پرورش خلاقیت تحصیلی در دانش‌آموزان

تفكر خلاق در موضوعات تحصیلی مثل ریاضیات، علوم و تاریخ «خلاقیت تحصیلی» خوانده می‌شود.
برخلاف یادگیری از طریق مهارت‌های فكری مثل استدلال، درك و حفظ كردن، در تفكر و یادگیری خلاق، توانایی‌هایی چون ارزشیابی (توانایی حس كردن مشكلات و تناقضات) و ارایهء اطلاعات به صورت‌های متفاوت (به طور مثال رعایت فصاحت، انعطاف‌پذیری، ابتكار شرح و توضیح) به كار گرفته می‌شود. بچه‌ها ترجیح می‌دهند به جای حفظ كردن، اطلاعات را به روش‌های خلاق یاد بگیرند كه در این صورت بهتر و بیش‌تر هم یاد می‌گیرند. این سوال نشان‌دهندهء تفاوت بین یادگیری از طریق كتاب‌های درسی یا یك بزرگ‌تر و یادگیری خلاق است:
▪كریستف كلمب در چه سالی آمریكا را كشف كرد؟ ۱۴۹۲. پاسخ نیازمند تشخیص و حفظ كردن اطلاعات است.
▪ كریستف كلمب و ستاره‌شناسان چه تفاوت و چه شباهتی دارند؟ پاسخ نیازمند درك بیش‌تر است نه حفظ كردن و این سوال دانش‌آموزان را به فكر دربارهء دانسته‌هایشان وا می‌دارد.
فرض كنید كه كریستف كلمب در ابتدا وارد كالیفرنیا می‌شد، زندگی و تاریخ، چگونه عوض می‌شد؟
پاسخ این سوال نیازمند تفكر خلاق مثل: تخیل، تجربه، كشف، شرح و توضیح ابتكار عمل، آزمایش‌راه‌حل‌ها و كشف ارتباطات است.
● رفتار خلاق در نوجوانان
نوجوانان طبیعتی كنجكاو دارند، آن‌ها با سوال كردن، جست‌وجو، آزمایش و بازی یاد می‌گیرند.آن‌ها نیاز به فرصت‌هایی دارند تا جهان را از نزدیك‌تر ببینند، نیاز به لمس كردن دارند و نیاز به زمان تا تجربه‌ای خلاق داشته باشند و ما میل كودكان به كنكاش در جهان را محدود می‌كنیم.ما با گفتن «كنجكاوی گربه را به كشتن می‌دهد» آن‌ها را ناامید می‌كنیم. اگر صادق‌تر بودیم تصدیق می‌كردیم كه كنجكاوی یك گربهء خوب می‌سازد و گربه‌ها مهارت بسیار زیادی در آزمایش كردن و فهمیدن خطرناك یا بی‌خطر بودن چیزها دارند و به همان اندازه بچه‌ها هم تمایل بسیار زیادی به كند و كاو دارند كه این تمایل اساس كنجكاوی و خلاقیت نوجوانان است.
● رفتار خلاق در كودكان مدرسه‌ای
بچه‌ها در سن مدرسه دارای خلاقیت بسیار بالا و تخیل فعال بوده و با كنكاش، خطر كردن، شرح دادن، آزمایش و تعریف نظرهای خود یاد می‌گیرند.محققان پیشنهاد می‌كنند كه بسیاری چیزها را از طریق نیروهای خلاقیت، موثرتر و اقتصادی‌تر می‌توان آموخت.
● نقش معلم‌ها چیست
معلمان هوشمند با به كارگیری یك برنامهء‌درسی مناسب می‌توانند فرصت‌های زیادی را برای ایجاد رفتارهای خلاق پدید آورند. آن‌ها با محول كردن تكالیف خاص، بچه‌ها را به انجام كار خلاق، یادگیری مستقل و انجام پروژه‌های فردی و آزمایش فرا می‌خوانند.
معلم‌ها می‌توانند با استفاده از مواد برنامهء درسی خود تمرین‌های مقدماتی را برای بچه‌ها و فرصت‌هایی را برای تفكر خلاق بچه‌ها به صورتی قانونمند و ارزشمند فراهم كنند.
موارد زیر به پرورش خلاقیت نوجوانان كمك می‌كند:
▪ به كودكان آموزش دهیم كه از تلاش‌های خود راضی بوده و به ارزش آن پی ببرند.
▪ به سوالات غیرعادی كودكان احترام بگذاریم.
▪ به نظرات و راه‌حل‌های عجیب آن‌ها احترام بگذاریم چرا كه كودكان بسیاری از ارتباطات را می‌بینند كه والدین و معلمان آن‌ها را نمی‌بینند.
▪ به كودكان نشان دهیم كه نظراتشان ارزش شنیدن و فكر كردن را دارد و آن‌ها را به آزمایش كردن نظراتشان تشویق كرده و با ایجاد رابطه میان كودكانمان و دیگران به نظراتشان اعتبار دهیم.
▪ فرصت‌هایی را برای آن‌ها فراهم كنیم كه به ابتكارهای فردی آن‌ها ارزش و اعتبار می‌دهد.
▪ نظارت بر كودكان و وابستگی زیاد به یك برنامهء آموزشی معین یادگیری و ابتكار عمل را در كودك از بین می‌برد.
▪ استفاده از مطالب آموزشی بسیار زیاد و بدون در نظر گرفتن فرصت‌هایی برای فكر كردن شدیدا مانع یادگیری كودك می‌شود.
▪ می‌توانیم فرصت‌هایی را فراهم كنیم تا كودك بدون ترس از ارزیابی فوری فكر وكشف كند.ارزشیابی مكرر به خصوص در هنگام تمرین، یادگیری و ابتكار و استفاده از روش‌های خلاق كودك را نگران می‌سازد.ما باید اشتباهات صادقانهء آن‌ها را به عنوان بخشی از جریان خلاقیت بپذیریم.
● والدین چه نقشی دارند
كودكان به صورت طبیعی با رقصیدن، آواز خواندن، قصه گفتن، بازی و... به صورت خلاق یاد می‌گیرند.یكی از چالش‌های خلاقیت، مدارس رسمی هستند. چرا كه در دورهء تحصیل والدین هم مانند معلم‌ها بچه‌ها را تشویق می‌كنند كه رفتارهای مودبانه داشته باشند، مطیع باشند، از قوانین پیروی كنند و مانند دیگران باشند، در حالی كه این گونه برخوردها تا حدی استعداد و خلاقیت را در كودكان نابود می‌كند.والدین با رعایت موارد زیر می‌توانند خلاقیت را در كودكانشان پرورش دهند.
▪ تشویق كودكان به كنكاش، كنجكاوی، آزمایش،تخیل، سوال كردن و گسترش استعدادهای خلاق.
▪ فراهم كردن فرصت برای بیان خلاق و حل مسایل به صورت خلاق.
▪ آماده كردن بچه‌ها برای تجربیات جدید.
▪ یافتن روش‌های مناسب در تغییر رفتارهای مخرب به رفتارهای سازنده و خلاق و استفاده نكردن از روش‌های كنترل تنبیهی.
▪ یافتن راه‌حل‌هایی برای حل تضاد بین نیازهای هر یك از اعضای خانواده.
▪ اطمینان از توجه و احترام به تمام اعضای خانواده و ایجاد فرصت برای شركت خلاق تمام اعضا در رفاه خانواده به عنوان یك كل.
▪ استفاده از آنچه مدارس به صورت خلاق تهیه می‌كنند و تلاش برای تكمیل تلاش‌های مدرسه.
▪ ایجاد هدف، تعهد و قدرت بخشیدن به خانواده.
● چگونه خلاقیت از بین می‌رود
آموختن این كه تنها یك راه درست در انجام كارها وجود دارد و اصرار به انجام كار به روش درست اشتیاق كودك برای استفاده از روش‌های جدید را می‌كشد.
▪ اصرار به واقع‌بین بودن و نداشتن تخیل زمانی كه پرواز كودك در آسمان رویا را احمقانه می‌پنداریم و كودك را تالاپ به روی زمین می‌اندازیم، اشتیاق برای خلاقیت را در او می‌كشیم.
▪ مقایسهء كودكمان با بچه‌های دیگر و اصرار به اطاعت كردن، خلاقیت را از بین می‌برد، چرا كه اساس خلاقیت،‌‌‌‌آزادی در اطاعت كردن یا نكردن است.
● حق‌پرورش خلاقیت برای تمام كودكان
بچه‌ها حق دارند احساساتشان و نگرش خود دربارهء رویدادها را بیان كنند، دربارهء‌خودشان توضیح دهند و نسبت به همه چیز عكس‌العمل اخلاقی‌نشان‌دهند، بترسند، امیدوار باشند و جهان تخیل و رویاها و تصورات خودشان را داشته باشند و حق دارند به نحوهء خود زندگی كنند.بچه‌هایی كه دایم وادار به اطاعت می‌شوند فرصت بیان خلاق ندارند. در سال ۱۹۲۵ استعداد همان هوش تعریف می‌شد، اما امروزه در فرضیه‌های مربوط به استعداد به ویژگی‌های دیگری نیز توجه داشته‌اند مثل:‌علاقه، انگیزه، تصمیم، توجه، پشتكار، خلاقیت، اعتماد به نفس و عزت‌نفس.خلاقیت بالا به سادگی به وجود نمی‌آید، بلكه نتیجهء سال‌ها یادگیری، تفكر و آمادگی است. در حقیقت بسیاری از روان‌شناسان بر تمرین تفكر عمیق تاكید دارند و اهمیت آن را بیش‌تر از استعداد و علاقهء ذاتی می‌دانند كه در این صورت عملكرد اغلب مدارس در پرورش استعدادهای ذهنی دانش‌آموزان زیر سوال می‌رود. تاریخ سرشار از افراد خلاقی است كه در دوران دانش‌آموزی معلمان رضایت زیادی از آن‌ها نداشته‌اند. نقش اصلی تحصیل، فراهم كردن تجربهء تفكر خلاق برای دانش‌آموزان است.
● خلاقیت جریانی اجتماعی و مشترك است
بر خلاف عقیدهء عموم، برای ایجاد تفكر خلاق، بیش‌تر از توانایی‌های فردی، نیازمند حمایت اجتماعی هستیم، افراد باید به سرمایه‌های اجتماعی مثل منابع هوشی، اقتصادی، فرهنگی و نهادی در طبیعت دسترسی داشته باشند و این منابع به صورت متفاوت بین افراد تقسیم شده‌اند و دسترسی به آن‌ها بستگی به شرایط افراد در جامعه دارد.
● چالش‌های تحصیلی
آموزگاران مسوول حمایت از تفكر و بیان خلاق كودكان هستند.حتی تفاوت در اعتقادات، به عنوان یك معلم بر انتظاراتمان از بچه‌ها و تمرین‌های روزانهء آن‌ها تاثیر می‌گذارد. پس یك معلم در قبال تفكر خلاق كودكان هم به عنوان یك مشوق و هم مانع عمل می‌كند.به طور مثال بسیاری از معلمان و والدین تیزهوشی را با خلاقیت (پرورش جریان تولید) اشتباه می‌كنند و اشتباه دیگر مترادف دانستن خلاقیت با رفتارهای نادرست، عجیب و حتی مخرب است.خلاقیت به طور طیبعی شكوفا نمی‌شود. بلكه مانند توانایی‌های دیگر نیازمند تشویق و راهنمایی است. بر اساس عقیدهء شكوفا شدن خلاقیت به طور طبیعی كه نتیجهء فرضیات اقتصاد آزاد است، نقش معلمان در راهنمایی و رشد كودكان كمرنگ می‌شود.
بچه‌ها نیازمند تربیتی لطیف هستند، راهنمایی‌های ماهرانه از اهداف برنامه‌های هنرمندساز است. مثل بچه‌های جوانی كه در Reggio Emilia كتاب راهنمایی از شهرشان درست كردند و نوجوانان بروكلین كه از مهارت‌ها‌یشان در هنر گرافیك استفاده كرده و اظهارات قوی راجع به هویت خود، خشونت و مواد مخدر در جامعه ارایه كردند و بچه‌های اسكاتلندی كه در سن ۱۰ تا ۱۴ سالگی یك پروژهء سه‌بعدی را ساختند و در معرض نمایش عموم قرار دادند. در تمام این موارد خلاقیت خود به خود شكوفا نشده است. بلكه بچه‌ها آموخته‌اند كه منابع و مهارت‌ها را به بهترین وجه به كارگیرند و سپس به آن‌ها فرصت داده‌اند تا تحت نظارت افراد حرفه‌ای و همسالانشان این مهارت‌ها را تمرین كنند.

منبع:www.Education.com
مترجم: فرشته جودكی

منبع : روزنامه سرمایه