سرمایه ای که می سوخت

اقدام شجاعانه دولت در سهمیه بندی مصرف بنزین در كشور موجب شد كه بحث پیرامون تولید و مصرف بنزین دوباره به موضوع روز رسانه ها تبدیل شود.در همین راستا مقاله حاضر به تحلیل پیرامون تأثیر گازسوز كردن خودروها بر مصرف بنزین، جایگزینی خودروهای فرسوده و... پرداخته است.
میانگین مصرف بنزین در كشور ۷۰ میلیون لیتر در روز است و میزان مصرف با توجه به تعداد خودروها با هر استانداردی بالاتر از میانگین جهانی است.
به طور مثال مصرف بنزین در كشور چین با بیش از یك میلیارد نفر جمعیت برابر با ۷۰ میلیون لیتر در روز است یعنی برابر با مصرف روزانه ما.
در ایران روزانه ۴۴ میلیون لیتر بنزین در داخل تولید می شود كه بیش از نیمی از بنزین مصرفی كشور را شامل می شود.در دوره ۵ ساله گذشته بین ۴۰ تا ۴۴ میلیون لیتر تولید بنزین در داخل كشور داشتیم كه رشد محسوسی در تولید مشاهده نشده، در عین حال رشد مصرف به شدت ادامه داشته است.به گفته كارشناسان، مقدار مصرف متوسط ۷۰ میلیون لیتر بنزین در كشور بسیار بالا است. مهمتر از تولید بنزین، پائین آوردن مقدار مصرف آن است، به دلیل این كه راهبردهای كاهش مصرف بسیار ارزان تر و بهتر است و از مقدار واردات كم می كند.
در سال ۸۶ ، ۲‎/۵ میلیارد دلار از بودجه كشور به واردات بنزین اختصاص پیدا كرد و در سال ۸۵ تقریباً ۵۰درصد مصرف بنزین داخل را وارد كردیم كه حدود ۶ میلیارد دلار مقدار واردات بنزین بود. امسال مجلس در لایحه بودجه اجازه واردات بنزین به مقدار ۲‎/۵ میلیارد دلار را به دولت داده است و تا به امروز حداقل یك میلیارد دلار به این امر اختصاص پیدا كرده و نهایتاً تا پایان تابستان بودجه برای واردات بنزین در اختیار دولت است.
● ناوگان حمل و نقل عمومی
سهم ناوگان حمل و نقل عمومی در مصرف بنزین بسیار حائز اهمیت است. ۵۰ میلیون سفر درون شهری در ایران در روز وجود دارد كه ۲۰ میلیون این سفرها به وسیله ناوگان حمل و نقل عمومی صورت می گیرد كه سهم آن از كل حمل و نقل درون شهری حدود ۴۰ درصد است كه مقدار ناچیزی به نظر می رسد. در قانون برنامه چهارم آمده كه از ۷۰ میلیون سفر درون شهری، ۵۰ میلیون سفر به وسیله حمل و نقل عمومی صورت بگیرد، یعنی حدود ۷۵ درصد.
هر سفری كه از وسیله شخصی به وسیله عمومی منتقل شود، ۹ دهم لیتر مصرف بنزین كاهش پیدا می كند.
حال با این فرض كه در حال حاضر اگر ۷۵ درصد از سفرهای درون شهری به وسیله ناوگان حمل و نقل عمومی صورت بگیرد و طرح های گاز سوز كردن خودروها به طور كامل انجام شود، مصرف بنزین حدود ۵۰ میلیون لیتر خواهد بود كه این امر حدود ۲۰ میلیون لیتر در مصرف بنزین صرفه جویی را به وجود می آورد. در تبصره ۱۳ قانون بودجه به كنترل و كاهش مصرف بنزین توجه خاصی شده كه یكی از آن محورها استفاده از حمل و نقل عمومی است. اگر بتوانیم این امر را محقق كنیم امكان كاهش ۲۰درصدی مصرف بنزین وجود دارد كه مستلزم عواملی است كه در بودجه سال گذشته نیز آورده شده بود كه باید ۶۵۰۰ دستگاه اتوبوس و ۱۵ هزار خودرو ون و ۵۰ هزار تاكسی به ناوگان حمل و نقل عمومی اضافه شود.
در كنار آن گاز سوز كردن و بالابردن كیفیت تولید خودرو و استانداردسازی میزان مصرف بنزین خودرو پیش بینی شده بود. حال با فرض این كه تمام بندهای تبصره ۱۳ اجرایی می شد واقعاً امكان جابه جایی ماشین ها در شهر تهران بود و آیا با سرعت ۱۵ كیلومتری اتوبوس ها در شهر تهران همه پیش بینی ها برای تحقق كامل این تبصره به وقوع می پیوست؟ خیر، زیرا در حالت واقعی شاهد هستیم كه سرعت حركت اتوبوس در شهر كم است و علت آن وجود بیش از حد ماشین های شخصی در خیابان هاست.
بنابراین با توجه به شرایط پیش آمده و درك واقعیت و شرایط حساس برای مردم این مسأله قابل قبول است كه به نوعی باید مصرف بیش از حد بنزین در كشور كنترل شود. توجه داشته باشید كه زمانی بنزین با قیمت هر تن ۱۲۰ دلار وارد می شد و در حال حاضر با قیمت هر تن حدود ۷۰۰ دلار وارد می شود. برای رفع این معضل فقط راهكار، گسترش حمل و نقل عمومی نیست. گسترش و بهبود حمل و نقل عمومی را باید در افزایش خوردوهای عمومی، گسترش امكانات و بهبود راه ها دانست.
● كیفیت خودروهای ساخت داخل
بحث دیگر پائین بودن سطح استاندارد تولید خودروهای داخلی است، شرایط باید به گونه ای پیش برود كه خودروهای ساخت داخل دارای استاندارد نسبتاً مطلوب مصرف سوخت بشوند.
پرداختن به این موضوع در ۲ قالب امكانپذیر است، یكی پرداختن به وضعیت خودروهای فرسوده كه ۱۲ درصد خودروها ی كشور در حال حاضر فرسوده محسوب می شوند، كه اگر جایگزینی این خودروها به طور كامل انجام شود، ۶ درصد مصرف بنزین كاهش پیدا می كند. در حال حاضر یك میلیون و ۲۰۰ هزار خودروی فرسوده در كشور وجود دارد.
مورد دیگر مشكل اتومبیل های صفر كیلومتر است كه استاندارد جهانی مصرف بنزین بین ۴ یا ۵ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر است و بعضی از مواقع كمتر، ولی در كشور ایران حدود ۶ لیتر است و خودروهایی هم مثل پژو مصرفی بین ۷ تا ۱۰ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر دارند.
فرهنگ استفاده از خودرو در ایران نیز در بالا رفتن مصرف بنزین می تواند تأثیر بسزایی داشته باشد. مجموعاً اگر تولید خودرو با سیستم مصرف استاندارد بنزین در كشور داشته باشیم و خودروهای فرسوده را به طور كامل از رده خارج كنیم، خواهیم توانست ۱۰ درصد از مصرف سوخت در كشور را پائین بیاوریم.
● گازسوز كردن خودروها
گازسوز كردن خودروها نیز راه مهمی در جهت كاهش مصرف بنزین در كشور است. خودرویی كه در ۱۰۰كیلومتر ۱۰ لیتر بنزین مصرف می كند با گازسوز كردن خودرو این مقدار به یك یا ۲ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر می رسد.
سهم حمل و نقل عمومی در كاهش مصرف بنزین ۳۷درصد، خارج كردن خودروهای فرسوده با فرض جایگزینی خودروهای ۲گانه سوز۴۰ درصد و تبدیل كارگاهی خودروهای بنزین سوز به گازسوز ۲۳ درصد است. مجموع این عوامل در سال ۸۵ در قالب اجرای تبصره ۱۳ قانون بودجه انجام، كه نهایتاً منجر به كاهش ۶میلیون لیتری مصرف بنزین در كشور شد.
سؤالی كه این روزها در جامعه مطرح است، این كه آیا با بالا بردن قیمت بنزین نمی توانستیم به راحتی مصرف را پائین بیاوریم. در جواب باید گفت كه قیمت بنزین در ایران ارزان است و تمام كارشناسان بر این مسأله اتفاق نظر دارند و در مقایسه با قیمت بنزین با كشورهای همسایه كاملاً روشن خواهد شد. عده ای معتقدند با سیاست های افزایش قیمت، مصرف بنزین را كاهش دهیم كه این مسأله در دنیا تجربه شده و هیچ كشوری نتوانسته بیش از ۲۰ درصد مصرف را كاهش دهد.
تجربه كشور مالزی در جهش ۳۰ درصدی قیمت بنزین این بود كه در ماه های اولیه با كاهش جدی مصرف مواجه شد اما به تدریج به مقدار مصرف سابق برگشت. در نتیجه بالا بردن قیمت بنزین نقشی در جهت كاهش مصرف ایفا نمی كند. به طور مثال ما سالی ۱۳ هزار میلیارد تومان یارانه بنزین داریم كه معادل تقریباً بودجه عمرانی تخصیص یافته سالانه كشور است.
حساب كنید كه اگر این ۱۳ هزار میلیارد تومان را از جامعه بگیرید، چه اتفاقی می افتد، افراد ۲ دسته می باشند یا می توانند فشار را منتقل كنند مانند شخصی كه مغازه دار است جنس خود را گران می كند و یا شخص دیگری قابلیت انتقال فشار را ندارد و در نهایت پائین ترین قشر جامعه ضرر می كند و بنابراین توجه به دوران گذار مهم است. بحث هایی مانند اجرایی كردن كارت هوشمند و اجرای كامل تبصره ۱۳ به خاطر این است كه دوران گذار با كمترین خطر و ریسك و مراعات حال مردم پیش برود.
و سؤال دیگر این كه آیا بنزین كالای ضروری است یا كالای لوكس؟ در پاسخ باید گفت كه بنزین صد درصد كالای ضروری است، ولی فرهنگ استفاده از آن در كشور به درستی رواج پیدا نكرده و هنوز اگر كسی با آژانس به میهمانی برود، به نحوی كمبود اجتماعی در خود احساس می كند. مردم استفاده از خودرو شخصی را به عنوان یك رفتار اجتماعی مثبت تلقی می كنند.
به نوعی نیز استفاده از بنزین در برخی كارها، این بخش انرژی را از كالای مصرفی به كالای لوكس تبدیل كرده است و حالت مطلوب استفاده از خودرو این است كه هنگام تعطیلات پایان هفته یا برخی از كارهای ضروری از آن استفاده كرد و در رفتن به محل كار و یا برخی كارهای ساده نباید از آن استفاده كنیم.به شرط آن كه سیستم حمل و نقل عمومی بتواند بهترین و راحت ترین امكانات را در اختیار عموم مردم قرار دهد.در پایان نگاهی به آمار مطرح شده در جدول در نوع خود جالب است كه قیمت تمام شده جهانی بنزین حدود ۵۰۰ تومان برآورد می شود.
بنابراین با توجه به این گزارش، می توانیم نتیجه بگیریم كه مصرف بنزین در كشور بالا است و گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی می تواند كمك شایانی به كاهش این مصرف كند. همچنین اصلاح فناوری تولید خودرو و خارج كردن خودروهای فرسوده گام مهمی در جهت كاهش مصرف سوخت در كشور است.

علیرضا ابراهیمی

منبع : روزنامه ایران