه می‌كند. حدود ۳۲درصد از مردم جهان در حال توسعه در سال ۱۹۹۰ با كمتر از یك دلار در روز زندگی می‌كردند.
اما در سال ۲۰۰۴ این تعداد به ۲/۱۹درصد رسید. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۵ این رقم به ۱۶درصد كاهش یابد.
از سوی دیگر، منطقه آفریقای زیر صحرا، به رغم آنكه رشد اقتصادی سریعی را تجربه می‌كند و سریع‌تر از هر ناحیه دیگری كودكان خود را به مدرسه می‌سپارد، از همه اهداف خود عقب مانده است. نرخ فقر مطلق در آفریقا از ۴۶درصد در سال ۱۹۹۹ به ۴۱درصد در سال ۲۰۰۴كاهش یافت. اما هنوز تا هدف ۲۲درصد در سال ۲۰۱۵ فاصله زیادی دارد. گرسنگی و سوء تغذیه هنوز در این منطقه بیداد می‌كند چون نسبت كودكان زیر پنج سالی كه دچار كم وزنی‌اند نسبت به كل كودكان این سن از ۳۳درصد در سال ۱۹۹۰ به ۲۹درصد در سال ۲۰۰۵ رسیده است كه این كاهش بسیار ناچیز است. شاید آفریقا در تحقق اهدافش به این دلیل ناموفق است كه رشد جمعیت در آن بسیار سریع است. بنابراین اگر چه میلیون‌ها تن دیگر از بچه‌های آفریقایی به مدرسه می‌روند، هنوز بسیاری دیگر از نعمت مدرسه رفتن محرومند. بر اساس اعلام سازمان ملل، در سال ۱۹۹۰ جمعیت آفریقایی‌های زیر ۱۴ سال ۲۳۷میلیون تن بود، امروز این رقم به ۳۴۸میلیون تن رسیده است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۱۵ این تعداد به ۴۰۰میلیون نفر برسد.
امكان تحقق برخی از اهداف وجود ندارد، امكان اندازه‌گیری و سنجش برخی دیگر از اهداف هم نیست. كشورهای فقیر آمار قابل اعتمادی از مرگ ناشی از مالاریا و یا تولد نوزادان جمع‌آوری نمی‌كنند. اگر چه كه اهداف توسعه هزاره آنها را در جمع‌آوری آمار بهتر تشویق و كمك می‌كند.
گاهی اوقات هم آنچه كه مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد(تعداد كودكانی كه در مدرسه حضور می‌یابند) آنچه كه هدف اصلی محسوب می‌شود نیست (تعداد كودكانی كه آموزش می‌بینند).
البته كمك‌های خارجی همیشه ثمربخش نیست، اگر چه بودجه‌های هدفمندتر، نتایج بهترین را حاصل می‌دهد. از سوی دیگر برخی نتایج نیازی به پول زیاد ندارند. به عنوان مثال برزیل چهار برابر از سریلانكا ثروتمندتر است، اما احتمال مرگ كودكان زیر پنج سال این كشور دو برابر سریلانكاست. بهبود وضعیت بهداشتی همان اندازه كه نیازمند ساخت سرویس‌های بهداشتی است، نیازمند شكستن عادت‌های غلط هم هست. و اگر چه كمك‌های پولی می‌تواند یك پزشك را به منطقه محروم اعزام كند، اما نمی‌تواند وی را مجبور به كار كند. پیشرفت‌های اجتماعی كه در اهداف سال ۲۰۱۵ مشخص شده‌اند نیازمند اقداماتی دایه‌گونه است كه تنها یك دولت پاسخگوی محلی می‌تواند تاب آنها را بیاورد و نه گروه‌های خیریه دور افتاده خارجی.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد